Woest en Ledig

Beeldenstorm en kruidenoorlog in Coevorden

Donderdag ging het in de Drentse editie van Dagblad van het Noorden over het verdwijnen van de gapers die ooit bij menig apotheker en drogist aan de gevel hingen. Drenthe telt nu nog een gaper: aan de Nieuwehuizen 8 in Assen, in een pand waar kaas wordt verkocht.

In de krant komt de stadshistoricus van Coevorden aan het woord, Geert Kleis. Geconfronteerd met de aanleiding voor de zoektocht, het verdwijnen van een gaper in Amsterdam uit angst voor een discussie over racisme, zegt Kleis: 'Het is een idiote discussie. Wij zijn onderhand bezig met het opruimen van onze eigen geschiedenis.'

Coevorden telde ooit drie gapers, alle drie aan de Friesestraat. Alle drie zijn verdwenen. In het stukje over de Coevorder gapers weet Henk Langemaat van de gelijknamige drogisterij daar iets meer van: 'Mijn oom Ubertus, toen eigenaar van de drogisterij, hoor ik nog opscheppen op een verjaardagsfeestje. Dat hij de gaper van de gevel had gehaald om die voor een mooi prijsje te verkopen.'

Opvallend. Waar nu sprake van een 'idiote discussie', werden de gapers vroeger blijkbaar door de middenstand uit het straatbeeld verwijderd in een streven naar meer geld. Wie maakten zich toen druk om het opruimen van 'onze geschiedenis'?

Kleis, die ik hoog heb zitten, grijpt de gelegenheid aan om geschiedenisles te geven. Hij zegt: 'Gapers dienden als aanduiding om producten in de drogisterij onder de aandacht te brengen. Kruiden kwamen vroeger vooral uit het Oosten, vandaar dat juist oosterse types met tulband dienden als uithangbord.’

Over het Oosten het volgende. In Coevorden staat bij de Haven een beeld van J.B. van Heutsz (1851 - 1924), die in de geest van zijn tijd Atjeh tot een Nederlands wingewest wist te maken en het later tot gouverneur-generaal van 'ons Indië' schopte, wat een knappe prestatie mag heten voor iemand die in kansloze positie geboren werd.

Van Heutsz, 'zoon van Coevorden' is niet onomstreden. Wie meer wil weten: lees Uit naam van de majesteit, de biografie van Vilan van der Loo, of om te beginnen dit stuk.

Donderdag nam ik een kijkje bij het beeld. Zou het in deze woelige tijd van de sokkel zijn getrokken? Er zijn mensen die Van Heutsz verantwoordelijk houden voor de dood van vele duizenden inlanders.

Van bekladding of beschadiging bleek geen enkele sprake. In tegendeel: iemand had een bosje bloemen bij de buste neergelegd. Er zat een kaartje bij het boeket met een veelzeggend woord: trots.

Tech(no)logica

Naarmate de tijd vliegt, begeef ik mij steeds minder gretig op de barricades van de digitale revolutie. Liever lummel ik achterop. Kijkend naar de kat in de boom, starend naar de hond in de pot. Ik beken: soms lukt het alleen struikelend mee te komen, soms laat ik de beker voorbij gaan en haak ik bewust af. Denkend: ik pik de volgende golf wel mee, want er komt ongetwijfeld een nieuwe. De digitale revolutie is geen omwenteling, maar een draaikolk.

Ondertussen werd ook ik afgelopen maanden diverse keren uitgenodigd deel te nemen aan videovergaderingen. Eerst via Meet, daarna via Zoom en ook wel via Teams. Het had, mogelijk, eveneens via Skype en Facetime gekund, toepassingen waar ik voor de corona-uitbraak wel eens gebruik van heb gemaakt, waar ik positieve geluiden over gehoord heb, maar die nu ineens niet handig genoeg leken te zijn, misschien wel uit de mode geraakt.

Ik wil hier niet klagen over het functioneren van de genoemde beeldverbindingen. Het is knap bedacht en gedaan, het heeft ons toch maar mooi geholpen toen we beperkt waren. Dat ik hier nu over schrijf, heeft te maken met het incidentele karakter ervan: het systeem is beschikbaar, het wordt bejubeld, we moeten en zullen het gebruiken.

Ik ben voor keuzevrijheid en voor verschillende wegen die naar Rome of elders leiden, maar heb bedenkingen bij de stortbui aan innovaties die op mij en anderen neerdaalt, vooral omdat die innovaties zoveel tijd opvreten dat nauwelijks nog tijd overblijft voor het echte werk. Ik heb het ene nog niet onder knie, ook omdat de behoefte om het überhaupt onder de knie te krijgen maar zozo is, ik redde mij prima, of het andere wordt al weer ongevraagd gepresenteerd. 

Spotify? Tidal? Deezer! Apple Music! Amazon Prime! Alweer een nieuw pop-upscherm. Wilt u notificaties ontvangen? Waarom reageer je niet op mijn Linked-in-verzoek? Heb je mijn Messenger-bericht niet gezien? Ik heb je ge-dmt! Reageer a.u.b. op mijn appje. Geen wonder dat het niet lukt, je werkt met een oude versie. Updaten! Back-ups maken! Wachtwoorden verversen. Maak een nieuw wachtwoord aan zodat je het oude wachtwoord veilig kunt blijven gebruiken. Klik hier, klik daar. De terreur van het halffabrikaat.

#

Omdat – mogelijk door te veelvuldig gebruik – de batterij van mijn mobiele bedrijfstelefoon steeds sneller leeg raakt, besloot ik dit te melden bij mijn werkgever. 'Heb je een iPhone 7? Dan kun je er een nieuwe batterij in laten zetten. Kost 40 euro', reageerde een bevoegde collega. Ik heb geen iPhone7, maar een 6. En zo kwam ik ongevraagd in aanmerking voor een nieuw toestel van het bedrijf. Waar eerst, via het bedrijfsnetwerk, een speciale app op moest worden geïnstalleerd, zeg maar om de controle op het apparaat te verbeteren.

Daarna konden de gegevens van de oude telefoon worden overgezet naar de nieuwe. Een kwestie van even schakelen met de cloud, of een kwestie via een reservekopie overzetten via de pc. In theorie, in een betere wereld. Na uren proberen, op verschillende manieren, omdat er tegenwoordig verschillende wegen naar verschillende varianten van Rome leiden, waarom ook niet, dit is de moderne tijd, dank u wel, niets voor elkaar gekregen.

Dus terug naar de collega. Die assistentie van een andere collega adviseerde. Die zelfs de moeite nam om thuis langs te komen. Die na een uur onderzoeken en proberen besloot zowel de oude als nieuwe telefoon mee te nemen. Die daarna telefonisch – via de vaste lijn, gelukkig nooit weggedaan – meldde dat het tegenzat. Die na twee uur de boel terug kwam brengen omdat er iets ooit door iemand (ik?) versleuteld zou zijn.

'Je kunt nu twee dingen doen', adviseerde de hulpvaardige collega die drie uur van zijn tijd aan een leeglopende batterij van 40 euro had vermorst, 'even afwachten wat een andere collega adviseert, of proberen de versleuteling op te heffen.'

Ik voegde er zelf een derde mogelijkheid aan toe: mij neerleggen bij de huidige situatie en accepteren dat het overzetten van gegevens, hoewel iedereen weet hoe eenvoudig dat is dankzij de automatisering, wegens een kleine kink in mijn geval onmogelijk is.

Nieuw Nedersaksisch neuriën

Stichting Reur attendeert ons op Wat west hef, de nieuwe single en bijbehorende videoclip van Jolien:

'Het dance/trance-achtige geluid van Jolien is vernieuwend en baanbrekend binnen het palet van de muzikale kleuren in de Drentstalige muziek.  Nog niet eerder verscheen er -in het Drents gezongen- muziek in deze stijl. Jolien heeft inmiddels laten weten deze muzikale weg voort te willen zetten en uit te willen bouwen samen met haar compagnons Hilko Stoffers en Erik Koerts.'

Ook Indiefolkband Steernvanger heeft een nieuwe single: Mooie Dag. Het script en de regie van de bijbehorende clip zijn van Jelle Buning. Geert Marissen voerde de camera. Uit het persbericht:

'Naast een aantal vrienden en fans, spelen bekende Groninger acteurs een belangrijke rol in deze feelgoodvideo. Zo speelt Ineke Kuiper de hoofdrol en laat Henk Scholte, bekend van het radioprogramma Twij Deuntjes, zanger van de band Törf en doorgewinterde promotor van het Grunnegs, zijn gezicht zien. En oplettende kijkers zullen ook de bandleden zelf terugvinden. Droneshots van verschillende locaties in onze provinciehoofdstad en scènes op bekende plekken als de Folkingestraat, de Vismarkt en het Noorderplantsoen, maken de video typisch Gronings.'

De publieke werken van Beilen

Er is intrigerend oud nieuws over Beilen aangetroffen op de website van Drents Archief. Dit bij een tekst bedoeld om de collectie historische kaarten van het archief onder de aandacht te brengen. Citaat:

'In de collectie die het Drents Archief online heeft gezet, zijn kaarten te vinden uit vier eeuwen. Op sommige kaarten is alleen (een deel van) onze provincie te zien, zoals onder andere een kaart ‘Ter Bevestiging van het dorp Beilen’. Het centraal gelegen dorp in onze provincie wordt door een brand in 1820 bijna volledig van de kaart geveegd, alleen de kerk overleeft de vuurzee. Twee jaar later wordt er een plan gemaakt om van Beilen een vestingstad te maken, naar het voorbeeld van Coevorden. Op de kaart zijn poorten, paviljoenen en een arsenaal te zien, het plan is echter nooit uitgevoerd.'

Hierbij is het wellicht aardig om te weten dat het verval van de vestingsstad Coevorden rond 1820 in volle gang is. De stad ligt inmiddels zo onstrategisch dat het niet langer de belangrijkste stad van Drenthe kan blijven. In 1814 wordt Assen hoofdstad. Een jaar later, als de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden worden samengevoegd tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden verandert Drenthe van een gewest in een provincie.

Een prikkelend plan: dat iemand juist in die periode op het idee komt van Beilen een tweede zinloze vestingsstad te maken. Ter verdediging van wat? De kerk die bleef staan? Uit angst voor wie? De Hoogeveners? Dat vervolgens – desondanks – iemand een opdracht heeft verstrekt om een kaart van die droomstad te tekenen. En dat die kaart dan gepresenteerd en bediscussieerd wordt, in Assen én Coevorden.

Ik zie de contouren van een historische roman over onderneming zoals Thomas Rosenboom ooit heeft beschreven in Publieke werken. Een vertelling waarin de stad werkelijk gebouwd wordt, maar gaandeweg verandert in een gesticht genaamd Beileroord waar de krankzinnigen en zwakzinnigen uit Drenthe, Friesland en Groningen worden opgevangen.

Zoeken naar een nieuw woord voor barmhartigheid

Gezamenlijk verstuurde post van het Oranje Fonds en Onze Taal. De twee vragen hulp bij een zoektocht naar een nieuw woord: 'Hoe noemen we de band tussen onbekenden die naar elkaar omkijken?' Zien we hier gedemonstreerd hoe de secularisatie en ontlezing van de Bijbel tot taalverlies leidt?

Uit het persbericht:

'Hoe noem je de band die ontstaat wanneer twee onbekenden naar elkaar omkijken? Wanneer je op straat een praatje maakt met iemand die daar behoefte aan lijkt te hebben of wanneer iemand jóu onverwacht een helpende hand toesteekt? De Nederlandse taal kent hier nog geen woord voor, terwijl deze band nu nog beter voelbaar is dan voorheen.'

De band waar naar gezocht wordt is geen ‘vrijwilligerswerk’ of ‘mantelzorg’. ‘Vriendschap’ is het (nog) niet, ‘kennissen’ dekt de emotionele lading niet en ‘maatjes’ veronderstelt een structurele band die er vaak niet is. Want stel: je laat je boodschappen vallen en iemand helpt ongevraagd met oprapen. De volgende keer dat je elkaar tegenkomt is er een voelbare band, maar geen van de hierboven genoemde woorden dekt de lading daarvan.

Iedereen kan van 13 tot en met 26 juli suggesties indienen via oranjefonds.nl/hetwoord. Een jury, bestaande uit schrijver en cabaretier Wim Daniëls, emeritus hoogleraar Leo Lentz (Universiteit Utrecht), Onze Taal-directeur Vibeke Roeper, en Oranje Fonds-directeur Sandra Jetten, kiest vervolgens uit alle inzendingen drie kanshebbers.

Hier kan van 3 tot en met 16 augustus op gestemd worden, waarna op 17 augustus het woord bekend wordt gemaakt. De inzender van het verkozen woord krijgt 500 euro om een sociaal initiatief naar keuze mee te ondersteunen, en een boekenbon. Onder alle inzendingen worden 10 exemplaren van de nieuwe Taalkalender verloot.'

Hemelwaarts met Frank Westerman

Een nieuwe stapel brochures met dit najaar te verschijnen boeken. Vooral die van Querido oogt veelbelovend, vanwege de boeken met een band met het Noorden. Dat begint al op bladzijde 1 waarop een roman van Joost Oomen werd aangekondigd, Het perenlied. 'Een vrolijk zingend magisch realistisch debuut', jubelt de tekst. Op diezelfde pagina een blurb uit het Dagblad van het Noorden: 'Joost Oomen, jong, gretig en veelbelovend'. Verschijning in november.

Op bladzijde 2 wordt Oorlogen & oceanen van Erik Ader aangekondigd, een familiegeschiedenis. Ader is de zoon van Bastiaan J. Ader, predikant te Nieuw-Beerta en gefusilleerde verzetsheld. Maar hij is ook de broer van Bas Jan Ader, de verdwenen kunstenaar. Oorlogen & oceanen vertelt hoe het was om op te groeien met 'de legende, het gepantserde verdriet van zijn moeder en met de aanstekelijke onaangepastheid van zijn oudere broer'. Verschijning in november.

Op bladzijde 3 gaat het over De kosmische komedie van Frank Westerman. Op basis van de veelomvattende brochuretekst concludeer ik voorlopig dat het boek over alles gaat, dat de radiosterrenwacht van Westerbork er een rol in speelt en ook Buzz Aldrin voorbij zal komen. 'Langs de afgrond van de distopie gidst Frank Westerman zijn lezers hemelwaarts, gewichtloos verlangend naar volksplantingen op de maan en Mars'. Verschijning in januari.

Dan, een paar pagina's verder, op bladzijde 14 lees ik over Er is geen ander zijn dan anders zijn van Barber van de Pol, een boek over de in Smilde geboren Carry van Bruggen. 'Carry van Bruggen (1881 – 1932) legde als eerste het vrouwelijke bewustzijn zonder compromissen bloot en leverde het gevecht met haar eigen seksualiteit openhartig. Ze was geen feminisme al is haar werk een impliciete aanklacht tegen de achterstelling van de vrouw'. Verschijning in december.

Op bezoek bij het MOW in Bellingwolde

Een week of wat geleden lieten de cultuurredacteuren van Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant tijdens een gezamenlijke videoconferentie hun geest waaien over mogelijke onderwerpen voor de zomer. Ook omdat de redacteuren die gespecialiseerd zijn in podiumkunsten niets wisten te verzinnen, of deden alsof ze niets konden verzinnen, of met het hoofd bij de afgelaste festivals zaten, kwam een voorstel bovendrijven om musea aan een test te onderwerpen.

Ik mocht voor de museumtest naar het MOW in Bellingwolde, net voorbij Pekela ('een prima plek') en Blijham. Aan de Hoofdweg 161 in de parel van het Westerwold kreeg ik een rondleiding van Anja Grijze door een verbouwd en uitgebreid herenhuis en sprak ik met directeur Obby Veenstra. Het MOW bleek een verrassend museum, natuurlijk ook omdat ik er voor het eerst was. Ze hadden de collectie erfgoed opgeborgen op zolder om ruimte te maken voor een tentoonstelling met hedendaagse kunst getiteld Vitamine K.

Geïnteresseerd luisterend volgde ik Grijze door de gangen en zalen. Ik bekeek het zaaltje met de verzameling Lodewijk Karel Bruckman, een magisch realist van wie ik nog nooit had gehoord. Ik sprak kort met Hans Dingjan die met houtskool aan een muurtekening in het museum werkt. En ik deed nog veel meer om mij te informeren. Na anderhalf uur reisde ik over Veele, Jipsinghuizen en Sellingen huiswaarts. Een stuk schrijven over het MOW bleek later geen probleem.

Toen moest nog een lijstje gemaakt met scores op het gebied van concept, tentoonstelling(en), route, belichting/inrichting, multimedia, horeca, museumwinkel, toegankelijkheid, kindvriendelijkheid en klantvriendelijkheid. Genadeloze criteria die nooit recht kunnen doen aan de inspanningen die de museummedewerkers al jaren verrichten, met veel enthousiasme, soms onder moeizame omstandigheden.

Maar goed, het is gebeurd, het is gedaan. Zaterdag staat het eerste stuk in Dagblad van het Noorden. De Friezen hebben een ander tempo en volgen maandag. Wellicht valt het mee, mogelijk valt het tegen. Ter compensatie zijn er de foto's van Corné Sparidaens. In de krant en op de website althans. Bij dit stukje staan er die mede mogelijk zijn gemaakt door de makers van de smartphone.

Frida Kahlo-docu vanaf september in tien bioscopen

De tentoonstelling in het Drents Museum gaat dit najaar niet door, maar er is wel een film. Aanvankelijk aangekondigd voor juli brengen Exhibition On Screen en Seventh Art Productions vanaf 10 september het portret Frida Kahlo van regisseur Ali Ray in de Nederlandse bioscopen.

Voor zover de informatie nu strekt zitten daar echter geen zalen in Noord-Nederland bij. Om aan te geven hoe gewild de film is: Landvast in Alblasserdam toont de film wel, naast nog negen andere zalen, waaronder het Fraterhuis in Zwolle. Vanwege Drenthe volgt De Nieuwe Kolk in Assen misschien later.

Uit een persbericht verstuurd door Triple P Entertainment:

'Door middel van interviews met wereldberoemde Kahlo-curatoren, onderzoekt Exhibition On Screen de buitengewone symboliek en thema’s in Frida Kahlo’s schilderijen. We bekijken haar vele zelfportretten maar ook haar minder bekende werken, die allen een feest van levendigheid en kleur op het scherm tonen. Diep ontroerend en soms schokkend, nemen de schilderijen van Frida ons mee op een boeiende ontdekkingsreis in de geest van misschien wel ’s werelds meest favoriete vrouwelijke kunstenaar van de 20ste eeuw.'

 

Bij foto's van de stations van Assen en Rotterdam

Waar ik het aan te danken heb, is (nog) niet duidelijk, maar architectenbureau De Zwarte Hond stuurde een persbericht met foto's van Station Assen. Dank daarvoor.

Bij mijn weten, is het station in de hoofdstad van Drenthe al een tijd geleden opgeleverd, ergens in 2018. Mogelijk dat De Zwarte Hond nu pas tevreden is en om die reden fotograaf Sebastian van Damme op pad heeft gestuurd om het resultaat fraai en wel vast te leggen.

Citaat uit het persbericht:

'Station Assen was oorspronkelijk een doorreisstation waarbij de stad voor de reiziger niet zichtbaar was. De gemeente Assen vroeg dan ook om een transparant en uitnodigend station op regionaal niveau, dat tegelijkertijd de barrière van de sporen op wijkniveau zou opheffen. Powerhouse Company en De Zwarte Hond hebben het nieuwe station ontworpen als een alzijdig en verbindend, transparant en duurzaam gebouw, dat van alle kanten even uitnodigend is. De indrukwekkende driehoekige geometrie van het dak geeft het gebouw een sterke identiteit, organiseert het programma en legt tevens de verbinding met de stedelijke context.'

Ondertussen hadden we maandag een stuk in Dagblad van het Noorden met foto's uit het boek Verlaten straten van Han van Bree. Op een van die foto's prijkt het centraal station van Rotterdam, ontworpen door Jan Benthem, Adriaan Geuze, Jeroen van Schooten en Marcel Blom, geopend in 2014. Ook in Rotterdam, dat zie je zo, geeft 'de indrukwekkende driehoekige geometrie van het dak het gebouw een sterke identiteit, organiseert het programma en legt tevens de verbinding met de stedelijke context'.

Waar ik nu nog mee zit, is de betekenis van de zinsnede 'organiseert het programma'? Is het een constructiefout, of architectentaal?

Naar dat huisje in Drenthe

Uit: Het Parool, 4 juli 2020