Woest en Ledig

Trotse adoptant van een haarbal van een koe

Vele, vele jaren geleden bracht ik in de hoedanigheid van lid van de provinciale adviescommissie voor cultuur in Drenthe een bezoek aan het woonhuis van Jans Brands in Nieuw-Dordrecht. Het bezoek had tot doel te beoordelen of er gemeenschapsgeld gestoken moest worden in het behoud van een volledig uit de hand gelopen hobby.

De hobby van Jans Brands (1933 - 2019) bestond uit het verzamelen van spullen die hem bijzonder leken. Hij deed dat volgens een geheel eigen systeem en naar geheel eigen voorkeur en wel zo dat zijn verzameling uniek was geworden. Uniek in de zin dat zijn spullen misschien niet goed genoeg waren voor een provinciaal- of rijksmuseum, maar ook niet ontzameld, laat staan weggegooid konden worden.

Bij de rondleiding werd de provinciale adviescommissie voor cultuur in Drenthe destijds onder meer een haarbal van een koe getoond. Mijn mede-commissieleden, meer onder de indruk van een leenmannenregister uit 1380 en de muntenverzameling, deden daar wat lacherig over. Ik herkende er meteen een topstuk in.

In de jaren daarna werd, met steun van onder meer de provincie Drenthe, rond de verzameling een museumpje gebouwd, de Collectie Brands. Steeds als ik er op bezoek kwam, werd ik rondgeleid door een vrijwilliger die enthousiast het verhaal van Jans Brands en zijn unieke verzameling vertelde. Daarbij werd mij steeds de haarbal van de koe getoond, als bewijs dat Brands zich voor alles interesseerde wat in zijn ogen bijzonder was.

Kort geleden attendeerde de Collectie Brands mij op de mogelijkheid een museumstuk te adopteren. Ik citeer:

"Hoe word je adoptant? Op onze webpagina www.collectie-brands.nl/adoptie vind je een overzicht met de te adopteren stukken. Deze zijn onderverdeeld in drie categorieën: brons, zilver en goud. Je maakt je keuze voor het object dat jou het meeste aanspreekt en vraagt deze aan via het aanvraagformulier. Eén van onze medewerkers neemt vervolgens contact met je op om je aanvraag te bevestigen en je van verdere uitleg over de adoptieprocedure te voorzien."

Ook leuk om cadeau te geven. Ik kan het iedereen aanraden. Wees er snel bij.

Hij pist zich ervoor weg

Wij moesten thuis allemaal werken, ook de kinderen.

– Wij moesten meewerken. Later kregen we daar zelfs geld voor.

Zo ging dat niet bij ons. Een klap om de oren kon je krijgen. Werken moest je. Het was ook nodig. Voor de kachel brandde, moest er heel wat gebeuren. De mannen deden turf steken. Wij moesten drogen. Steeds de turven omkeren. En dan daarna de kruiwagen vullen, zodat het bij het huis op een bult kon worden gegooid.

– Had je er een hekel aan?

Ach, je wist niet anders. Leuk vonden we het niet, maar ja. Iedereen werkte mee. Of bijna iedereen. Mijn vader had zich bij de Heidemij opgewerkt tot opzichter. Thuis was hij ook opzichter. Hij was wat slimmer. Of voelde zich wat slimmer. Hij kwam erbij staan, vertelde wat wij moesten doen en dan ging hij weg. Wij zeiden: Hij pist zich ervoor weg.

– Een baasje dus.

Of je nu ziek was, vervelend was of wat dan ook, gewerkt moest er worden. Niet zeuren. Wie zeurde kon een klap aan de kop krijgen. Er werd niet gesproken, niet overlegd zoals nu. Je moest doen wat er gezegd werd. Er werden veel klappen uitgedeeld. Op school kon je het zien. Er was altijd wel iemand met een rood oog.

– Ben jij veel geslagen?

Ik had geluk. Mijn zussen kregen voortdurend klappen. Ik was de lieveling van mijn moeder. Alleen ons jongen had het beter voor elkaar. Die werd verwend tot en met. Wat wil je? Een broer en daarna zeven meiden. Ons jongen was god in huis. Wat heb ik die al lang niet gezien.

– Jouw broer is drie jaar geleden overleden.

Een Nedersaksisch woord voor understatement

Geïnspireerd door de lancering van het Platform Nedersaksisch, komende dinsdag, keek ik via Youtube het webinar Nedersaksisch Mooi te kiek’n van de IJsselacademie terug.  Het zag er een beetje knullig uit, maar had wel degelijk iets te bieden. Met name de bijdrage van Harrie Scholtmeijer was interessant en dan vooral toen hij over te spreken kwam over het understatement, een Angelsaksisch woord voor de gewoonte om iets afvlakkend uit te drukken.

Meest bekend in Noordoost-Nederland is de uitdrukking 't kon minder, terwijl bedoeld wordt dat het juist heel goed is. Of was. Ander voorbeeld is de uitdrukking maj je hier wel wezen, wat bedoeld is als vraag of je wel naar de zin hebt. Scholtmeijer wees ter verdere verduidelijking op een regel uit Op fietse van Skik, een nummer waarin het weer, Zuidoost-Drenthe, het fietsen en dus het leven wordt bezongen: 'k zol haost zeggen, jao het mag wel zo.

Volgens Scholtmeijer is deze afvlakking typisch Nedersaksisch. Of dat werkelijk zo is, waag ik te betwijfelen. Ik ben in afwachting van antwoord. Wat in de tussentijd intrigerend is, vind ik, dat het past bij bescheidenheid en een neiging om zaken kleiner te maken, om minder hoog van de toren te blazen. Het zijn zegswijzen die bagatelliseren, relativeren en nivelleren.

Van dat laatste wordt wel gezegd dat het Calvinistisch is, dat je de kop niet boven het maaiveld moet steken, omdat alleen God groter is.

Jammer dat er geen Nedersaksisch woord voor is. Misschien komt dat nog. Nou ja, toe maor.

Nemen NAM Genomen (3)

Post uit Assen:

"Ik las het stukje over het theaterstuk waarin werd gezegd dat 'Nemen, Nam, Genomen' voor het eerst gebruikt is in 2010. Echter ik heb een cartoon bewaard uit het Nieuwsblad van het Noorden over een corruptieschandaal bij de Nam eind jaren 80."

Of bedoelde cartoon misschien gemaild kon worden. Dat kon. Maker blijkt Korrel, die in dagelijks leven Nico Visscher heet en drie jaar geleden op 85-jarige leeftijd zijn archief, 800 tekeningen, heeft overgedragen aan de Groninger Archieven.

Maar was hij de bedenker van Nemen NAM Genomen? Nee, dat was hij niet. Spittend in de Krant van Toen kom ik een artikel tegen uit 1972 waarin Wim Dussel de grap maakt in zijn rubriek 'Te hooi en te gras'. En een stuk uit 1996 waarin Piter Bergstra 'm in een andere context herhaalt in zijn rubriek 'Van opzij'.

Verder borend, op andere plekken stuit ik op twee cartoons van Opland. Een uit 1981 en een uit 1963:

Dialectric, elektronische muziek en streektaalzang

Omdat Maart een streektaalmaand heet te zijn, wijs ik liefhebbers van streektaalmuziek graag op het nummer Weer & Wind van Jelske Wilmer. Inderdaad, die zingt in het Limburgs. Maar daar gaat het niet alleen om. Het gaat om de combinatie van haar geluid met streektaal. Dialectric, noemt ze het zelf.

"Ik kan me helemaal verliezen in elektronische muziek. Dat wilde ik zelf gaan maken, met mijn teksten in het dialect. Die mix bestaat namelijk alleen nog in het Nederlands", vertelt Elske in dagblad De Limburger. "De muziek die Eefje de Visser en Wende Snijders bijvoorbeeld maken, vind ik heel mooi."

De man achter de knoppen tijdens de opname van Wind & Weer was de Venlose muzikant en producer Huub Holtman. Bedoeling is dat de twee later dit jaar nog zes dialectric-nummers opnemen voor een EP. Elske zong tot voor kort voornamelijk in het Engels.

"Het dialect staat natuurlijk dichter bij ons, omdat het is hoe we denken en wat we spreken. Artiesten als Rowwen Hèze, Frans Pollux en Kwante Hippe maken al jaren muziek in het dialect, maar dit is weer iets anders. Ik hoop dat mijn muziek eraan bijdraagt dat jongere generaties dialectmuziek aantrekkelijker gaan vinden."

Dat streektaal en elektronische muziek niet eerder zijn gecombineerd, is niet helemaal juist. Vorig jaar wees stichting Reur de wereld op 'het dance/trance-achtige geluid' van Jolien, Hilko Stoffers en Erik Koerts. "Vernieuwend en baanbrekend binnen het palet van de muzikale kleuren in de Drentstalige muziek.  Nog niet eerder verscheen er -in het Drents gezongen- muziek in deze stijl." 

 

Hé Nederlander, hé Turk, hé Marokkaan

Interessant stuk van Joris Janssen in Het Parool over taalgebruik van jongeren. Het is geschreven op basis van een interview met taalkundig antropologe Pomme van de Weerd. Zij observeerde gedurende negen maanden het taalgebruik van leerlingen in het derde en vierde jaar van een vmbo-klas in Venlo. Ze merkte dat leerlingen elkaar aanduiden met 'Nederlander', 'Turk',  'Marokkaan' en 'buitenlanders' en besloot te onderzoeken wat het gebruik van die labels voor jongeren betekenen.

"Wat ik bij deze leerlingen zag, was dat deze labels meer gingen over: wie is cool en wie is minder cool? Hoe gedraag je je? Hoe ga je om met regeltjes? De mensen die zij 'buitenlander' noemden gingen, volgens hen, met sommige regels wat losser om en met andere juist weer strikter. De sociale functies van deze labels - dus Marokkaan, Turk, Nederlander en buitenlander - waren in mijn ogen heel vergelijkbaar met labels zoals skater, alto of nerd."

Aan het woord 'Nederlander' waren meerdere associaties verbonden. Van de Weerd: "Die waren niet vaak positief. Zelfs kinderen zonder migratieachtergrond noemden zichzelf daarom niet snel Nederlander. Aan het label 'buitenlander' kleefden veel meer positieve betekenissen. De kinderen gebruikten die term als een soort geuzennaam. Ik vond 'buitenlander' best een stigmatiserende term toen ik ze dat voor het eerst hoorde zeggen, maar dat vonden die kinderen zelf totáál niet."

Labels krijgen betekenis in de directe sociale omgeving van degene die ze gebruikt, stelt Van de Weerd. "Zo'n context kan letterlijk één klas op één school in één stad zijn. Wanneer uit een onderzoek van een instituut zoals het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat een flink percentage van de mensen met een migratieachtergrond zichzelf Turk of Marokkaan noemt, zegt dat niet per se iets over de mate van integratie. Je vraagt om een label, maar niet om wat dat label voor die mensen betekent."

Of er op het VMBO in Venlo zoiets bestaat als een label 'Limburger', vermeldt het stuk niet.

Met Siemen Dijkstra op kruistocht door Drenthe

Drenthe mag zichzelf graag verkopen als een mooie provincie. Met heidevelden, bossen en hunebedden. Met rust, ruimte en natuurschoon. Als plek waar de tijd trager gaat, of zelfs stil staat. De oerprovincie. Kunstenaars werken daar graag aan mee. De tentoonstelling Barbizon van het Noorden in het Drents museum liet het vorig jaar zien.

Als er een kunstenaar bekend is geworden door het tonen van Drentse schoonheid dan is het Siemen Dijkstra. Al jaren gaat hij er op uit om het landschap vast te leggen; de akkers, de vennetjes, de velden. Schetsboek mee. Kijken. Zitten. Opgaan in de omgeving. En dan thuis in Dwingeloo de ervaringen verwerken in aquarel, gouache en houtsnede.

Afgelopen zaterdag opende in Galerie Wildevuur in Hooghalen een tentoonstelling met de oogst van de afgelopen drie jaar. Vanwege de lopende coronamaatregelen kan het publiek de expositie nog niet bezoeken. Wat wel kan, is een boek kopen waarin het nieuwe werk is afgebeeld, met teksten van Dijkstra zelf en van natuur- en landschapskenner Jan van Ginkel.

Kruistocht door Drenthe luidt de titel van zowel de tentoonstelling als het boek. Dat van die kruistocht mag letterlijk worden genomen. Dijkstra en Van Ginkel trokken steeds over Elp kruislings door Drenthe. In etappes van Bargerveen naar Ravenswoud, van Nieuwediep naar De Stapel, van Ter Apel naar Vledderveen, van Glimmen naar Dalerpeel.

Maar de kruistocht is ook figuurlijk bedoeld, vertelt Dijkstra tijdens een rondleiding door galerie Wildevuur. Alle jubelverhalen en promotiepraat van bestuurders en marketeers ten spijt, het Drentse landschap wordt er niet mooier op. De schoonheid neemt af en moet verdedigd worden. Dijkstra's liefde voor het Drentse landschap heeft gezelschap gekregen van zorgen voor dat landschap.

Vrijdag meer in de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden.

Wonen als een Hollander in 'de provincie'

Op de meningenpagina Het hoogste woord In Het Parool van afgelopen dinsdag een ingezonden stuk van Aant Jelle Soepboer over de trek van Amsterdammers naar wat zij 'de provincie' noemen. Soepboer, die naast historicus ook politicus is voor de Fryske Nasjonale Partij, heeft er zijn bedenkingen bij:

"Zit de regio er eigenlijk wel op te wachten om naast wingewest ook de overstort van de Randstad te worden?", schrijft hij. En ook: "Gelukkig kan er ook een positieve zijde aan de toestroom van Randstedelingen zitten, mits beleidsmakers hier adequaat handelen. (…) Houd het platteland leefbaar en betaalbaar door de woningopgave te spreiden en niet te concentreren. Waarom alleen bouwen in Leeuwarden, Groningen, Drachten en Zwolle?"

Nog iets spannender wordt het als hij het volgende schrijft: "Bewoners uit de regio moeten de nieuwkomers niet vrezen, maar hun komst zien als een kans om er samen het beste van te maken. Ik roep ze echter op vast te houden aan hun manier van leven, hun normen en waarden, taal en cultuur. Maak uw nieuwe buren daar deelgenoot van."

Dit brengt mij op een stuk van Petra Possel dat 23 januari in NRC/Handelsblad stond (of staat, ik heb die krant althans bewaard). Possel verruilde na de dood van haar man Amsterdam voor een dorp net onder de Afsluitdijk, Gaast, en schreef daar De stad uit over, een boekje dat naar verluidt wordt verfilmd. Hoe dan ook, in haar stuk voor NRC waarschuwt ervaringsdeskundige Possel de nieuwkomers:

"De nieuwe dorpeling dient zich in te schrijven en er echt te gaan wonen, dat zijn de gemeentelijke spelregels. Maar belangrijker: de nieuwe dorpeling moet zich invechten in de mienskip, de gemeenschap. En die mienskip voelt als een Da Vinci Code die nog gekraakt moet worden. Het is een web van ongeschreven regels en afspraken die je als migrant gaandeweg leert kennen.

Dat je iedereen groet in het dorp. Dat je de deur opendoet als er aangebeld wordt. Dat je ervan uit moet gaan dat iedereen in het dorp familie van elkaar is en dat je dus oppast met wat je zegt. Dat je eerst koopt bij de lokale middenstand en dan pas buiten de dorpsgrenzen. Dat je naar het dorpsfeest gaat. Of je aansluit bij een clubje. Of meedoet met de jaarlijkse voorjaarsschoonmaak, oud papier ophalen, Sinterklaas spelen. Het is een kwestie van je neus stoten en al doende leren.

En dan nog moet je weten dat je voor eens en voor altijd een Hollander bent. En blijft."

Wellicht ten overvloede: Gaast ligt in Friesland. In andere delen van 'de provincie' gelden weer heel andere omgangsvormen. Voor wie een andere waarschuwing wil lezen, klik hier door naar de column Buiten wonen van Daniël Lohues uit het Dagblad van het Noorden van 9 januari.

Turf, jenever en alertheid

Vergeleken met mijn man, hij is al jaren dood, ben ik scherper. Ik heb mensen eerder door. Mijn man was gemoedelijker. Hij zich liet sneller iets op de mouw spelden. Dan zag ik bijvoorbeeld dat zijn vrienden ergens op uit waren – daar wees ik hem natuurlijk op. Hij zei wel eens: 'Turf, jenever en achterdocht.' En dan zei ik: 'Als je merkt dat ik ongelijk heb, hoor ik het wel. Ik heb nooit iets gehoord.

– Zou je jezelf als achterdochtig omschrijven?

Nee! Alerter! Ik ben scherp op dingen. Ik voel het aan. Het is weten. Ik kon het niet uitstaan als mijn man niet doorhad dat mensen hem wel eens konden onderschoffelen.

– Hoe ben jij zo scherp geworden? Ben je vaak beduveld?

Daar keek ik wel voor uit. Scherpte zit in de mens. Het is karakter. Ik denk dat ik het van mijn vader heb. Die had alles eerder door. Die vond andere mensen vaak sukkels. (Gniffelt.) Mijn vader was heel scherp. Hij was baas over een groepje arbeiders en vertelde daar soms over aan mijn moeder. Dan zorgde ik dat ik in de buurt was. 'Luustervinkie', zei mijn moeder dan. 'Luustervinkie weg!'    

– Zie je die scherpte als een goede eigenschap?

Je hebt er voordeel van als je op tijd aanvoelt dat je beduveld kunt worden. Het nadeel is dat teleurgesteld wordt. Want je hoopt niet dat iemand je beduvelt. Als het gebeurt, of dreigt te gebeuren, is het natuurlijk jammer. Het is nooit leuk als je doorhebt dat iemand niet eerlijk tegen je zou kunnen zijn. Ik had het meestal net op tijd door. Ander nadeel is dat je minder vrienden hebt, dat je mensen op afstand houdt – vooral mensen die jou wel eens zouden kunnen beduvelen. Het voordeel is groter dan het nadeel.

– Was je wel eens te vroeg met je oordeel?

Nee, dat niet. Dat klinkt misschien radicaal. Maar zo is het wel. Ik zat zelden fout. Eigenlijk nooit. Ook dat heb ik van mijn vader. Die had altijd gelijk.

Moi. Ik zie je

Een advertentie in Dagblad van het Noorden met het woord Moi prominent in beeld. Onderaan een verwijzing naar de website groetjemee.frl. Daar aangekomen blijkt er een campagne gaande om elkaar vaker te groeten, compleet met verhalen, gedichten, nieuws en een lied van Jan Tekstra.

Drijvende kracht achter de campagne is Wini Weidenaar uit Bartlehiem, Die, aldus de immer alerte Leeuwarder Courant, merkte dat hoe dichter ze de stad Leeuwarden naderde, hoe minder er gegroet werd. "Ik besloot om heel bewust, ook in Leeuwarden, mensen vaker goeiedag te zeggen en ik zag dat iedereen daar heel blij van werd."

Weidenaar, die een communicatiebureau heeft, heeft het groots aangepakt. Er zijn bussen beplakt, er is een commercial gemaakt en er worden gratis postkaarten en posters in supermarkten verspreid. Er zijn verschillende partners gevonden, waaronder NDC Mediagroep, uitgever van de krant waarin de Moi-advertentie een plek heeft gekregen.

Ik moest denken aan een sketch van Van Kooten en de Bie waarin de wethouder van de experimenteergemeente Ootichem een poging doet tot volledige werkgelegenheid te komen en besluit nieuwe, eenvoudige banen te creëren. Naast de conciërges in alle flats, fietsenbewakers en prullenwachters bij papier en glasbakken zijn daartoe de praatjesmakers in het leven geroepen.

De wethouder: "De praatjesmakers operen twee aan twee, komen de leefbaarheid van Ootichem zeer ten goede omdat ze een gevoel van geborgenheid geven en veiligheid en een zekere warmte aan de inwoners van Ootichem. En die praatjesmakers … die zijn bezig." Daarop verschijnen twee mannetjes in beeld die door een winkelstraat lopen en voortdurend vier zinnen uitspreken: 'Hallo. Alles goed? Thuis ook alles goed? Prettige dag verder.'

 

Moi lijkt korter.

Drentse kunstenaars weinig internationaal actief

Het jongste nummer van tijdschrift Boekman staat in het teken van internationaal cultuurbeleid. Aanleiding is het verschijnen van de eerste beleidsnota voor internationale culturele betrekkingen, vijftig jaar geleden.

In die begintijd werden kunst en cultuur ingezet om 'het buitenland kennis te laten maken met ons land, omdat cultuur als kenmerkend voor de natie werd bestempeld'. Volgens Toine Minnaert van de universiteit Utrecht wordt het beleid vijftig jaar later verbonden aan verschillende (duurzame) maatschappelijke doelstellingen zoals die door de Verenigde Naties zijn vastgesteld.

'Zoals we in de geschiedenis vaker hebben gezien ontbreekt in het beleid een scherpe positionering en concretisering van plannen en de daaraan gepaarde verantwoordelijkheid', schrijft Minnaert. Dat leest alsof er sprake is van los zand.

Verder bladerend viel mijn oog op een stuk van Sarah van Binsbergen getiteld Feiten en cijfers over internationalisering in de cultuursector. Het artikel handelt over een database en gaat vergezeld van meerdere infografics met gegevens over 2019. Een daarvan is de Artist Participation Per Province.

De grafiek (zie boven) laat zien dat in Drenthe woonachtige en werkzame kunstenaars het minst van alle kunstenaars in Nederland internationaal participeren. Dat is op zich wel verklaarbaar, zoveel kunstenaars wonen en werken er niet in Drenthe. Het opvallende is dat het er minder zijn dan in de dunner bevolkte provincies Flevoland en Zeeland.

Een minder goed leesbare graphic laat zien met welke artistieke disciplines de wel internationaal gericht Drentse kunstenaars zich in buitenland bezighouden. Het blijkt dat de meeste van hen muzikaal actief zijn. Verder doen ze aan audio-visuele kunsten, erfgoed en architectuur.