Woest en Ledig

Bezoek eens een piepklein museum

Ik sprak voor Dagblad van het Noorden met fotograaf Maartje ter Horst. Dit naar aanleiding van haar bij Lecturis verschenen boek Ode aan de kleinste musea van Nederland (en de mensen die ze mogelijk maken). Dat het boek van Ter Horst nu verschijnt is niet helemaal toeval: het is deze week Nationale Museumweek.

Hier in Noord-Nederland is dat blijkbaar niet genoeg, want in deze contreien is tot en met eind april sprake van de Noordelijke Museumweken waarbij middels een krant – ook van de NDC Mediagroep – aandacht wordt gevraagd voor een groot aantal musea in het Noorden van Nederland.  

De belangstelling van Ter Horst ging niet alleen uit naar collecties, nog belangrijker zijn voor haar de mensen achter het museum. "Soms zit er een legertje vrijwilligers omheen, maar vaak zijn het echtparen of eenlingen. Als je ziet wat voor tijd en energie in hun verzameling stoppen, vaak is het een vrucht van een heel leven, daar heb ik veel bewondering voor. Wat mij verraste was hun openheid en gastvrijheid. Aan iedereen die het wil horen, vertellen ze hun verhaal."

In de krant van woensdag, vandaag, drie foto's van Ter Horst, gemaakt in Drenthe en Groningen. In het boek aandacht voor 22 piepkleine musea, waaronder het Henny Huisman Museum in Hoogeveen.

Opnieuw een cultuurprijswinnaar uit Zuidoost-Drenthe

Na het optreden van Isa Zwart (uit (Emmen), na de uitreiking van de Drentse Talentprijs Cultuur aan Anne-Will Lufting (uit Nieuw-Amsterdam), na het optreden van Danshuis Noord (uit Zuidlaren), na de overhandiging van de Drentse Anjer Prijs aan Gedeelde Verhalen (uit Groningen), na het optreden van Willemien Dijkstra en haar vader Harm (uit Sleen), na de afsluitende woorden van presentator Bartele van der Meer (uit Foxwolde), na het laatste liedje van Bibi Wemmenhoven (uit Diever), na het afscheid van alles en iedereen in Het Muziekcentrum op het industrieterrein van Dieverbrug stapte ik maandagavond in de auto naar Emmen.

Ter hoogte van Hoogersmilde vernam ik dat er nóg een cultuurprijs was uitgereikt. De AKF Sonneveldprijs en een Shaffy Cheque ter waarde van 2500 euro in De Kleine Komedie in Amsterdam. Juryvoorzitter Tom Dicke (uit Dordrecht) deed dat met de volgende woorden: "Rosa da Silva uit Klazienaveen heeft een Portugese vader, een Nederlandse moeder en woont tegenwoordig in Amsterdam. Waar hoort zij thuis?"

Dicke sprak daarna lovend woorden over Saudade, de voorstelling die Da Silva heeft gemaakt met Remko Wind (uit Grijpskerk): "De voorstelling bestaat uit aan elkaar gehechte scenes die worden afgewisseld met veelzijdige zang en muziek, waarbij Rosa kundig wordt ondersteund door multi-instrumentalist Remco Wind, die geweldig speelt. De jury ziet in Rosa een veelzijdig talent dat van het podium afspat."

Wat ter hoogte van Beilen de vraag opriep hoe het kan dat iedere keer weer cultuurtalent uit Zuidoost-Drenthe in de prijzen valt: Rosa da Silva (2014), Marloes de Vries (2015), Arjen Linker (2016), Cody Hidding (2017), Willemien Dijkstra (2018).

Wat ter hoogte van Westerbork tot een mogelijk antwoord leidde. Allemaal, ook Anne-Will Lufting (2019), hebben ze nog meegemaakt dat Emmen over een kunstencentrum kon beschikken, CQ, een plek waar aan kunst en cultuur geproefd kon worden en vervolgens besloten daar 'iets' mee te gaan doen. In Groningen, in Enschede, in Zwolle, in Amsterdam.

In 2014 werd datzelfde CQ op slinkse wijze in een faillissement geduwd. Sindsdien moet het cultuurtalent maar zien waar in Zuidoost-Drenthe de mosterd staat. Sombere voorspelling: volgend jaar of het jaar daarop komt het Drents talent van elders. Want zonder boom geen vruchten. Het feest houdt een keer op.

Leest 'Nu alles voorbij is' van Liesbeth Vonhögen

Ter voorbereiding op een nieuwe bijeenkomst van De Literaire Hemel komende vrijdag in Amen lees ik Nu alles voorbij is, begint wat voorbij is opnieuw van Liesbeth Vonhögen. Hoewel de titel wellicht anders doet vermoeden hebben we hier te maken met de publieksuitgave van een wetenschappelijk onderzoek waarmee Vonhögen in 2017 promoveerde aan de Open Universiteit.

Twee vragen gingen aan het onderzoek vooraf, vragen die nauwelijks of eigenlijk niet worden beantwoord in de laatste twee delen van De Geschiedenis van de Nederlandse literatuur. Verpakt in een zin: in welke mate en op welke wijze heeft de Tweede Wereldoorlog weerslag gekregen in de Nederlandse poëzie tussen 1940 en 2005.

Voor het antwoord nam Vonhögen een enorme hoeveelheid poëzie tot zich, wat mij niet altijd even gezond lijkt. Ze destilleerde daaruit bijna drieduizend gedichten waarin de oorlog op een op andere manier doorwerkt. De opmerking 'iemand moet het doen ' is ook hier van toepassing, want niet eerder werd dit toch weinig misselijke onderwerp zo grondig aangepakt.

Er is veel interessant aan Nu alles voorbij is, begint wat voorbij is opnieuw. Om te beginnen wat Vonhögen schrijft over gedichten waarin wordt gewaarschuwd voor de rampen die op komst zijn; in de jaren dertig waren sommige Nederlandse dichters zich bewust van de ontwikkelingen in het Duitsland van de NSDAP. Jan Campert is met zijn Ballade der verbrande boeken één van hen, net als Willem Elsschot met het gedicht Van der Lubbe, waarover hij later zou zeggen 'was Van der Lubbe een fascist dan zou ik datzelfde gedicht geschreven hebben'.

Meer bekend is het verhaal van de poëzie tijdens de oorlog. Met enerzijds de dichters die als lid van de Kultuurkamer bleven doorschrijven, zoals de jenever slurpende J.C. Bloem die, naar ik mij meen te herinneren, de bezetter voorstelde geconfisqueerd Joods geld aan hem over te maken. En aan de andere kant hun collega's die in de illegaliteit zaten of clandestien te werk gingen. Bijvoorbeeld door gedichten voor rijmprenten te schrijven waarvan de opbrengst ten goede kon komen aan het verzet.

Zwaartepunt in het boek ligt bij de jaren na 1945. Vonhögen heeft voor haar onderzoek een reeks categorieën in het leven groepen, zoals tijdgedichten waarin oorlogsgerelateerde gebeurtenissen centraal staan, herdenkingspoëzie waarin de slachtoffers worden herdacht, gedichten over slachtoffers geschreven na een bezoek aan concentratiekamp en gedichten waarin een kritische houdingen tegenover Nederland wordt aangenomen. In hoofdstuk 9, dat heb ik met een schuin oog al gezien, maar zo ver ben ik nog niet, wordt aandacht geschonken aan oorlogsgedichten waar foto's aan ten grondslag liggen.

Vonhögen is komende vrijdag niet de enige gast in Amen met een boek waarin de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol speelt. Het geldt ook Hans Münstermann van wie vorig jaar de roman De onderstroom verscheen over een doodgeschoten vader die samen met een Duitse soldaat in een schimmenrijk op zoek gaat naar zijn verloren zoon en Wessel Krul die de biografie schreef van Dirk Hannema, oud-museumdirecteur in Rotterdam en later grondlegger van Museum De Fundatie in Heino en Zwolle.

Aanvang 20.30 uur. Entree 15 euro. Muziek van Nicolette Leenstra en Marinus Scholten inbegrepen.

Schaatsschilderijen - Jozef van Raaij

Sander Reijgers bij ruimte P60 in Assen

Ik bezocht ruimte P60 van Wiets en Rudy Lanjouw in Assen en zag werk hangen van Sander Reijgers. Was het een schilderij? Misschien. Was er een compositie? Ook misschien. Het is maar wat je onder een schilderij en een compositie wilt verstaan.  Het was in ieder geval een met plakkerig spul bewerkt, kwetsbaar doek met gaten op een frame van hout. Monomaan minimalisme.

Op de website van Reijgers trof ik de volgende beschrijving aan:

"Laag, na laag, na laag, na laag...Sander Reijgers is gefascineerd door het materiaal en de handeling. Onverstoorbaar brengt hij lagen verf over elkaar aan en is hierbij beperkt door de tijd (de verf moet tussentijds drogen) en de vorm die de verf aanneemt. Reijgers volgt het proces heel geduldig en is bijna onderworpen aan zijn eigen werk.

De verf volgt de handeling en de verfroller waarmee het wordt aangebracht. Heel organisch ontstaan ogenschijnlijk monochrome composities die van dichtbij hun rijke kleurschakering prijsgeven, want onder de bovenste laag blijken nog talloze kleuren te zitten, deels zichtbaar vanwege de gaten die de verfroller op het doek heeft opengelaten.

Ook de structuur van het doek is geheel autonoom ontstaan door het eindeloos herhalen van de handeling. Hobbels, verfklonten, alles mag, zolang het maar ontstaat vanuit de handeling. Aan het eind van het proces staat het beeld los van de maker en de materie. Het eindresultaat lijkt een eenvoudige handeling, die nader bezien veel gelaagder is en maanden werk verbeeldt."

Te zien tot en met 22 april op vrijdag en zondag tussen 13.00 en 17.00 aan de Portugallaan 60 in Assen, samen met het werk van Vincent Uilenbroek.

Literaire veldtocht Spetterende Letteren in aantocht

Zo nu en dan ontvang ik mail van Spetterende Letteren, een op het oog nogal complex initiatief dat aan literatuur en muziek doet en Amsterdam met Drenthe verbindt. Drijvende kracht is Chris Bernhart die op verschillende plekken in de hoofdstad en d'olde lantschap muzikanten en schrijvers laat optreden.

Het zijn niet de minste namen die aan Spetterende Letteren meewerken: Gezienus Omvlee, Mischa van Huijstee, Ria Westerhuis, Özcan Akyol, Peter Middendorp, Jan Donkers, Paulien Cornelisse. Bernhart zelf maakt muziek, neemt een band mee en projecteert beelden. De start is 2 september in Amsterdam, daarna worden in oktober Diever, Roden, Assen, Meppel en Emmen bezocht. In november volgen dan ook nog Borger en Eelde.

Bernhart biedt ook 'buitenstaanders' de mogelijkheid om mee te doen aan de voorstellingen. Deelnemen kan door voor 31 mei een liedje, een gedicht, een filmpje van een 1 minuut of een literaire locatie in te sturen. Een jury maakt de keuzes. Zie vooral ook hier. Ter vergroting van de voorpret zijn een paar video's gemaakt. Zoals deze waarin Ria Westerhuis een Drentstalige versie van een gedicht van Johnny van Doorn voordraagt.

 

Passies in het Noorden

DvhN-collega Job van Schaik zet ieder jaar op een rij waar de Passieconcerten in Drenthe en Groningen plaatsvinden. Dit jaar leidde het tot een kaart die op internet nog beter werk dan in de krant. 

 

De Stoppelmannen leerden de Veenkolonialen dansen

Op uitnodiging van Paulien Bakker van stichting Narare reisde ik zondagmiddag af naar Westerbork waar in gereformeerd kerkelijk centrum De Voorhof de Drentse première werd gehouden van Streekgenoten. Stad, Streek en Trouw. Dit multimediale project omvat muziek, dans, literatuur, erfgoed, film en getuigenissen en is zo groot opgezet dat iedere uitleg tekort schiet.

Gelukkig kregen we er een boekje bij dat als programma kon dienen. Plus de fraai door In Ontwerp uit Assen verzorgde uitgave Streekgenoten. Herinneringen van ooggetuigen uit Veenkoloniaal Groningen en Drenthe aan de Tweede Wereldoorlog door dichters uit Stad en Streek verwoord. Onder die lange titel trof ik ook mij eigen naam aan, als één van de veertien dichters.

De middag in Westerbork bleek vooral uit muziek te bestaan. Gespeeld door het Veenkoloniaal Symfonie Orkest onder leiding van Lubertus Leutscher. Met zang van Bert Hadders (met blauw pochet) en Hanneke Tichelaar (met rode jurk), muzikale bijdragen van Sergei Bolotny (viool), Don Hofstee (gitaar), Tim Nobel (staande bas) en dans door Betsy Torenbos van Rood Paleis. Naar schatting 250 bezoekers maakten het mee.

Beno Hofman was gevraagd als verteller. Hij hield ons bij de les met een verhaal over joden in de Veenkoloniën in het algemeen en de lotgevallen van de familie Stoppelman uit Oude Pekela in het bijzonder. "De eerste joden arriveerden rond 1650 in de Veenkoloniën, ondanks verzet van de Gereformeerde Kerk", ving het verhaal in De Voorhof aan.

De familie Stoppelman leerden de Veenkolonialen dansen, zo maakte Hofman ons tussen de optredens door duidelijk. Ze vormden een orkest, speelden tussen 1850 en 1940 op bruiloften en partijen en werden opvallend vaak dansleraar. Overgebracht naar Kamp Westerbork kregen de leden van de familie te horen dat prominente artiesten niet op transport naar Duitsland hoefden.

Hofman: "Geen van de Joodse musici uit de Veenkoloniën werd tot de prominente artiesten gerekend."

Ondanks het drama bleek de twee-en-een-half uur inclusief pauze durende voorstelling in Westerbork geen zware zit. Daarvoor zat de muziek te knap in elkaar, werd er te goed gespeeld, vooral door Bolotny. Na een uur en drie kwartier ging het ineens van droevig naar ellendig, waarbij tijdens het slot de aandacht werd getrokken door een ritueel met Tichelaar, Torenbos en een aantal getuigen van de oorlog in de Veenkoloniën.

De komende periode is de performance van Torenbos, Tichelaar, een aantal muzikanten en een videoprojectie nog bij te wonen het Boschhuis in Ter Apel (6/4), het Witte Kerkje in Gasselte (13/4), de Synagoge in Groningen (28/4), Muziekboerderij in Valthermond (4/5), Veenkerk in Klazienaveen-Noord (11/5) en Herinneringscentrum Kamp Westerbork in Hooghalen (25/5).

Wildlands (voorlopig) gered, bibliotheek in zwaar weer

Nadat de gemeenteraad van Emmen zich donderdag onder aanmoediging van wethouder Jisse Otter met 2 stemmen tegen en 34 stemmen voor had uitgesproken voor nieuwe miljoenensteun aan attractiepark Wildlands besloot ik nog even te blijven hangen. Dat wil zeggen: op de bank, met het tablet op schoot. Commissie- en gemeenteraadsvergaderingen kunnen prima vanuit huis gevolgd worden. Dat is weliswaar niet zo gezellig als op de plaats delict, voordeel is dat je, in geval van nood, met een schuin oog naar een film kunt kijken.

Bij de commerciële televisiezenders was Aristocats er voor, zoals dat hier in Zuidoost-Drenthe heet.

Terwijl die Disney-film rond tien uur aan een ontknoping begon, een happy end, zakte de stemming de raadzaal richting droevig. Er werd gesproken over 'de bijstelling van de meerjarenbegroting' en daarmee over onder meer een voorgenomen bezuiniging op de bibliotheek en de Kunstbeweging. Waarom zij? Met welke argumenten? Van de verantwoordelijk wethouder vernam ik via mijn tablet geen enkele verklaring.  

Edwin Rixtum van de PVV kwam aan het woord, op het oog een rustig man in wie, god mag het weten, mogelijk stormen gaande zijn. Als tegenstander van alles werd hij prompt onderbroken door Auke Oldenbeuving, de kolos van het CDA. Die graag wilde laten weten het ongepast te vinden dat 'de heer Rixtum' een koppeling maakt tussen investeren in Wildlands en bezuinigen op dat wat een tekort op de gemeentebegroting van Otter zou hebben veroorzaakt. Wie de begroting maakt, bepaalt.

De interruptie kwam intimiderend op mij over. Technisch en formeel zou Oldenbeuving, ooit leraar economie van mijn dochter, zomaar eens gelijk kunnen hebben dat het een los moet worden gezien van het ander. Maar vanaf een nuchtere afstand gezien – in mijn geval vanaf de bank – was en is dat allerminst zo. Want: als de gemeente Emmen geen geld in het noodlijdende Wildlands hoefde te steken, zag de begroting van Otter er heel anders uit. Was er mogelijk nauwelijks tot geen 'herziening' noodzakelijk. Hadden de bibliotheek en de Kunstbeweging geen probleem gehad. Was er niets om moeilijk over te doen.

Na dit dwaalspoor spoorde ik mezelf extra aan het hoofd erbij te houden. Zouden de bibliotheek in de Kunstbeweging aan het einde van de avond nu wel of niet moeten bezuinigen? Zo ja, hoeveel zouden ze dan moeten bezuinigen? Een kwart miljoen per jaar? Veel meer dan wat er jaarlijks moet worden afgeboekt op het noodlijdende Wildlands? Zo nee, wie zou dit 'succes' dan mogen claimen? Het CDA? De VEVN van Tom 'voor Emmen, voor Nederland' Kuilder die zorgen heeft over zijn opa? LEF, waarvan fractievoorzitter Harry Leutscher met jetlag kampte?

Hoe aandachtig ik ook luisterde naar alle woordvoerders in de eerste termijn en de beantwoording door verschillende wethouders. Wat er ook van moties veranderde in amendementen, dat kan allemaal in Emmen, met dank aan de voorzittende burgemeester, de tweede termijn was inmiddels begonnen. Vijftien minuten voor middernacht wist ik het nog steeds niet. En dat terwijl bijna alle partijen al begonnen waren met het bedanken van de beantwoording door het college.

Wie moest er nu wel en niet bezuinigen? En hoeveel? En hoe zou daarvan in de begroting worden gedekt? Het begon mij te duizelen. "Ik kan het niet anders maken", hoorde ik wethouder Otter zeggen - een antwoord als een stoplap. Na opnieuw een schorsing, 29 maart was inmiddels begonnen, de dagdieren in Wildlands moesten over een paar uur 'op', nachtdieren heeft het attractiepark bij mijn weten niet meer, wel zo goedkoop, werden zeven amendementen in stemming gebracht.

Nu kwam het er op aan.

Voor slechts één amendement bleek steun van een unanieme meerderheid: geld voor de nieuwbouw van het Esdal College op het voormalige terrein van theater De Muzeval. De pogingen om de bezuinigingen op de bibliotheek en de Kunstbeweging tegen te houden of te verminderen, haalden het niet. Een ruime meerderheid – 22 voor, 14 tegen – stemde uiteindelijk in met 'de bijstelling van de meerjarenbegroting' zoals wethouder Otter die graag ziet. Niemand die na afloop nog sprak over de prijs van het park.

Ik schakelde mijn tablet uit en zette een plaat op: Hotel California van The Eagles. Verradelijke muziek.

Last thing I remember, I was
Running for the door
I had to find the passage back
To the place I was before
"Relax," said the night man
"We are programmed to receive
You can check-out any time you like
But you can never leave

Weerzien met Marloes de Vries

Ik bereid mij voor op een interview met illustrator Marloes de Vries. Ik weet van haar bestaan sinds een groepstentoonstelling in het CBK Emmen, acht jaar geleden. Daarna werd ze in 2014 uitgeroepen tot cultuurtalent van de gemeente Emmen. Weer een jaar later werd ze ook uitgeroepen tot cultuurtalent van Drenthe.

Daarop verhuisde De Vries naar Rotterdam.

Het is de tragiek van Drenthe in notendop: wie jong is en wat kan, trekt weg. Dat geldt zeker mensen in de creatieve sector. Want om aan opdrachten te komen in die sector heb je een groot netwerk nodig en een groot netwerk laat zich makkelijker vinden op een plek waar veel mensen bij elkaar zitten, op een kluitje, of beter: verpakt in beton, zoals in de Randstad.

Deze maand verscheen een boek van De Vries' hand waarin ze vertelt over hoe het haar is vergaan sinds haar verhuizing naar Zuid-Holland, Volwassen worden is optioneel. In het boek staan bijna alle antwoorden op de vragen die ik haar zou willen stellen. Behalve deze, denkend aan de uitreiking van de Drentse Talentprijs Cultuur volgende maand in Dieverbrug: welk advies zou ze nieuwe talenten willen geven?