Woest en Ledig

Bij de landschappen van Simon Moulijn

Het is een fijn overzicht geworden, de tentoonstelling Barbizon van het Noorden. Niet eerder werden zoveel landschapschilderijen die sinds 1800 in Drenthe zijn gemaakt bij elkaar in het Drents Museum getoond. Denk ik. Het museum bestaat al even. Sinds 1854. Dus ik kan iets gemist hebben.

Tot mijn plezier bemerkte ik donderdag tijdens de voorbezichtiging van de tentoonstelling dat samensteller Annemiek Rens niet zo goed raad heeft geweten met het werk van het buitenbeentje Simon Moulijn (1866 – 1948).

Moest ze dat nu onderbrengen bij het thema 'Zand en hei' of bij 'Boerenleven'? Uiteindelijk besloot ze voor de twee werken van de in Rotterdam geboren kunstenaar een hele wand vrij te maken. Waardoor het nog meer opvalt en buiten de orde wordt geplaatst.

In de persmap trof ik de volgende tekst over Moulijn aan:

"De kleine Simon Moulijn komt nauwelijks buiten. Het mag niet van zijn overbezorgde moeder. Moulijn zegt erover: 'Ik stond zwak, trok me angstig terug. Ik werd een dromer, door niemand begrepen.'

In 1882 gaat hij naar de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam. Daarna trekt hij veel de natuur in om nauwgezet vast te leggen wat hij als kind nooit zag. Vanaf 1892 stileert Moulijn zijn landschappen. Zijn nieuwe werk is dromerig, mysterieus en heeft iets plechtigs. Naast schilderijen maakt hij aquarellen, illustraties voor sprookjesboeken, etsen en vooral steendrukken."

Ik zag het werk van Moulijn voor het eerst in 2015, tijdens de tentoonstelling Schilderparadijs Drenthe, ook in het Drents Museum. En ontdekte dat hij in 1989 op drie plaatsen tegelijk was geëerd met tentoonstellingen in het Drents Museum, het Dordrechts Museum en het Goltziusmuseum, tegenwoordig het Limburgs Museum in Venlo.

Bij toeval trof ik vorige week in het boek De schilders langs de IJssel van Linda Barendse onder meer een rivierlandschap van Moulijn aan. Ook heel gestileerd, dromerig en plechtig. Bijna majestueus. 

Navorsingen op de website van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie leert dat Moulijn zeer onder de indruk was van Toorop en Van Gogh. Volgens het Geheugen van Drenthe werkte hij tussen 1887 en 1894 veel in Drenthe en tekende onder meer in Aalden, Balloo, Diphoorn, Sleen, Wezup en Zweeloo.

Voor meer over Barbizon van het Noorden zie de krant van heden. En bezoek de tentoonstelling in Assen tot en met 22 maart.

Een canon met kunst tot 1750 en na 1945

In de krant een stukje over 'de honderd belangrijkste Nederlandse en Vlaamse kunstwerken van voor 1750'. Een groep deskundigen werkt aan een canon van waardevolle oude Nederlandse en Vlaamse kunstwerken die iedereen zou moeten kennen. Het publiek kan tot en met 8 december stemmen op een voorselectie, of zelf voorstellen doen. Zie hier.

Een dag later, tijdens een bijeenkomst rond Into Nature in Weiteveen, een gesprek over de beste kunst in de openbare ruimte sinds 1945. De BK-krant blijkt het initiatief te hebben genomen tot deze canon. Compleet met deskundige jury, een publieksverkiezing van het beste kunstwerk per provincie, een symposium en expositie. Iedereen kan inzenden. Zie daar.

Roet ontdekt vrijwel geen onjuuste bewerings

Daar is-ie dan, de nieuwe Roet. Met onder meer de langverwachte reactie van de redactie op een 'biezundere bijdraoge' van Gerard Stout in het vorige nummer.

Hoe zat het ook al weer? Lees daarover dit stukje. En weet dat de redactie van Roet veel misbaar maakte over 'nogal wat discutabele en ok antoonbaor onjuuste en niet of slecht underbouwde bewerings' in het stuk van Stout. Prompt beloofden ze in de volgende Roet 'derop weerom te kommen'

Spannend.

Het herfst-nummer bevat vier reacties op het stuk van Stout geschreven door vier individuele schrijvers: Anne Doornbos, Ton Peters, Martin Koster en Hans Jalvingh. Grof geschut, maar geen volwaardige redactie-reactie. Alleen Peters is redactielid. De anderen zijn huurlingen.

En hoeveel 'discutabele en ok antoonbaor onjuuste en niet of slecht underbouwde bewerings' hebben de vier na drie maanden zoeken in een vijf bladzijdes tellend stuk gevonden?

Twee bewerings.

De eerste vondst is de bewering van Stout dat Het Drentse Boek jaarlijks zes boeken uitgeeft, 'veelal van eigen medewerkers en bestuursleden'. Dat is onjuist, heeft voormalig voorzitter Anne Doornbos uitgerekend. De afgelopen tien jaar zijn 'slechts' 9 van 65 uitgaven geschreven door eigen volk. Drie titels van Roet-redactielid Lukas Koops, twee van Jan Germs, vier van toenmalig voorzitter Doornbos zelf.

Aantoonbaar onjuist, inderdaad. Als de veelschrijver Stout het woord veelal had weggelaten, was er niets aan de hand geweest.

De tweede gevonden bewering van Stout wordt aan de kaak gesteld door Ton Peters en heeft betrekking op twee zinnen aan het einde van het gewraakte stuk: 'In Diep geworteld, een onderzoek door hoogleraren John Keur & Dorothy Keur, komen trekken van zandrenten voren. Wie hun verhaal leest herkent wellicht inefficiënte trekken uit het streektaalwereldje waarin samenwerking geen hoge prioriteit lijkt te hebben.'

Dat gaat Peters te ver. Veel te ver. Hij schrijft: 'Blijkbaar mag je in Drenthe karaktertrekken nog steeds verbinden aan de plek waar je geboren bent. Pijnlijk.'

Nou!

Een bladzijde verderop staat als derde reactie op het stuk van Stout, een gedicht van Martin Koster, In stee van kaorten: 'De Zaanddrent stopt ze diep in het vene/ Veur de locht en de hygiëne/ De Veendrent stopt ze onder het zaand/ Veur heul ende glorie van oens laand.' Ook hier worden karaktertrekken verbonden aan de plekken waar men geboren is. Pijnlijk? Welnee, eerder prikkelend. En net zo weinig wetenschappelijk als de bewering van Stout.

Nu had ik graag ook iets willen schrijven over de reactie van Hans Jalvingh. Maar dat gaat niet, want de reactie van Hans Jalvingh, die Stout beticht van spelen met een gestrekt been, wat onbedoeld grappig is, is geen reactie maar een oprisping.

Al met al: de langverwachte reactie van de Roet-redactie valt tegen. Of toch eigenlijk ook weer niet. Het is maar wat je verwacht.

Nieuwe opgave voor het Winter-nummer is een archief-opdracht: zoek het artikel waarin Gerard Stout afscheid heeft genomen van de streektaalliteratuur. Ook Anne Doornbos mag meedoen.

Naar de Biënnale Gelderland 2019

We reisden naar Arnhem en Nijmegen om de Biënnale Gelderland 2019 bij te wonen. De kunstmanifestatie aldaar draagt dit keer de titel Seelenwanderung en bevraagt 'de actuele betekenis van de relatie tussen mens en natuur'.

(Eigenlijk moet ik schrijven: bevroeg. Het Arnhemse deel met kunst in de openbare ruimte is inmiddels afgelopen. Het Nijmeegse deel in museum Het Valkhof loopt nog even door, tot 5 januari.)

Op basis van de mij vooraf toegestuurde informatie had ik mij veel van de manifestatie voorgesteld. Groots en meeslepend zou het worden. Altijd weer wonderlijk wat een woord als biënnale teweeg weet te brengen. Ter plekke bleek het geheel relatief bescheiden en onnadrukkelijk van opzet, nogal decoratief ook.

Na een bezoek aan het startpunt in De Kerk aan het Walburgisplein gingen we de straat op waar langs de Jansbeek een aantal werken stond opgesteld. De beek is een recente reconstructie van een watertje dat vlakbij het theater ontspringt en met enige onderbrekingen langs de Eusebiuskerk en het filmtheater richting de Rijn stroomt. De omgeving oogde rommelig en onaf. Typisch Arnhem.

In Nijmegen is werk van dezelfde kunstenaars als in Arnhem te zien, maar dan, zoals gezegd, binnen. Voordeel daarvan is dat je als kijker iets beter over 'het onderliggende en samenbindende idee' kunt nadenken, wat in het geval van beeldende kunst, kijkmateriaal bij uitstek, natuurlijk nooit helemaal lukt.

De tentoonstelling in Het Valkhof valt in twee delen uiteen. Er is een grote zaal waarin 'de tuin' centraal staat met werken die 'de alledaagse natuur' als metafoor gebruiken. En er is een kleinere zaal waarin 'het bos of natuurlijk verval' als uitgangspunt wordt gebruikt.

Opvallend: bij de tuinzaal werd verwezen naar een songtekst van Swans, In my garden. Bij de boszaal naar een songtekst van The Cure, A forest. Twee bands uit de jaren tachtig met een nogal gothic-achtige benadering van kunst en leven. Het zal iets zeggen over de romantische opvattingen van de samenstellers van Seelenwanderung.

En dan nu nog een paar plaatjes.

 

Op komst: Het goede leven

Krimp is een kwestie van hoe je er in staat

Na afloop van het Kenniscafé met de titel 'Kansen door Krimp', afgelopen woensdag, toonde gastvrouw Ann de Jong zich blij en opgelucht. Opgelucht, omdat in Zuidoost-Drenthe geen ernstig probleem met de bevolkingsontwikkeling en leefbaarheid bleek te bestaan. Blij, omdat ze toch de conclusie kon trekken dat 'het helemaal goed komt' en we 'in een mooie regio wonen'.

Op de fiets terug naar huis vond ik het stinken. Je zult maar tussen de Van Schaikweg en Dordsestraat in Emmen wonen, dacht ik. Altijd maar die geurhinder van de chemische industrie op het Emmtec-terrein. Hoeveel mensen werken daar nog tegenwoordig? Aan de andere kant: misschien is ook stank slechts beleving. Een kwestie van hoe je er in staat. Positief of negatief.

Thuis probeerde ik een samenvatting te geven van wat ik had meegemaakt. Iets over een uitverkochte aula in de Stenden Hogeschool met heel veel mannen van zestig jaar en ouder. Met twee sprekers. Eerst data-analist Hans Elshof van CMO STAMM met cijfers over de demografische ontwikkelingen in Drenthe. Daarna lector Leefomgeving in Transitie Elles Bulder van de Hanze Hogeschool over hoe we met die ontwikkelingen om kunnen gaan.

We moeten het niet groter maken dan het is, betoogde Elshof. Krimp is een gegeven en de sluiting van een lagere school betekent niet automatisch de dood van het dorp. De materie is complexer. En altijd zijn er uitzonderingen om hoop op te vestigen. Ondertussen heb je dubbele ontgroening, wat er op neer komt dat de jeugd wegtrekt en dus ook geen kinderen krijgt in het door hen verlaten gebied. En een dubbele vergrijzing, wat betekent dat er meer gepensioneerden komen die daarna ook nog eens langer blijven leven.

Ik pakte mijn aantekenboekje erbij. Elshof had het over een omgekeerde bevolkingspiramide gehad. De komende veertien jaar neemt het aantal middelbare scholieren in Zuidoost-Drenthe met 10.000 af, voorspelde hij. Sportclubs gaan het moeilijk krijgen. Het aantal leden zal dalen, net als het aantal vrijwilligers. De overgebleven supermarkten zullen straks nauwelijks nog vakkenvullers vinden. Dorpen zouden elkaar gaan beconcurreren.

Nog meer aantekeningen. Straks is 1 op de 3 inwoners in Zuidoost-Drenthe ouder dan 65 jaar. Zij zullen langer zelfstandig blijven wonen. Er komen meer alleenstaande huishoudens. Waar de zorgvraag zal toenemen. Net als de eenzaamheid. Het werk zal door minder mensen moeten worden gedaan. "De basis wordt smaller", vatte Elshof het samen. Hij liet de bijpassende grafiek niet zien, vermoedelijk vanwege instortingsgevaar.

Elshof had het over 'gevoelens van verlies' gehad. Verlies van bewoners in de buurt, door verhuizing en overlijden. Verlies van voorzieningen, omdat met minder mensen minder overeind kan worden gehouden. Over het verlies van kwaliteit van de leefomgeving. "Maar het is een langzaam proces", nuanceerde hij. "Mensen passen zich aan."

Bulder trok na de pauze opgaande lijn door. "Krimp valt niet te vermijden, wel te begeleiden", rijmde ze. "Van leegte naar ruimte", zei ze een paar keer, bedoelend dat het leven in een gebied waar minder mensen wonen ook voordelen kan hebben. Je moet ze willen zien, die voordelen, en ze willen gebruiken. Er tijdig op inspelen, adviseerde ze.

Door de constructieve toon viel het nauwelijks op dat Bulder tijdens haar praatje een aantal waarschuwingen deed. Over een toename van het aantal kwetsbare mensen bijvoorbeeld. Over het gebrek aan mantelzorgers. Over het groeiende gevoel van onveiligheid. Over de aanhoudende trek van hoger opgeleiden naar die delen van het land waar bedrijven wel carrièrekansen en bijhorende salarissen bieden. Over economische krimp.

De onheilstijdingen waren weer vergeten toen Bulder over de zegeningen van breedband begon, zorg via internet, over tiny houses, hofjes voor knarren, over dorpscollectieven, age friendly environments, ondernemers die op plekken waar je het niet zou verwachten een niche hadden gevonden. Allemaal technische oplossingen, vermoedelijk bedacht door mensen buiten het krimpgebied.

De tijdingen waren helemaal in de aula vergeten toen Bulder over het begrip leefbaarheid kwam te spreken. Volgens onderzoekers is leefbaarheid strikt individueel, betoogde ze. Volgens andere onderzoekers waarderen inwoners van Drenthe het leven met een 7.9, terwijl het landelijk gemiddelde 7.5 is. "Op een of andere manier zijn we heel happy hier."

Wat de een mist, wordt door de ander niet op prijs gesteld. Waar de een om treurt, haalt de ander de schouders bij op. Het is, kortom en nogmaals, allemaal een kwestie van hoe je er in staat.

Wordt vervolgd.

Muurgedicht te Hattem

In verband met een boek en een tentoonstelling over de schilder Jan Voerman bezocht ik het Voerman Museum in Hattem. Zie ook de krant van morgen. Toen ik klaar was in het museum maakte ik een wandeling en ontdekte aan de Molenbelt een muurgedicht van Toon Tellegen: Zal ik weggaan?

Daarna ging ik weer verder.

Leest 'En in de nacht een riem' van Chrétien Breukers

Ik lees, misschien wel voor Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant, En in de nacht een riem van Chrétien Breukers. 'Roman' meldt de cover waarop ook een blurb van Rob van Essen gedrukt staat: 'Chrétien Breukers is een meester van het laconieke drama. Hij spaart zichzelf niet, hij spaart de wereld niet, niets is bij hem veilig en daarom moet iedereen hem lezen.'

Dat is al met al nogal dwingend.

Op de eerste bladzijde ligt iemand in bed. 'Mijn lichaam is een trekpop, de onderdelen zitten los aan elkaar en beven, alsof ik in een auto zonder vering over kinderkopjes wordt gereden'. Twee beelden in één zin, je moet ervan houden. En dan die kinderkopjes, ik mag hopen dat het keien zijn.

De ik-persoon heeft koorts, is ziek, zou ik zeggen. Zelf denkt hij er anders over. 'Al dagen voel ik me gammel, maar zonder echt ziek te worden.' Het lijkt mij een onbetrouwbaar type, die verteller. Goed dat Rob van Essen ons waarschuwde: 'Niets is bij hem veilig'.

Op bladzijde 2 denkt de ik aan Leonie en Jitka. 'Ze lopen in elkaar over, zijn soms herkenbaar als zichzelf, soms vormen ze één vrouw, tijdens een heel heftige aanval één vrouw die met me praat, tegen me praat, naast me ligt, ze vindt het niet erg dat ik niet met haar kan vrijen, ik heb geen erectie, er wordt mij niets verweten, ik ben gelukkig met de aandacht die me plots overkomt, toevalt, ik heb nu pas door hoe eenzaam ik de afgelopen weken, maanden, was.'

Man in de war. Waarom zou ik over hem willen lezen? Ik heb de handen al vol. Er zijn dagen waarop denk ik dat het niet erger moet worden, dat ik er niet meer bij kan hebben, dat het punt nadert waarop het mis gaat. En dan? Voor de troostende herkenning een beetje lezen over een man in de war?

Op bladzijde dertien duikt de titel op: 'De geestesziekte, de liefde kan op elke leeftijd toeslaan. En de seks. De heerlijk, alle dagen in een strijklicht zettende seks. Jitka houdt van oudere mannen. Een vrouw met daddy issues. En in de nacht een riem: de rood-geslagen huid, de pijn die de waarheid over alle dingen aan het licht brengt.'

Is dat zo? Brengt moedwillig toegebrachte pijn waarheid aan het licht? Toegebracht door wie? Door vrouwen, tijdens een seksspel? Ik geloof niet in dat soort overgave. Vrouwen en mannen die anderen willen afranselen, omwille van de opwinding, daar is iets mis mee. Ieder zijn plezier, uiteraard, als ik er maar geen last van heb. Waarom moét ik dit lezen, Rob van Essen?

Op bladzijde 46 is sprake van een derde vrouw, Laura. 'Sommige verhalen zijn cheesy, zegt Laura altijd. Verhalen over oude dichters met jonge meisjes. Verhalen over mensen die elkaar pijn doen. Verhalen waarin mannen misbruik maken van vrouwen. Of andersom. Het is allemaal niet van deze tijd. Daar moet ik als ik schrijf rekening mee houden.

'Je moet een eigen taal vinden. Een nieuwe.'

'Daar ben ik al jaren mee bezig en ik vind alleen brokstukken, losse zinnen.'

'Misschien is dat je nieuwe taal.'

Nu wordt het wat. Snel verder lezen.

Daar zijn ze: de kansen door krimp

Ik ontving een uitnodiging van het Kenniscafé Emmen met in het onderwerpveld de woorden 'Kansen door Krimp':

"Op 13 november komt dr. Hans Elshof met concrete cijfers over de krimp in onze regio. De focus van dr. Elles Bulder zal liggen op hoe we kunnen experimenteren met oplossingen voor de vraagstukken waar bevolkingskrimp, dubbele vergrijzing en ontgroening ons voor plaatsen. De avond wordt gepresenteerd door Elly van der Klauw, projectleider van het Kennisnetwerk Krimp Noord-Nederland."

Daar wil ik bij zijn.

Ook omdat ik onlangs een zeer interessant artikel mocht lezen in een nog te verschijnen nummer van tijdschrift Poze. In het stuk vertelt Gerard Stout op basis van andermans publicaties en eigen waarneming over de demografische ontwikkeling van Zuidoost Drenthe. Stout laat zien dat in deze regio altijd al sprake is geweest van een komen en gaan van mensen en vooral dat de overheid daarbij een paar maal een zeer sturende rol heeft gespeeld. Soms op het dubieuze af.

Zoals in de jaren dertig toen de armlastige gemeente Emmen door Den Haag werd gedwongen werklozen naar het Duitsland van Hitler te sturen. Citaat:

"Aan arbeiders die werk in Duitsland weigerden, mocht geen steun worden verleend en zij moesten worden uitgesloten van de werkverschaffing. Het gevolg hiervan was, dat al in 1937 enige duizenden Emmenaren in Duitsland werkten. Sommigen vlak over de grens in de veenderijen, anderen verder weg in het Roergebied.

De politieke situatie in Duitsland, de dictatuur en de jodenvervolgingen speelden bij de besluitvorming inzake de tewerkstelling in Duitsland, noch in Den Haag, noch in Emmen een rol van betekenis. De Arbeitseinsatz tijdens de bezetting zette in Emmen eenvoudig voort wat al jaren gebruikelijk was."

Zoals in de jaren vijftig toen de gemeente Emmen de werkloosheid in Zuidoost-Drenthe bestreed door migrabele werklozen weg te sturen. Citaat:

"Onder een “migrabele arbeidskracht” wordt verstaan: “Hij, voor wie geen enkele omstandigheid wezenlijk belemmerend werkt zich op korte termijn (met zijn gezin) in een andere streek van het land blijvend te vestigen.” Wie gezond was en geen dringende reden had om in Emmen te blijven moest vertrekken, op straffe van geen uitkering."

Even verderop in het stuk:

"De migratieregelingen stelden zich expliciet de bestrijding van de werkloosheid in de probleemgebieden tot doel, maar het is de vraag in hoeverre hier iets van terecht gekomen is. Het beleid richtte zich immers niet op de oorzaken van de werkloosheid (de sociaalekonomische onderontwikkeling), maar op de symptonen (de arbeidersoverschotten). Van een fundamentele bestrijding van de werkloosheid was derhalve geen sprake.

Veeleer kan men stellen, dat het migratiebeleid de problemen nog heeft verergerd, doordat de werking van de migratieregelingen voornamelijk het vertrek van jongere werknemers en hun gezinnen stimuleerde. Dit leidde tot “brain drain” en vergrijzing in de probleemgebieden, hetgeen hetgeen de sociaal-ekonomische ontwikkeling verder belemmerde, en waardoor deze gebieden met een struktureel moeilijk plaatsbare arbeidsreserve bleven zitten.

Wie nu terugblikt op dit brokje migratiehistorie, kan zich moeilijk aan de indruk onttrekken, dat het gevoerde beleid aanmerkelijk gunstiger was voor de ekonomische groei van West-Nederland  dan voor de  achtergebleven landsdelen."

Waardeer het. Repareer het? Ik probeer het

Beste mensen van Bose,

Ik ben eigenaar van een Bose AE2BK-hoofdtelefoon. Ik gebruik het apparaat regelmatig voor zowel werk als hobby, ben er zuinig op geweest en heb 'm altijd goed onderhouden. Desondanks heb ik verval niet kunnen voorkomen.

Sinds enige tijd beginnen de oorkussens te verstoffen en ook de hoofdband laat kleine deeltjes van het verzachtende omhulsel los. Er zijn momenten dat ik na gebruik kleine zwarte schilfers in mijn haar en op mijn schouders aantref. Geen grote ramp, maar wel in toenemende mate vervelend – ik hoop dat geen poly- en perfluoralkylstoffen zijn. U weet wel: PFAS.

Nu loopt er sinds september een campagne van de Stichting Ideële Reclame, kortweg SIRE, waarmee wij, consumenten, worden gestimuleerde aangeschafte spullen zolang mogelijk en zoveel mogelijk te gebruiken: 'Waardeer het. Repareer het'. Ik ben daar helemaal voor. Waarom zou je iets wegdoen als het nog uitstekend werkt? Als je er goed voor betaald hebt.

Mijn Bose AE2BK-hoofdtelefoon werkt nog uitstekend. Ik had niet anders van jullie verwacht. Wat betreft de betaling; volgens de bewaarde bon telde ik in mei 2013 154,95 euro voor het apparaat neer. Alleen dat verstoffen van de zachte delen is in toenemende mate vervelend. Is hier een niet al te kostbare oplossing voor te bedenken? Ik hoor het graag.

Met vriendelijke groet,