Woest en Ledig

Plattdüütsch-Drentse Poetry Slam zoekt slammers

Het Huus van de Taol en de Emsländische Landschaft zoeken deelnemers voor een – bij gebrek aan een beter woord - poetry slam in de streektaal tijdens festival Zomerzinnen, 22 juni in Dwingeloo.

Voor de verbale krachtmeting zijn minimaal vier Plattdüütsch sprekende en vier Drents sprekende slammers van minimaal zestien jaar nodig die hun voordracht willen laten beoordelen door een jury en het publiek.

De hoofdprijs is € 250. Aanmelden kan tot 30 maart via info@huusvandetaol.nl. De slamwedstrijd maakt deel uit van het project GrenzKultur van de regio’s Emsland, Graafschap Bentheim en de provincie Drenthe.

Drents Museum vraagt odes aan 'De moeder, De vrouw'

Het Drents Museum heeft een schrijfwedstrijd uitgeschreven waarbij deelnemers wordt gevraagd een ode te brengen geïnspireerd door ‘De moeder, De vrouw’.

Aanleiding is een gelijknamige expositie in tentoonstellingsruimte KINK in Assen over hoe kunstenaars de afgelopen eeuw de veranderende rol van de vrouw hebben verbeeld. ‘De moeder, De vrouw’ is behalve een titel van een gedicht van Martinus Nijhoff ook het thema van de Boekenweek dit jaar.

De wedstrijd staat open voor alle leeftijden. Inzendingen mogen maximaal 250 woorden tellen. De vorm is vrij: van gedicht tot (gefilmde) spoken word-tekst. Een aantal inzenders wordt uitgenodigd op 23 maart voor te dragen tijdens een bijeenkomst met optredens van Renée Luth, Marga Kool en Ton Peters.

Inzenden kan tot en met met woensdag 20 maart naar communicatie@drentsmuseum.nl o.v.v. naam, leeftijd, woonplaats en mailadres. Zie ook www.drentsmuseum.nl/impressie-KINK.

Nieuwe lente, oude Roet

Terwijl de ijspegels verdampt zijn voor ze ooit konden bevriezen, ploft het winternummer van Roet op de mat: veertigste jaargang nummer 4. Met in het redactioneel de volgende alinea:

'Wij hebt het al eerder constateerd: der wordt tegenwoordig nogal wat (literair) wark publiceerd. In het Drèents en in het Nederlands. Dat betiekent wark an de winkel veur oeze recensenten. In dit nummer besprekings van Vioolties an zee van Suze Sanders, De paddenvanger van Anne Doornbos en Jan, Jans en de fiets van Jan Germs en Jans Polling. De bespreking van Vogelzwemvliegvis van Kaspers Peters deur Rouke Broersma ligt al klaor veur het veurjaorsnummer.'

Goed dat er Roet is.

Van vier bovengenoemde titels is er slecht één in Dagblad van het Noorden besproken. Anne Doornbos kreeg vier sterren en deze twee zinnen: ‘Wat De paddenvanger aan spanning ontbeert, wordt gecompenseerd door de zorgvuldigheid en het vernuft waarmee het net is gevlochten. En door een bewonderenswaardig kalme verteltoon, waarin bijgeluiden doorklinken die vooral buiten de stad zullen worden verstaan.’

Vogelzwemvliegvis van Kaspers Peters kreeg in het DvhN aandacht middels een verslag van de bundelpresentatie. De uitgaven van Suze Sanders en Germs & Polling zijn nooit besproken, omdat uitgeverij Het Drentse Boek nooit bespreekexemplaren naar de besprekers van de grootste krant in Noord-Nederland heeft gestuurd. Of misschien is dat wel gebeurd, maar zijn de boeken door een bezorger in het maïs gegooid. Je weet het nie, je ken het nie zeggen. Je ken d’r alleen een slag naar slaan.

Ook in het winternummer twee bijdragen over de Nedersaksische tijdschriftengeschiedenis, uitgesproken tijdens een medewerkersbijeenkomst in de herfst van 2018 en nu dan afgedrukt. Tonko Ufkes haalt herinneringen op aan de transformatie van het papieren blad Krödde naar het digitale Oader. Martin Koster graaft uit zijn geheugen het ontstaan van Roet op. 19 maart 1979: ‘Wij leupen nog op de Westersingel toen ik tegen Ton zee: ‘Der zul een Drèents literair tiedschrift komen mutten!’

Begin deze maand kwam Koster opnieuw te spreken over het door hem verwekte kind, ditmaal in de rubriek Sjarlefrans in Dagblad van het Noorden: ‘Roet begun satirisch, mar weur al rap een eernsachtig literair blad, mit verhalen, gedichten en recensies. Mit lieverlao kwaamp der in het Drèentstalige blad plek veur wark in de landstaol. En dat is de ofgelopen dartig jaor niet changeerd.

President Obama zee dan wel dat het tied wordde veur a change, mar hij had het niet over Roet. Ik wel: ‘Achte Roetredactie, wordt het onderdoems gien tied um het blad te vernuvern mit interviews, colums en - as het der vanof kan -  een fijn historisch artikel van iene die argens meer van wet? Knappe foto derbij en ie kunt mooi verdan naor de vieftig.’

Tijdens een bijeenkomst in De Literaire Hemel in café De Amer werd afgelopen maand Lukas Koops geïnterviewd door Annette Timmer. Geconfronteerd met de woorden van Koster liet Roetman Koops weten dat hij serieus over een vernieuwing van het letterkundig tiedschrift wil nadenken. Wat mij niet alleen zeer verstandig lijkt, maar ook zeer nieuwsgierig maakt. In de tussentijd is het wachten op een bespreking van Koops’ roman Villa Triantha. Misschien dat Obama tijd heeft...

Alweer over optredende dichters en podiumpoëzie

Op het gevaar af dat het vervelend wordt: opnieuw iets over optredende dichters en podiumpoëzie. Eerder stukken stonden hier en daar. Voor wie het vergeten is, of niet gelezen heeft, wat maakt het uit, deze korte reeks begon na een avond met optredens in het Grand Theatre in Groningen. Daar droeg ook Antjie Krog werk voor, ondersteund door een tekstprojectie die niet synchroon liep met haar voordacht.

Diezelfde Krog werd onlangs door interviewer Jelle van Riet in De Standaard gecomplimenteerd als 'publiekslieveling op festivals'. Van Riet: 'Wie u hoort voorlezen weet hoe cruciaal klank en ritme voor u zijn. U rapt ook op het niveau van Snoop Dog, 50 Cent en Eminem. Hebt u nog plannen als MC Krog? '

Krog: "Een van mijn fantasieën is om naar deze wereld terug te keren als mezzosopraan. Ik ben gek op liederen. Binnen de liederenzang zijn er twee scholen: de een hamert op de frasering, de ander op de uitspraak van de woorden. Mijn hart gaat uit naar die laatste zangers die woorden zoals Tod krachtig aanzetten. Ik word woedend als mensen over stemhebbende en stemloze klanken heen glijden als was er geen verschil tussen een d en een t, een p en een b. Klinkers, medeklinkers en tweeklanken moeten met respect worden behandeld! Klank is de oerwortel van poëzie.

Als ik aan mijn studenten een gedicht voorlees vraag ik hen eerst om hun oren af te sluiten en niks te denken, want louter door de klank is het gedicht al instinctief te verstaan. “Genuine poetry can communicate before it’s understood”, aldus T.S. Eliot. Nochtans wilde ik eerst mijn poëzie niet voorlezen, tot ik werd gevraagd deel te nemen aan een Free Nelson Mandela Rally in Kroonstad. Die dag ben ik door glas gesprongen, heb ik ingezien dat je toeschouwers respectvol en voorzichtig moet benaderen en dat voorgedragen poëzie wat anders is dan gedrukte poëzie.

Met name Tom Lanoye heeft me geleerd dat het geen schande is om mijn werk naar de scène te brengen. Ik hoor Tom, maar ook Dylan Thomas en T.S. Eliot heel graag voorlezen omdat je meteen voelt dat zij hun gedicht hebben gehoord. Ziedaar het grote verschil met een acteur. Die vertolkt de poëzie, terwijl de dichter de poëzie hoort."

Dan ook nog even een commentaar van Maria van Daalen, geplaatst na een Facebook-deling door Tsead Bruinja, die zich overigens inzet voor de terugkeer van de Johnny van Doornprijs:

Van Daalen: "Er is ook 'iets' met het publiek. In Nederland (en in Vlaanderen? weet ik niet zeker) is het publiek passief. Het is consument, misschien calvinistisch consument. Ik heb ooit mogen voorlezen in het Nuyorican Poets Cafe - vermoedelijk als de enige Nederlandse dichter ooit - en dat publiek, geheel African-American, was een verademing. Ze deden actief mee. Bij een van mijn gedichten zelfs na elke regel. 'Oh Yeah.' 'Thank You, Sister!'. Als een respons en refrein tegelijk. Als een kerkdienst. Ze ademden ook mee. Groots. Met zulk publiek ontstaat er een soort samenwerking."

De poëtische voordracht teruggebracht tot iets wat je in witte kerken in De Lage Landen alleen nog bij sommige gemeenten van baptisten ziet. Halleluja. Van Daalen heeft gelijk. Vaak is de respons van het publiek inderdaad tam en lauw. En niet altijd ten onrechte. Want als je al entree betaald hebt, verwacht je daar toch iets voor terug. En kan het dus ergerlijk zijn als de man of vrouw op het podium de toeschouwers het werk wil laten doen. Of om met Jannes, koning der piraten, te spreken: 'Waar zijn die handjes? En nu allemaal!'

Levensles - Kees Spiering

Ik kon 21 euro 40 krijgen voor mijn laatste optreden als gemeentedichter van Emmen en vroeg de geldverdeler het bedragje uit te geven aan de bundel Jij begint van Kees Spiering. Aldus geschiedde: ik ontving de gewenste Spiering. Met daarin, als herinnering, handtekeningen van achterblijvende gemeentedichters.

Ik had Jij begint veel eerder in mijn bezit willen hebben. Afgelopen zomer woonde ik in een boekhandel in Groningen een bijeenkomst bij waar Spiering werk voordroeg. Hij vertelde bij die gelegenheid dat de verschijning van zijn nieuwe bundel was uitgesteld. Iets wat te maken zou hebben de wet van vraag en aanbod.

De markt zat niet te springen om zijn gedichten, omdat de markt dacht dat het jeugdpoëzie betrof. Zo was het Spiering althans verteld. Dat was verkeerd gedacht, vertelde de dichter in Groningen. Zijn gedichten waren bedoeld voor iedereen voorbij de leeftijd van twaalf jaar. De markt deed zichzelf weer eens tekort.

Ineens verscheen Jij begint alsnog. In augustus, toen niemand oplette en de rest op vakantie was. Ik werd er in oktober op geattendeerd door een lezer van dagblad Trouw, die een juichende bespreking had gelezen. Waarop ik bij uitgeverij Luitingh-Sijthoff een bespreekexemplaar besloot aan te vragen. Tevergeefs. Er gebeurde niets. Taal noch teken. Dus ook geen boek.

Voor een levensles is het nooit te laat.

Meer over optredende dichters en podiumpoëzie

Een week geleden plaatste ik hier een stuk waarin werd aarzelend werd nagedacht over recensies van voordrachten door dichters. Een paar dagen later werd ik via Tsead Bruinja gewezen op een geschrift waarin Ruben van Gogh zijn licht liet schijnen over 'het effect van de voordracht'. Die tekst is hier na te lezen.

Korter van stof was de reactie van Gerard Stout, die na lezing moest denken aan beoordelingscriteria bij de onderwijsmodules presentatietechnieken. Hij somde op: uiterlijke verzorging, contact met publiek, intonatie, timbre, verstaanbaarheid, lichaamtaal, mimiek, didactiek – welke vorm is gekozen voor de kennisoverdracht? – en als laatste de lesstof. In het geval van een dichter is dat uiteraard het gedicht.

Stout: "Poëzie was (en is) een individuele aangelegenheid. Stil een gedicht lezen, laten bezinken, spoelen, gorgelen als was het wijn. Laten bezinken, eigen maken, weggooien. Ritme, rijm, en inhoud. Waar raakt het gedicht? Verdriet, vreugde, verlangen, troost; welke emoties krijgen woorden? Welke koers geeft een gedicht? Welke aanvaarding van het leven zoals het is komt uit het gedicht? Welk houvast? En wat komt na herlezen tevoorschijn? En wat beklijft na vier, vijf, zes maal?

Performance raakt aan andere dan de mentale zaken. Het oog wil ook wat. Het oog wil vaak meer, aanvankelijk, dan de ziel. Het oog leidt af van de inhoud. Soms versterkt het beeld de inhoud. De voordracht past dan precies bij het gedicht. De voordracht is het gedicht. Ik zag een optreden, jaren geleden in Assen, waarbij een dichteres de gang van varkens naar slachthuis verbeeldde. Geknor, gekrijs, een perfect gedicht; zonder een woord.

Beoordeling van optreden, voordracht van gedichten kan als bij theatervoorstellingen. Het gedicht speelt een ondergeschikte/geen rol. Vraag na afloop van vijf voorgedragen gedichten of iemand uit het publiek kan vertellen wat er is gezegd. Grootkans niemand die dat kan. Vraag naar de beleving. Vraag naar wat is opgevallen (stemgebruik, kleding, humor...).

De nadruk ligt op de performance en op de (sociale) context. Samen in de Prinsentuin. Samen in het Noorderplantsoen. Samen op Oerol. Als ik bezoekers hoor gaat het over het weer, de slaapplaats, de fietsen, de drukte. Nooit hoor ik iemand (spontaan) over inhoud. Misschien wel bij Poetry."

Stout besluit met de aanbeveling een theaterrecensent te sturen.

Dat deed Dagblad van het Noorden in de zomer van 2014 tijdens Dichters in de Prinsentuin. Job van Schaik, specialist muziek, recenseerde daarbij een optreden van Joost Oomen op het Suikerunie-terrein in Groningen. Wie dat wil nalezen, klikt op het plaatje hiernaast.

Eric Nederkoorn, specialist theater, bekeek optredens op het theeveld en in de loofgangen:

"Het lijkt wel alsof dichtend Nederland vooral bestaat uit gymnasiummeisjes uit gezinnen met grote tuinen, die iets op vakantie hebben meegemaakt of juist niet. In mooie zinnen, mooie taal, zeker, gestileerd en doordacht. Maar waar is hier het Grote Gebaar? Is geen poëet meer aan de drank of gewoon een beetje getikt? Waar is het gedicht dat de kleine‘ik’ overstijgt? Waaris de extra laag? Waaris de rauwheid? Die bestaat toch nog wel? Soms ben je zelfs blij met een overvliegende trauma-heli. Daar moeten ze dan wat mee. Waarom lezen de performers trouwens van papier? Waarom doen ze hun act niet uit het hoofd? Kom op! Zo’n festival vereist podiumkunst!"

Een prima middag tijdens Gluren bij de buren

Na afloop van de eerste editie van festival Gluren bij de buren in Emmen, zondag, veranderde onze huiskamer in een spaarpottenverzamelpunt. Dat wil zeggen: een aantal afgevaardigden van deelnemende huiskamers gebruikten op verzoek van de organisatie ons adres om busjes in te leveren met daarin 'de vrije gift' van bezoekers. Later zouden ze door een 'runner' worden opgehaald.

Onze bus was redelijk gevuld, maar zat niet zo vol als die van sommige anderen. Uit de enthousiaste verhalen van die anderen werd duidelijk dat onze huiskamer minder druk bezocht was dan andere huiskamers. Afgaande op die verhalen was het elders soms enorm druk geweest. Er werd gesproken over 'een groot succes' en een 'geweldige middag', plus: 'absoluut voor herhaling vatbaar'. Stuk voor stuk hadden ze een middag met muziek meegemaakt, qua publieksbereik in deze regio een sterke podiumkunst.

Wij konden terugzien op een prima verlopen middag met verhalen en gedichten. Waarbij het naarmate de tijd vorderde steeds drukker werd en op het laatst de huiskamer goed vol zat. Waarbij gastlezer Aly Katerbarg-Truin de toehoorders stil kreeg en hield met Drentse verhalen van Anne de Vries, Bonnie Veendorp en H. Boer. En waarbij de Gemeentedichters van Emmen dat deden waar ze in Emmen bekend om staan: waar voor je geld leveren. Ook als je veel, weinig of niets hebt betaald.

Wij zijn (bijna) klaar voor Gluren bij de buren

De raamposter hangt. Het persbericht is verstuurd. De programmakrantjes zijn huis-aan-huis in de buurt verspreid, ook in brievenbussen met Nee/Nee-stickers. Nu nog even de sociale media bewerken. En dan zijn onze voorbereidingen wel zo’n beetje klaar. Dan is het afwachten wat en wie er bij ons komende zondag over de vloer komt. Als er al iemand over de vloer komt.

We hebben onze huiskamer beschikbaar gesteld voor een festival dat voor het eerst in Emmen wordt gehouden. Het heet Gluren bij de buren en speelt zich af op 25 adressen. Bij 'ons' aan de Meerstraat 33 wordt zondag om 13.30 uur, 15.00 uur en 16.30 uur opgetreden door Aly Katerbarg Truin en de Gemeentedichters van Emmen. Toegang gratis, vrije gift na afloop.

Omdat 'wij' ons als huiseigenaar volgens festivalorganisatie Kultlab uit Amersfoort een dag theaterdirecteur mogen wanen, schreef ik ter promotie een verhaal voor de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant. Met daarin herinneringen aan eerdere huiskamerevenementen en een schets van een verschijnsel dat flink om zich heen grijpt.

Afgaand op De Krant Van Toen, orakel voor alles wat is geweest, is de huiskamer vanoudsher een veelgebruikt cultuurpodium. Denk aan het woord rederijkerskamer. Aan de genres kamermuziek en kameropera. Nog altijd treden wekelijks tussen bank en eettafel artiesten op; niet alleen musici, maar ook dansers, acteurs en schrijvers. In toenemende mate doen ze dat in festivalverband.

Stukafest, met optredens in studentenkamers, bestaat sinds 2001. Muziek bij de buren is sinds 2013 goed voor vijftien plaatsen, waaronder Drachten en Sneek. De huisconcerten in Roden en Peize worden dit jaar voor de negende keer gehouden. In het Drentse Zuidwolde werd in november voor het eerst een huiskamerfestival gehouden. In Hoogeveen was er afgelopen weekend een met optredens op zestien locaties. Later deze maand volgt een festival in Meppel met vijftien huiskamers.

Maar nu is het de beurt aan Emmen, en nog 22 andere plaatsen in Nederland. Voor het programma zie hier.

Over optredende dichters en poëzie op het podium

 
In poëzietijdschrift Awater staat een interview met Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja. Die met Myrte Leffring zijn plannen en ideeën voor de komende twee jaar bespreekt. Ik citeer een citaat uit een alinea:

"Ik hoop dat ik de komende twee jaar samen met muzikanten onderzoek kan doen naar wat er er nog meer mogelijk is in de voordacht van poëzie, ermee experimenteren. Best vreemd: er wordt steeds vaker poëzie voorgedragen, maar er bestaan geen recensies van de voordrachten zelf. Ik zou willen bekijken of we daar verder mee kunnen komen, dat we er iets zinnig over kunnen zeggen."

Al lezend gingen mijn gedachten naar een stuk van Kila van der Starre in de Ons Erfdeel van augustus 2014. In het Vlaams-Nederlands Cultureel tijdschrift schrijft zij, onder meer, over de ontwikkelingen van de podiumpoëzie sinds Poëzie in Carré in 1966. Van der Starre constateert een 'oorverdovende stilte die in de papieren literaire kritiek heerst omtrent poëzie buiten de bladspiegel':

"De verslagen van poetry slam, de recensies over poëziefestivals en de discussies over de relatie tussen geschreven en voorgedragen poëzie die grotendeels ontbreken in kranten en tijdschriften, vinden online een plaats en een publiek."

Hoewel mijn krant, Dagblad van het Noorden, vergeleken met andere kranten, zowel landelijk als regionaal, veel aandacht geeft aan poëzie – veel te veel volgens een aantal collega's – doen 'wij' nauwelijks verslag van poëzie-optredens, laat staan dat 'wij' recensies maken van voordragende dichters. Dat heeft te maken met een gebrek aan criteria. Waar moet je een voordragende dichter op beoordelen?

De afgelopen dagen heb ik 25 dichters zien voordragen, jong en oud, professioneel en minder bekend. Daar zaten optredens tussen die mij wisten te verrassen, steeds om verschillende reden. De ene keer was het omdat ik de dichter nooit eerder had zien optreden. De andere keer omdat een dichter iets anders deed dan ik van hem of haar gewend was. Dan weer had het te maken met de gekozen gedichten. Dan weer met een 'act' die volgens die dichter bij de gedichten hoorde. Dan weer met de lach van anderen. Dan weer met de ontroering in mij.

Maandagavond zag ik Ingmar Heytze optreden tijdens de Stadsdichteravond in het Grand Theatre in Groningen. Hij deed dat niet al te lang, wat op zich heel goed is, zoveel poëzie kan een mens nu ook weer niet verdragen. Aan de andere kant: de gedachte dat hij voor een schamel kwartiertje helemaal vanuit Utrecht naar Groningen was gekomen. Entree maken. Handen schudden. Opzitten. Uit beleefdheid mee applaudisseren. Opkomen. Voordragen. Buigen. Afgaan. En weer wegwezen. Het zal je beroep maar zijn.

Gedurende zijn optreden plaatste Heytze de hak van zijn ene halfhoge uit grijs-wit slangen- of krokodillenleer gesneden schoen op de neus van zijn andere halfhoge uit grijs-wit slangen- of krokodillenleer gesneden schoen. Ik kon dat goed zien, want ik zat vooraan. Een mooi beeld: een professioneel dichter die op zijn eigen tenen gaat staan om goed voor de dag te komen. Hij droeg voor uit Ik wilde je iets moois vertellen en Voor de liefste onbekende. Er werd flink gelachen en geapplaudisseerd.

Een tweede opvallend optreden in het Grand Theatre werd gegeven door Carmien Michels. Ze was mij beloofd als 'een van die Vlaamse dichters die heel goed kan optreden'. Net als Ingmar Heytze was ook Michiels aangenaam om naar te kijken, zij het op een andere manier. Ze ging bijvoorbeeld op haar hakken staan. En ze droeg niet uit dichtbundels voor, maar vanaf een opgevouwen krant en met behulp van een losbladig systeem waar doorgaans de beginnende dichter aan te herkennen is.

Michels hanteerde tijdens haar vijftien minuten durende performance een interactief concept: vijf opdrachten aan de stadsdichter. De eerste opdracht was het eren van voorgangers en ging gepaard met een raadspel waarbij het publiek in de zaal bij dertien dichtregels de namen van klassieke en moderne dichters mocht noemen. Aan het einde van de quiz werd deze losse regels als een nieuw gedicht voorgedragen.

De overige vier opdrachten kwamen neer op serieus vloeken en vragen stellen bij de actualiteit (wat gepaard ging met het gedicht Fuckerdefuck), verbinden (waarbij het publiek elkaar met gesloten ogen bij de hand moest nemen terwijl een liefdessonnet werd voorgedragen), vergeet te vergeten (wat gepaard ging met anekdote over dementie en een kort gedicht dat twee keer werd voorgedragen) en voorzingen (waarbij het publiek werd uitgenodigd voorgedragen regels hardop te herhalen als ware het een schuldbelijdenis in de katholieke kerk).

Als ik de optredens van Heytze en Michels sterren zou moeten gegeven, wat in onze krant gebruikelijk is bij recensies, zou de een er drie en de ander er vier krijgen. Waarbij de lezer hier op deze plek zelf maar moet uitmaken hoe die verdeling uitpakt. Want was het ene optreden werkelijk 'beter' dan het ander? En waar zat dat dan in? In de interactiviteit? In de presentatie? In het voorkomen van de dichter? In zijn of haar of schoenen? In de gedichten? In de verstaanbaarheid? In de lach? Het applaus? Het licht? Het geluid? Wat is goed? Wat is beter?

Ik weet het niet. Maar zou het graag van een deskundig iemand vernemen.

'Vermengd ons tot ten voorzorg menschen dit'

Deze week aangetroffen in de box met ongewenste e-mail. In het onderwerpveld is sprake van 'Neem 4 weken lang uw favoriete krant voor slechts 4 euro'. Er had ook 'Gratis gedicht Poëzieweek 2019' kunnen staan. Waarschijnlijk gestuurd vanuit Afrika en vervaardigd met een, vermoedelijk met de hand aangedreven vertaalprogramma. Dit is deel 1:

"Zij ton overschot ter viaducten chineezen kan. Oosten tot minste sedert goping zit overal schuld. Het oog werd zee moet ipoh heb. In schatkist arabieren er tinmijnen op. Ad er klimaat besluit genomen op wolfram. Voorzorg bedreven scheppen verkocht gevonden nu in is in kolonist.

Bezocht der zou stroeve ver smelter moderne het sommige. Al in welks hevea dagen geldt. Chinees op beperkt ik af ontdaan. Grooter valorem te gropeng af. Jaarlijks moerassen wat oog federatie dal. Gesteld in tijgers daarbij bestaat opening ik en. Getracht gewonnen aan rug wasschen inwoners lot had.

Groot geeft omdat loopt tin het het sterk terug een. Lieden handen enkele kleine en eerder mollen of ze. Te bordeaux op de werkzaam overgaat nu. Mag bewijs het zelden verder van wat. Kwarts bamboe meende liever van voeten ton mooren aan hun. De bezorgden gomboomen kleederen af de gewijzigd.

Vermengd ons tot ten voorzorg menschen dit. Kintya men sterke waarde ons dit cochin hij. Vergrooten in afwachting na nu tinwinning voorloopig. Markten gas tin houweel invloed aangaan aan. Te uitgaande duimbreed arabieren kettingen om antwerpen. Per komen zal enorm rente onder heele zit. Met krachtiger middelpunt aanplanten far vergrooten ingenieurs.

Als tot streken doelang moderne mantras ter meester. Hout dus wijk stam mag telt. Viaducten aardschok in olifanten krachtige nu is gedurende. Ze primitieve in bevorderen dweepzieke millioenen te. Hun mineraal ook bedreven ongeveer als zoo. Vormen nu kwarts en goeden invoer lappen succes. Puntig er op streng af zelden tembun en alleen.

Verzekeren plotseling aan beschikken wij smeltovens dan spoorwegen per. Oosten een dit noemen tunnel sap dreigt. Wijk uit deel rang niet lot."