Woest en Ledig

'Wat Emmen nodig heeft, zijn nieuwe verhalen'

Tijdens de vergadering van rederijkerskring Gewone Addertong ging het uiteraard ook over de documentaire Voorbij de zee. Sommige leden hadden eerst het interview met regisseur Anastasija Pirozenko in Dagblad van het Noorden gelezen en waren daarna speciaal voor de uitzending thuis gebleven. Aan anderen was het volledig voorbij gegaan dat afgelopen zondag op NPO3 een documentaire was vertoond waarin Emmen de hoofdrol speelde.

'Ik vond het apart', oordeelde de penningmeester die zich uit zuinigheid geen abonnementen op streamingdiensten wilde toestaan. 'Al kon ik het eerlijk gezegd niet allemaal even goed volgen. Waarom moest het in het Engels? En bestaat er nou een science fiction- roman van een sovjetschrijver waarin Emmen wordt genoemd? Ene Valentina B? In de Russische Bibliotheek kon ik niets over haar vinden.'

'Volgens mij heeft die regisseur dat verzonnen, die komt uit Litouwen', reageerde de secretaris. 'In het begin van documentaire werd verteld dat er een notitieboekje is gevonden. Zo'n vondst maakt het mogelijk om feitenvrij iets te vertellen. Slim bedacht. Een bijzondere vorm. Poëtisch ook wel.'

'Ik zag anders alleen maar dingen voorbijkomen die ik iedere keer in films over Emmen zie. Hunebedden. Bosrijke omgeving. De oude dierentuin. De Gebroken Cirkel. Jongeren die zich ongemakkelijk voelen. Zwerfkeien', viel de voorzitter in. 'En altijd maar weer dat uitgekauwde verhaal over  revolutionaire woonwijken in die zogenaamd open groene stad met een dorps gevoel. Een utopisch eiland werd Emmen dit keer genoemd. Geïnspireerd op socialistische waarden. En dan wordt Emmerhout bedoeld!'

'Dat waren citaten uit het notitieboekje van die sovjetschrijver', corrigeerde de secretaris. 'Je moet het niet letterlijk nemen. De documentaire is een experiment. Net als Emmen. Wacht, ik lees even voor: Voorbij de zee maakt deel uit van Teledoc Campus. Dit succesvolle project van CoBO, het Nederlands Filmfonds en het NPO-fonds biedt jonge regisseurs en producenten de kans ervaring op te doen met korte, filmische documentaires.'

'Die twee Servische dames, die waren nieuw voor mij.' Het was de voorzitter die dit zei.

'Ja, voor mij ook', sprak de penningmeester. 'Ik wist wel dat in de jaren zestig en zeventig arbeidsimmigranten naar Emmen zijn gehaald om in de textiel te werken, omdat onze vrouwtjes liever thuis bleven voor de kinderen. Maar ik wist niet dat die immigranten uit Servië kwamen. Ik dacht dat het allemaal Italianen waren. Servië heette volgens mij in die tijd Joegoslavië. Daar gingen wij graag heen met de caravan. Lekker goedkoop.'

'Ontroerende beelden', oordeelde de secretaris. 'Dat ze hier geld hoopten te verdienen om thuis een brug te repareren. En dat het daar er nooit van kwam. Dat ze niet meer terug konden. En toen die ene dat gedicht voorlas, kreeg ik het een beetje te kwaad: Een vogel met gebroken vleugels/ verdwaalde in de jungle van het leven/ ze vond zichzelf terug in de duisternis/ waar iedereen vervloekt is/ waar niemand van iemand houdt. Prachtig. Schreef Gezienus Omvlee maar zo mooi.'

'Ging dat van die duisternis over Emmen', vroeg de penningmeester.

'Wat ik leuk vond, waren die twee mannetjes. Was die ene niet Henk Jeurink?', opperde de voorzitter. 'Alles van vroeger leken ze te weten. Maar dan ook echt alles. En ondertussen verveelden ze zich stierlijk. Misschien omdat alles van vroeger inmiddels bekend is. Wat Emmen nodig heeft, zijn nieuwe verhalen. Niet dat eeuwige gespit in het veen en gezeur over het wonder van de jaren zestig en zeventig. Maar een fris geluid voor de toekomst. Dat vind ik ervan.'

'Mooi gezegd', sprak de secretaris. 'Zo zie je maar waar zo'n documentaire goed voor is. We mogen die mevrouw Pirozenko dankbaar zijn. Zullen we naar het volgende agendapunt?'

De voorzitter keek alsof iemand voor zijn beurt had gesproken.

Skik debuteert: om een maagzweer van te krijgen

Het blijft jammer dat de NDC Mediagroep al fuserend, samenvoegend en schaalvergrotend de archieven van de Emmer Courant en de Drentse en Asser Courant zoek heeft gemaakt. Wie vlotjes iets van vroeger wil weten, is daardoor aangewezen op De krant van toen, een digitale krantenbezorgerstas met onder meer Nieuwsblad van het Noorden.

Die krant kondigde op 28 november 1995 de verschijning aan van het debuutalbum van Skik bij platenlabel Silvox. Dat gebeurde middels  een interviewtje van Siebrand Vos met Daniël Lohues. De albumpresentatie was zaterdag 2 december om 14.00 in CD Center Emmen. Een dag later volgde een concert in de Brasserie in Emmen.

Het stuk van Vos, die tegenwoordig journalist in Limburg is, waar ze geen Nedersaksisch praten en schrijven, begint aldus:

'De liedjes op de nieuwe cd van Skik luisteren naar titels als Kloot’n weer (sic), Betonpoalties (sic) en Als ik joe nie had (sic). Toch is het trio uit Erica geen oubollige streektaalgroep. Integendeel, Skik paart elementaire garagerock ’n’ roll a la Supercharger aan smeuïge midtemporockers zoals we die van de Stones kennen. Skik is kortom wel degelijk rock ’n’ roll en dat niet op de Normaal-manier.'

Het stuk besluit met woorden van Lohues:

De debuut-cd is iets gevarieerder dan hun live-set, meent de zanger. "Er gebeurt meer, maar niet veel. Een lied over dreuge worst vroeg om een bijzonder arrangement, dus daar hebben we een Hammond-orgel ingelast. Toch klinkt hij nog wel rauw. Andere nummers zijn bijna live ingespeeld: snoeiharde punk waar sommige 35-plussers een maagzweer van krijgen. "

Ik rakel dit alles op, omdat komende zaterdag bij RTV Drenthe een ode wordt gebracht aan het debuut van Skik met het programma SKIK, live op zien best. Woordkunstenaar Pim Pomsy, producer Nizzle Viddy, de band Redwood Club en singer-songwriters TAMAR, CYNN, Isa Zwart en Leon Moorman hebben nummers van het album uit 1995 bewerkt. De uitzending begint met het kinderkoor van CBS Willem-Alexander uit Erica. Vervolgens wordt een korte documentaire vertoond met beelden van Skik op Pinkpop in 1997.

Aanvang 20.00 uur.

Roofkunst en KLM-huisjes in de Princessehof

Omdat ik voor Human after all toch in Keramiekmuseum Princessehof was, nam ik ook een kijkje bij de vaste collectie. Daarbij viel het oog onder meer op een tekstbordje getiteld 'Kraak en smaak'. Ik las de zinnen:

'In 1602 kaapten Nederlanders een Portugees schip. De lading, die een grote partij blauw-wit Chinees porselein bevatte, werd geveild in Middelburg.'

Roofkunst, denk je dan, met de kennis van nu. Moet dat dan niet terug naar Portugal, ervan uitgaande dat de Portugezen het blauw-wit porselein na afdingen in China hebben gekocht? Hoe ik ook zocht, de Portugese stukken werden in Leeuwarden niet gevonden. De afwikkeling van roofkunst staat en valt bij een goede administratie.

Even verderop bleven de ogen haken aan een kastje met KLM-keramiek: als kleine pandjes vermomde jeneverflessen die cadeau worden gegeven aan passagiers in de businessklas.

Volgens het begeleidende tekstbordje is de KLM in 1952 gestart met het uitdelen van de huisjes ter herinnering aan de oprichting op 7 oktober 1919. Ieder jaar wordt rond de oprichtingsdag een nieuw flesje gepresenteerd. Zou dat ook dit jaar gebeurd zijn, nu het bedrijf aan de grond zit?

Het antwoord vond ik thuis op de website van zakenreis.nl:

Het 101ste huisje van KLM is een mini-replica van De Moriaan, een 800 jaar pand in Den Bosch. Vanwege corona was de gebruikelijke feestelijke onthulling op of nabij de locatie geschrapt. KLM-topman Pieter Elbers overhandigde desondanks huisje 101 op 7 oktober aan Jack Mikkers, de burgemeester van ‘s-Hertogenbosch.

"Juist in tijden van crisis is het belangrijk om aan mooie KLM-tradities vast te houden," zei Elbers bij de gelegenheid. "Voor onze loyale klanten staan de huisjes symbool voor hun band met KLM en die willen we koesteren en behouden. We hebben dan ook niet getwijfeld of huisje 101 er wel moest komen."

Op een andere plek op het web kwam ik te weten dat de flesjes tot 1995 gemaakt zijn door keramiekfabriek Royal Goedewaagen, thans gevestigd in Nieuw-Buinen. Dat jaar gunde jeneverproducent Bols de productieorder aan een Chinese fabrikant. Eind goed, al goed.

De drie mooiste Drentse brieven van Van Gogh

Vrijdag opent in het Van Gogh-museum te Amsterdam Je liefhebbende Vincent, een tentoonstelling over Van Goghs mooiste brieven. Dat is bijzonder, omdat de brieven vanwege hun kwetsbaarheid zelden worden getoond. Tot en met 10 januari doet de mogelijkheid zich voor ze te zien in combinatie met 21 schilderijen en twee tekeningen waarover hij in die brieven schrijft.

Maar wat zijn de mooiste brieven van Van Gogh? Nienke Bakker, Leo Jansen en Hans Luijten – alle drie zijn of waren betrokken bij het Van Gogh-museum en bezorgden in 2009 de zesdelige brievenuitgave Vincent van Gogh. De brieven – houden het op 76 stuks. Ze hebben allemaal een plek gekregen in het net verschenen boek Troost voor bedroefde harten van uitgeverij Prometheus.

Vanaf bladzijde honderddertig, in een hoofdstuk met de titel Boerenschilder, komen de Drentse brieven aan bod. Het zijn er drie. Twee zijn op respectievelijk 14 september en 12 oktober geschreven, een dateert van Nieuw-Amsterdam 2 november. In hetzelfde hoofdstuk staan verder twaalf brieven die vanuit Nuenen zijn verstuurd, plus een vanuit Eindhoven aan broer Theo verzonden telegram. Deze brief telt slechts een zin, de ietwat raadselachtige regel 'Notre père attaque foudroyante, viens mais c'est fini'.

Misschien was vader boos, omdat zoon Vincent tijdens zijn tijd in Drenthe geen Drents had geleerd.

Twente versus Drenthe

Dankzij collega Theo Hakkert van De Twentsche Courant Tubantia zag ik op Twitter een foto voorbijkomen van een toren die mij vertrouwd voorkwam. Het bleek bij nader inzien het hoogste woongebouw van zijn provincie, Overijssel. Ik moest denken aan het in aanbouw zijnde hoogste woongebouw in mijn provincie, Drenthe.

De Alphatoren in Enschede werd in 2008 opgeleverd naar een ontwerp van KOW Architecten uit Den Haag. Het gebouw telt 29 verdiepingen en is 101 meter hoog.

De Hondsrugtoren in Emmen wordt later dit jaar opgeleverd. Het gebouw wordt 65 meter hoog en telt 17 verdiepingen. Het ontwerp is van Attika Architekten uit Amsterdam.

Zie overigens ook dit bericht. Geschreven toen ik nog niet eens wist dat de bewoners van de Hondsrugtoren straks met hun verrekijkertjes in mijn tuin kunnen loeren.

Nieuw Drents woord: streektaolambassadeur

Jan Germs is nog geen maand weg bij het Huus van de Taol en zijn opvolger, Renate Snoeijing, is begonnen met het vernieuwen van de Drentse taal. Het heeft meteen tot een nieuw woord geleid. Met ingang van deze week worden de taolschultes in Beilen streektaolambassadeurs genoemd.

"Het Drents kent vanzölf een dudelijke link met het verleden, maor wij wilt de taol ok veural wat van vandaag weden laoten. Daor past een naam as ‘taolschulte’ niet meer bij. Deur dizze neie naam wordt geliek dudelk wat ze doet", aldus directeur Renate Snoeijing in een verklaring.

Snoeijing: "De twaalf streektaolambassadeurs zörgt er samen met de streektaolvrijwilligers veur dat er in heur gemientes genog aandacht is veur het Drents en dat er een koppel activiteiten organiseerd wordt waor het Drents een belangrieke rol in hef." Het Huus van de Taol beschikt over 180 vrijwilligers

De functie van taolschulte werd twaalf jaar geleden ingesteld voor 'mannen en vrouwen die zuch inzet veur de streektaol'. Directeur Germs sprak destijds in Dagblad van het Noorden van een ambt met gewicht en status. Iedere Drentse gemeente kreeg een taolschulte.

Met de functie werd verwezen naar de tijd dat Drenthe nog een gewest was en zich geen provincie mocht noemen. Schultes traden voor 1811 op als burgemeester, notaris én politiecommissaris. Het woord belangenverstrengeling bestond nog niet, maar aan meerdere petten geen gebrek.

Twaalf jaar geleden werden door het Huus ook keurnoten aangesteld, vrijwillige hulpjes van de schulte. Die titel is al langer in onbruik. Huus-voorzitter Anne Doornbos vervulde destijds in stilte de functie van drost, al werd hij door niemand op die manier aangesproken. Doornbos is begin 2019 opgevolgd door Emko Dolfing.

Op de foto het team van het Huus van de Taol, vlnr: Bert Rossing, Jan Regtop, Renate Snoeijing, Baukje Bloemert, Arja Olthof en Rosalien Sättler. 

In het Museum der bildenden Künste te Leipzig

In Leipzig zochten en vonden we het Museum der bildenden Künste. Het bleek gevestigd aan de Katharinenstraße 10 in een 36 meter hoge kubus van glas en beton, een gebouw zo groot dat geen bezoeker er naar binnen durfde, uit angst om het nooit meer te mogen verlaten.

We waren weer eens nagenoeg alleen.

Klimmend op de enorme trappen, dwalend door de hoge zalen zagen wij, inwoners van Drenthe die zich over de grub hadden gewaagd, vanachter onze mondkapjes kunst van ons onbekende wereldberoemde kunstenaars. We hadden ze natuurlijk moeten kennen, maar omdat hun werk nauwelijks in Nederland wordt getoond, ging dat niet.

Zoals van Max Klinger (1857 – 1920), een multiman die tijdens zijn leven niet altijd even goed werd begrepen, getuige de groot op wanden aangebrachte citaten uit venijnige recensies. Zoals van Sighard Gille (1941), een multiman van wie een grote installatie was te zien van poppen hangend aan touwen, gemaakt uit papiermaché en hout.

Elders in het gebouw, een verdieping lager of hoger, wat maakt het uit, konden we meerdere schilderijen bekijken van Lucas Cranach de Oude, Caspar David Friedrich en Max Liebermann. Van laatstgenoemde zagen we onder meer Zkizze einer Bauernfamilie dat ergens rond 1898 zou zijn gemaakt, vermoedelijk in Laren, maar gelet op de dracht kan het ook in Drenthe zijn geweest.

Wat eveneens aan Drenthe deed denken, was een schilderij van Johan Christian Clausen Dahl: een verzameling zwerfkeien met bomen. Volgens de titel ging het om Hünengrab nahe Vordingborg im Winter uit 1824 of 1825. Wel een hunebed dus, maar niet zo goed gestapeld als thuis, want ergens in Denemarken.

Door de omvang van het museumgebouw bekroop ons het even idee dat ze in Leipzig meer waarde hechten aan architectuur dan aan beeldende kunst. Het was alsof er weinig kunstwerken werden getoond. Na verloop van tijd kregen we door dat de hoeveelheid kunst precies goed was, wel degelijk op de menselijke maat gedoseerd.

En nog in balans ook.

Behalve een aantal geweldige voorwerpen die door ons tot de oude kunst werden gerekend, zoals de Schmerzensmann van Meister Francke uit 1425 en de Heilige Barbara (ca. 1500) uit de omgeving van Tilman Riemenschneider, wie kent hem niet, ontdekten we in de kelder een afdeling min of meer hedendaagse kunst: video's, installaties en schilderijen.

In een apart zaaltje werd aandacht geschonken aan de Leipziger Schule, de 'stroming' die in de jaren zeventig op gang kwam toen Leipzig nog zuchtte onder het bewind van de communisten en daarna als artistiek geslaagd en gedurfd werd omarmd door musea in het zogeheten vrije Westen. Hieronder het schilderij waar de school, vermoedelijk, uit is ontstaan: Lernende Jugend (1952) van Bernhard Heisig.

Zie ze aandachtig lezen.

Let goed op Martijje, dan ziej de liefde wel

Zangeres Martijje presenteert zaterdag in het Drents Museum haar nieuwe single met bijbehorende videoclip, Let goed op dan ziej de liefde wel.

Volgens een deze week verstuurd persbericht is het nummer 'een ode aan de liefde, die je overal kan ontdekken'. De tekst is deels ontleend aan het boekje 100x Kunst Op Zien Drents, een uitgave van het Drents Museum, Huus van de Taol en Uitgeverij Van Gorcum. Het lied bevat dertig woorden uit het boekje.

Wie de presentatie wil bijwonen dient een ticket voor het tijdslot van zaterdag 12 september 15.00 uur te kopen. Plaats van handeling is de zaal waar nog tot en met zondag de tentoonstelling Barbizon van het Noorden is te zien.

In een moeite door 'nieuws' uit een ander persbericht. Donderdag 24 september 2020 wordt in het Drents Museum een nieuwe, door Sax Architecten ontworpen horecagelegenheid geopend: Bar Brasserie Pingo. "Pingo bestaat uit een make-over van het oude café met een spectaculaire uitbreiding en is in samenwerking met de provincie Drenthe gerealiseerd," aldus het museum.

Loes van der Laan naar Q Music. Eenmalig?

Post van Q Music. Dat is niet eerder voorgekomen. Zou iemand met behulp van een zoekmachine hebben ontdekt dat ik nooit op die radiozender afstem? Moet ik mijn leven beteren?

Mogelijke aanleiding is dat DJ Jordi Warners (foto) komende zaterdag tussen 19.00 en 20.00 uur zijn programma in het Drents gaat presenteren. Hij is op dat idee gekomen nadat een van zijn collega's een mislukte poging tot Drents praoten deed.

Citaat uit het toegestuurde bericht: "Toen Jordi het even goed voordeed, stroomden de positieve reacties binnen. Toen ook een oproep op Instagram veel teweeg bracht, is besloten om eenmalig een uur in het Drents in te plannen."

Eenmalig, een uur. Waarom niet structureel?

Volgens de berichtenschrijver gaat Jordi het Drentse uurtje niet alleen doen. "Zo komt onder anderen de trots van Drenthe, de band Mooi Wark, langs om hun nummer In De Blote Kont live te spelen. Ook presentatrice van RTV Drenthe Loes van der Laan komt langs om in het dialect een weerbericht te presenteren."

Dat laatste is weer wel leuk. Loes van der Laan met haar Veenkoloniaals bij Q-Music. Als RTV Drenthe-luisteraar hoop ik dat ook dat eenmalig is. Want RTV Drenthe zonder Loes van der Laan is als Q Radio zonder goede ideeën.

Jan Germs moet weer aan het werk

Ik woonde vrijdag in de Bospub bij Dwingeloo een deel van het afscheid van Jan Germs bij, jarenlang directeur van Huus van de Taal. Germs werd daar als pensionado getracteerd op een gedicht van Gerard Nijenhuis en een lied van Martijje. En hij werd toegesproken door Anne Doornbos, voormalig voorzitter van datzelfde Huus. Doornbos deed dat in het Drents. Veiligheidshalve vertaal ik zijn praatje naar het Nederlands. Hij zei onder meer dit:

"Hoe zal de toekomst van Germs er na vandaag uitzien? Vanzelf: hij gaat gewoon verder met de groentetuin. Hij blijft oppassen op de kleinkinderen, misschien zelfs meer dan voorheen. Hij gaat nog meer fietsen en automobilisten van de weg vloeken als dat zo uitkomt."

Daarop richtte Doornbos zich rechtstreeks tot Germs:

"Ik wil het hebben over jouw toekomst als schrijver. Komt dat wel goed? Je heb aardige dingen geschreven. Korte verhalen, een novelle, boekjes over taal, boekjes over fietsen."

Plotseling maakte hij er dialoog van, met daarbij een rol voor vrouw Doornbos:

"Zal Germs er niet vol tegenaan gaan als schrijver, nu hij met pensioen is, zei mijn vrouw.

Ik weet het niet, zei ik.

Waarom niet?, zei mijn vrouw.

Kijk, zei ik, het zit Germs als schrijver helemaal niet mee. Hij is niet opgegroeid in een streng gereformeerd  gezin waar niet alleen de avonden maar alle dagen ongemakkelijk zijn. Zijn vader was boer en geen violenkweker. Zijn ouders waren niet fout in de oorlog. Hij is niet opgegroeid in een dorp met twisten tussen roomsen en de openbaren. Hij is op school niet gepest. Zijn ouders hebben goed voor hem gezorgd zodat hij niet naar het internaat hoefde. Hij heeft niet op turnen gezeten maar gewoon op voetbal. Hij is onderwijzer geweest. Hij is met een vrouw getrouwd die hij zowat zijn hele leven al kent. Hij heeft dus ook geen liefdesverdriet gehad. Hij is niet aan de drank. Hij is niet aan de drugs. Dat schiet niet op. Zo kun je geen schrijver worden. Dat wil niet. Nee, het wordt niks. De man heeft alles mee in het leven. Hij is zelfs directeur van het Huus van de Taol geweest.

Ho even, zei mijn vrouw. Je vergeet één ding.

O ja, zei ik, wat dan?

Mijn vrouw zei: Het is toch een Drent.

Verdraaid, zei ik, daar heb je gelijk in. Een Drent. Daar kun je wat mee als schrijver."

Opnieuw richtte Doornbos zich rechtstreeks tot Germs.

"Je bent opgegroeid in de mooiste streek van de wereld, met de mooie taal van deze wereld om je heen. Je hebt een grote toekomst als schrijver."

Daarna kwam vrouw Doornbos weer aan het woord:

"Dus is het een kwestie van tijd dat Germs de Libris Literatuurprijs wint.

Ik zei: Ho ho, even wachten. Het is een Drent."

Nog één keer richtte Doornbos zich rechtstreeks tot Germs. Hij zei:

'Dus, Jan, begin maar eens met de Streektaalprijs van Dagblad van het Noorden. Germs, aan het werk."