Woest en Ledig

Hé hallo zeg

Een paar jaar geleden mocht ik als onderdeel van het Literaturia-programma tijdens festival Noorderzon in Groningen in een container iets vertellen over Da Da in het algemeen en het gedicht Oote van Jan Hanlo in het bijzonder. 

Afgelopen zaterdag hoorde ik mijzelf in de Desdemona-tent tijdens Noorderzon, wederom als onderdeel van het Literaturia-programma, iets vertellen over het leven en werk van Karel ten Haaf (1962 – 2019).

Zoek de verbanden.

Stefan Nieuwenhuis, programmeur van Literaturia, had de memorial de titel Hé hallo zeg meegegeven, naar de uitspraak waarmee Ten Haaf bekenden en anderen begroette. Voorafgaand aan de bijeenkomst liet hij, Nieuwenhuis, een billboard van Kim Wilde op de toegangsdeur van de  Desdemona-tent plakken.

Hij had daar een heel verhaal bij. Ik volsta hier met de mededeling dat Karel ten Haaf bewonderaar was van Kim Wilde. Waar hij  gelijk in had.

Het programma in de tent had een platte opzet. Geen presentator, geen inleiding, geen uitleiding, maar 'een vrolijke, politieke, dichterlijke en literaire avond met diverse auteurs rond het werk van Karel ten Haaf, de eigenzinnige stem in de vaderlandse literaire wereld die onlangs overleed'.

Met voordrachten, film en veel herinneringen aan deze unieke, bevlogen figuur door diverse types. Voor de analen noem ik de namen van Anneke Claus, André Degen, Daniël Dee, Arjen Nolles, Anton Scheepstra, Ron blom, Stefan Nieuwenhuis, Marleen Vermooten, Hans Plomp, Jurre van den Berg, Hubert Klaver en Harry Zijlstra. Mijn praatje staat hier.

Woodstock-herdenking ontaardt in Emmen in nostalgie

In het Rensenparkfiliaal van het Centrum Beeldende Kunst in Emmen is al een paar weken een tentoonstelling te zien met onder meer foto's die op 15, 16 en 17 augustus 1969 tijdens het Woodstock Festival zijn gemaakt door fotograaf Elliott Landy. De tentoonstelling opende eind juni en sluit 25 augustus.

Begin mei bracht Landy op uitnodiging van de gemeente Emmen en de Collectie Brands een bezoek aan gemeentehuis van Emmen. Hij deed dat samen met Michael Steffen van het Duitse bedrijf Octopus Entertainment, organisator van de tentoonstelling die gelijktijdig ook in Papenburg is te zien.

Tijdens een persconferentie vertelden de twee dat zij met het tonen van de foto's niet alleen de herinnering aan het driedaagse festival levend wilden houden. Ze wilden ook de tijdgeest en ideeën van eind jaren zestig overbrengen op een nieuwe generatie.

Want: Landy had in de aanloop naar het festival niet alleen vertegenwoordigers van de tegencultuur, de vredesdemonstraties en acties voor burgerrechten gefotografeerd. Hij had ook de sterren van toen gefotografeerd, uit protest, omdat de gevestigde media destijds vooral aan besteedden aan filmsterren, economie en individuele geweldsdelicten, maar de sociale issues negeerden. 

"We leven in een tijd die vergelijkbaar is mei die van eind jaren zestig", vertelde Steffen. "Er zijn opnieuw problemen met de regering, in de Verenigde Staten en Europa. We hebben opnieuw mensen nodig die de straat op gaan. Er moet opnieuw gediscussieerd worden. Het belangrijkste van een democratie is dat mensen met elkaar in gesprek gaan. Woodstock brengt dat in herinnering."  

Prompt werden tijdens de persconferentie, waar de sfeer nogal lacherig was, naast de tentoonstelling, lezingen en debatten aangekondigd. Ook werd duidelijk dat de fototentoonstelling in Emmen en Papenburg mogelijk was gemaakt dankzij 25.000 euro subsidie van de Ems Dollard Regio (EDR) en twee keer 17.500 euro van respectievelijk de gemeente Emmen en Stadt Papenburg.

Tot dusver heb ik in Emmen nog helemaal niets gemerkt van debatten en lezingen over de tijdgeest en ideeën van eind jaren zestig. Wat ik wel heb gemerkt, is dat een parallel-tentoonstelling in het CBK, over de Emmense jongerensoos Tin Pan Alley, veel meer belangstelling en enthousiasme genereert dan de Woodstock-foto's van Landy.

Dagblad van het Noorden bracht een week geleden een artikel onder de kop Woodstock op herhaling. In het stuk vertelt Joop Reilman over de organisatie van 'een heus Woodstock Festival' door Cho50+, het senioren activiteitencentrum in de voormalige dierentuin in Emmen.

Het festival, dat komend weekend plaatsvindt, precies vijftig jaar na het Woodstock Festival, omvat muziekoptredens van Wout van der Lei, The Vinties, The Stokers, Mojo Clinton, Jeany Veras en Bouke. Ook is er 'een kleinschalige hippiemarkt'. Geen woord over de problemen van toen en nu. Woodstock betekent vooral veel nostalgie en sentimentaliteit. Wel zo gezellig en veilig.

Deze maand kijkt Carlos Santana in het Britse muziektijdschrift Mojo terug op Woodstock 1969, op zijn eigen optreden en op het massale publiek dat destijds op het festival was afgekomen:

'The freaks were the people who didn't fit with Richard Nixon of LBJ or the Pope or anything like that. The hippies had a different agenda from being sheep who followed; they had to question authority. Like The Doors and Sly Stone and Jimi Hendrix and John Lennon and George Harrison. Unless the idea came from the collective, we thought you were plastic, full of shit, and we weren't going to follow that.'

Bob Dylan wist het al: The times, they are a changing.

Roet bevat 'antoonbaor onjuuste bewerings'

Het plezier van het lezen in het Drents letterkundig tiedschrift Roet, voor zover je het plezier mag noemen, begint traditiegetrouw in het redactioneel, ook wel bekend als het 'Veur de leesder'.

In het vorige nummer, veurjaor 2019, schreef de redactie daar aldus: 'De tied vlög veurbij. Alweer een Roet. Het veurjaorsnummer van 2019 ditmaol. Wij hebt perbeerd um der weer een gevarieerde nummer van te maoken en hoopt daj van miening bint daw daorin sloagd bint.'

De slappe praat wordt in het nieuwe nummer, zummer 2019, voor het slot van het redactioneel bewaard 'Het is zummer. Vekaantsietied. Een mooie tied um een boek te pakken en te gaon lezen. As redactie hoop wij daj je zult vernuvern met dizze Roet.' Daarna keutelt het nog drie regels door.

De zomer als mooie tijd om te lezen. Wie straks in de herfst en de winter en het voorjaar gaat klootschieten, zwientietikken en met een haantie op 'n stokkie wil rondzeulen heeft groot gelijk. De tijd vliegt inmiddels zo snel voorbij dat de Roet-redactie weer doet alsof we in de jaren vijftig leven.

Als het niet zo treurig was, zou ik schrijven dat er in het 'Veur de leesder' gelukkig meer gebeurt. Zo wordt in de tweede alinea  een 'biezundere bijdraoge' van Gerard Stout aangekondigd. Dat bijzondere, zo legt de redactie uit, heeft ermee te maken dat Stout al langdurig niet meer in Roet heeft gepubliceerd 'umdat e deur de jaoren hen een problematische relatie kregen hef met de streektaolliteratuur'.

Het klopt inderdaad dat al heel lang geen stukken meer van Stout in Roet hebben gestaan. Het klopt volgens mij niet dat Stout een problematische relatie heeft met de streektaolliteratuur. Als er al sprake is van een problematische relatie dat heeft dat niets met literatuur te maken. Dan heeft dat te maken met een paar mensen in Drenthe die zich met de Drentse taol bezighouden.

Een  aantal van die mensen heeft vermoedelijk zitting in de redactie van Roet. Anders kan ik niet verklaren dat de 'biezundere bijdraoge' van Stout reeds in het redactioneel wordt gediskwalificeerd als een onzinstuk. Dat gebeurt onder meer als volgt: 'Der staot nogal wat discutabele en ok antoonbaor onjuuste en niet of slecht underbouwde bewerings in het stuk van Gerard.'

Wat ik een paar bladzijden verderop lees, is een opiniestuk. De zoveelste poging van Gerard Stout om duidelijk te maken dat er veel aanleidingen zijn om het Nedersaksisch op een andere manier onder de aandacht van lezers en luisteraars te brengen dan tot op heden gebeurt. Stout wil dat het Nedersaksisch vooruit gaat in plaats van achteruit. Wat is daar discutabel aan?

Afgaand op het redactioneel in het zomernummer van Roet kan het inderdaad geen kwaad als er op sommige plaatsen in Drenthe een frisse wind gaat waaien. Want waar komt dat redactioneel op neer? Op stemmingmakerij, nog voor de lezer kennis heeft kunnen nemen van de inhoud. Op een uitgestoken voet van de gastheer, kort na het moment dat hij zijn bezoeker een hand heeft gegeven en van harte welkom heeft geheten in zijn veel te benauwde woning.

Art non grata

Een vaardig kunstschilder raakt zijn schilderijen moeilijk kwijt. Met de kwaliteit van zijn werk heeft dat weinig te maken. Het is meer dat wat hij schildert, landschappen vooral, eerder is gemaakt. Door kunstenaars van naam, waarvan sommigen met misschien iets minder talent.

Zo gaat dat soms. Mode en faam gaan wel eens boven kwaliteit. We kunnen niet allemaal op het juiste moment geboren zijn.

Op een dag besluit de vaardige kunstschilder zijn schilderijen onder de naam van een bekende, maar overleden schilder aan te bieden. Gesigneerd en al. Eerst om te proberen. Daarna uit frustratie. Dan uit geldzucht. Via een galerie waar de eigenaar meer op geld let dan op kunst.

Voor het werk wordt het tienvoudige betaald. Niemand die er aanstoot aan neemt. Kopers blij. Galeriehouder blij. Kunstenaar blij.

De succesformule wordt verstoord als een 'kenner' tijdens een veiling besluit dwars te doen. Zijn deze schilderijen wel geschilderd door de bekende overleden schilder zus-en-zo?

Het is lastig vast te stellen, want zus-en-zo wilde nog wel eens experimenteren. Dan weer de ene techniek, dan weer de ander. Steeds wisselende technieken en signaturen.

Echte kunst is steeds weer anders. Ongrijpbaar. Ondefinieerbaar. Verrassend.

Even leidt de argwaan tot verwarring op de markt. Kopers, veilinghuizen en musea maken een pas op de plaats. Het woord vervalsingen valt. Justitie wordt opgetrommeld. De vaardige schilder wordt gearresteerd. De vaardige kunstschilder wordt vrijgelaten. Want hoe kan iets dat niet eerder is geschilderd vals zijn? 

Ondertussen zijn er minder-ingewijden die de handel levend houden, alle geruchten en verhalen ten spijt. Zij vinden kunst leuk en mooi. Een wellicht goede investering voor de toekomst. Een mogelijkheid om zwart geld wit te wassen, dat ook.

Als de rust rond de vaardige kunstschilder lijkt teruggekeerd, als hij een schadevergoeding heeft ontvangen voor de schade door de beschuldigingen, meldt zich een potentiële koper voor de schilderijen die de veilinghuizen en musea niet meer willen hebben. Voor alles is een markt.

De koper is geïnteresseerd in de art non grata, trekt zijn portemonnee en mag zich eigenaar noemen van een kleine collectie schilderijen van zus-en-zo. Een goede investering. Dat zegt iedereen. Iedereen blij.

Totdat de koper zich door omstandigheden gedwongen voelt zijn schilderijen van zus-en-zo vande hand te doen. En de potentiële koper om een serieuze taxatie vraagt. Waarna een nieuwe 'kenner' de schilderijen als vals bestempelt. Waarop de koper die verkoper wilde zijn verhaal gaat halen bij de vaardige kunstschilder.

Die vervolgens zijn handen in onschuld wast. Omdat een schilderij dat niet is nagemaakt niet vals kan zijn. Omdat dus niet overtuigend kan worden aangetoond dat sprake is van misleiding en bedrog.

De koper die verkoper wilde zijn denkt daar heel anders over. Zijn te duur betaalde collectie is in waarde gedaald. Het verschil tussen bekend en talent komt in geld neer op het verschil tussen faam en zonder naam. Een verandering van 'de marktwaarde' in 'wat een gek ervoor geeft.'

Het zou mooi zijn als nu een glimp kon worden geboden op een happy end. Win-win-win. Drie kersen op en rij, als in een fruitautomaat. Wat bijna een sprookje heet en zelden voorkomt, en dus geen sprookje is.

Nemen Nam Genomen (2)

In vervolg op het bericht over de folly Nemen Nam Genomen van Harm Naaijer met daarin de terloopse opmerking dat de titel zou zijn ontleend aan een cartoon van Pluis, ontving ik luchtpost van Erik Harteveld:

'De gevleugelde uitdrukking Nemen Nam Genomen is voorzover ik weet het eerst gebruikt in het theaterstuk Groot Hunzeland in 2010.

We hadden daarin een filmpje opgenomen van een enorme olieregen in Schoonebeek ofzo, waarin de mensen met zwabbers hun auto's trachtten schoon te maken van de oliedrab.

In beeld verschenen de woorden Nemen Nam Genomen.'

In afwachting van het filmpje, als dat niet is weggegooid door het Drents Archief, ga ik er van uit dat Harteveld zomaar eens gelijk kunnen hebben.

De cartoon van Pluis dateert van, ik meen, 2014 en stond in zowel De Telegraaf als het Nederlands Dagblad.

Er bestaat overigens ook een variant van Albert Rademaker. Uit 2017, geloof ik.

100 jaar Zangeres Zonder Naam

Alweer iets over Leiden. Maandag wordt herdacht dat Maria Beij honderd jaar geleden ter wereld kwam in de Leidse Weverstraat. Het huis waar dat gebeurde bestaat niet meer, maar herdenken kan op vele manieren.

Maria Beij werd jaren nadat ze haar geboortestad had verlaten in Limburg bekend als zangeres. Eerst onder de naam Mary Servaes, later als Zangeres zonder Naam. Ze verkocht tijdens haar leven meer dan 16 miljoen platen en groeide uit tot de Koningin van het Levenslied.

Leiden viert de geboortedag met onder meer een Zangeres Zonder Naam Wandelroute langs de plekken waar ze woonde en werkte. ,,De meeste woonhuizen en fabrieksgebouwen staan er helaas niet meer en maakt van de wandeling een niet minder aantrekkelijk tocht langs meer en minder geslaagde Leidse stadsvernieuwing”, aldus de bedenkers.

Daar blijft het niet bij. Op 17 oktober vinden in een aantal Leidse cafés de voorrondes plaats voor de finale van het Leids Festival van het Levenslied op 30 november in de Leidse Schouwburg. De winnaar ontvangt de prestigieuze Mary Bey Bokaal. Opgeven voor de voorrondes kan op www.levenslied.nl.

Eerder dit jaar werd Maria Beij ook al in Leiden herdacht. Dat gebeurde met een nieuw gebrouwen biertje, 'Bittere Tranen' en een draaiorgeldag. De herdenkingen beperken zich niet tot Leiden alleen. In Den Bosch wordt een meezingfestival gehouden louter liedjes van de Zangeres Zonder Naam. Zie ook www.zzn100.nl.

Het krantenbedrijf volgens Harm Kamerlingh Onnes

Een van de verrassingen in Museum De Lakenhal in Leiden, voor mij althans, is een groot mozaïek van glas-in-lood van Harm Kamerlingh Onnes, oom-zegger van kunstschilder Floris Verster en Nobelprijs-winnaar Heike Kamerlingh Onnes. Het werk bevindt zich op de tweede verdieping van de Papehal.

Onnes (1893 – 1985) maakte het mozaïek in 1927 voor het gebouw van het Algemeen Handelsblad in Amsterdam ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de krant die in 1970 opging in wat nu NRC/Handelsblad is.

Bijna alle functies binnen het krantenbedrijf komen aan bod, al kan ik niet alles goed duiden. Linksbovenin, onder de boogschutter, de aandeelhouders. Rechtsonderin de bezorger. Ik geloof dat ik de meeste affiniteit met de onderkant van het bedrijf heb: de verslaggever, de eindredacteur, de fotograaf, de drukker, de distributie.

   

De drumstokkenverzameling van Harry Tupan

Na afloop van een gesprek met directeur Harry Tupan van het Drents Museum vroeg ik of hij het kastje aan de muur achter zijn bureau voor mij wilde open maken. Dat wilde hij wel.

En met een mengeling van trots en verlegenheid begon Tupan te vertellen over zijn verzameling drumstokken. Dat hij graag concerten mag bezoeken. Dat hij na afloop soms vraagt om een stok als aandenken. Dat hij dat soms niet durft en iemand anders dan die vraag namens hem stelt.

Er volgde een opsomming: "Deze is Marlen Davers van Skik. Deze is van Fokke de Jong, deze is van Barrelhouse, deze is van Dick Beekman van Livin' Blues. Dit is Antoine van De Dijk, dit is Hans Waterman, dit is Jan Hoen van Wild Romance, dit is Cesar, deze is van Henny Huisman van Lucifer, dit is Rowwen Heze, dit is Bløf, dit is die jongen van Racoon, Paul en dit René van Collem van Doe Maar."

De laatste stok zat niet in het kastje, maar lag er bovenop. "Hier ben ik heel blij mee. John Roffel. Roffeltje.Van Mooi Wark."

Op bezoek in Museum De Lakenhal in Leiden

Na een verbouwing en uitbreiding waar tien jaar over is nagedacht, ging vorige maand De Lakenhal in Leiden weer open voor publiek. Zaterdag kwam ik ertoe het museum te bezoeken. Om onder meer te ontdekken dat de achterkant aan de Lammermarkt minstens zo veelbelovend oogt als de voorkant aan de Oude Singel.

Bij binnenkomst viel allereerst de ruime hernieuwde entree op met links in een soort pijpenla café Laken, dat ook los van het museum bezocht kan worden. Het tweede wat opviel, is een binnenplaats met toegang tot drie mogelijkheden: rechts de Papevleugel uit (1921), links het Van Steijngebouw (uit 2019) en in het midden de Harteveltzaal (uit 1890) die deel uitmaakt van het centrale gebouw, De Lakenhal (uit 1640).

De Harteveltzaal biedt onderdak aan het topstuk van het museum: Het laatste oordeel van Lucas van Leyden uit 1527. Als hedendaagse tegenhanger is in dezelfde zaal Preperations (2009) van Roy Villevoye geplaatst: een beeld van een kleine zwarte man die een reusachtig kruis van hout vasthoudt. Volgens een tekstbordje is het beeld van Villevoye in 2011 door het museum aangekocht. Ik had het niet eerder gezien.

Welbeschouwd is De Lakenhal een regionaal museum. De collectie heeft vooral betrekking op Leiden en omgeving, op de geschiedenis van de stad en de kunstenaars die de regio heeft voortgebracht. Maar omdat Leiden niet de minste stad is in Holland, is die geschiedenis nationaal interessant. Ze vertelt onder meer over de lakenindustrie en over de tachtigjarige oorlog en het begin van de Gouden Eeuw, over de artistieke bloei in Leiden en over de vroege beoefening van de wetenschap in Holland.

Wie van dat laatste meer wil weten kan uiteraard ook terecht in het nabijgelegen Museum Boerhave. De Lakenhal is er meer voor de introductie. Zeer de moeite waard is in dit verband een bezoek aan de Toverkamer op de tweede verdieping in de Papevleugel waar de Duitse kunstenaar Sophie Ernst in opdracht van het museum de film De magie van projectie laat zien waarin ontwikkeling van de laterna magica naar de beamer inzichtelijk is gemaakt.

Een derde voorbeeld van hoe het (Leidse) verleden aan het verleden is gekoppeld, is het fotowerk Liberty, pest en honger tijdens Leidens ontzet (2011) van Erwin Olaf. Het hangt, net als voor de verbouwing, in het centrale gebouw bij een aantal grote schilderijen uit de achttiende eeuw waarmee het verleden van Holland als heldhaftig en vastberaden wordt afgeschilderd.

Voor wie in de artistieke glorie van het oude Leiden is geïnteresseerd, is er de tentoonstelling Rembrandt en de Gouden Eeuw waarmee De Lakenhal inhaakt op het Rembrandt-jaar. Naast twee schilderijen van Rembrandt – De Brillenverkoper (1924) en Historiestuk met zelfportret van de schilder (1626) – is ook werk van zijn tijdgenoten te zien: Jan Lievens, Jan van Goyen, Jan Steen en Gerrit Dou.

Misschien wel net zo leuk is de collectie Leidse kunst na 1800, om het maar even grof te stellen. Wat mij bij een eerder bezoek aan De Lakenhal bijvoorbeeld niet was opgevallen, maar nu ineens wel, waren bijvoorbeeld de interieurs en genrestukken van Alexander Hugo Bakker Korff (1824 – 1884). Ook wil ik de schilderijen van Floris Verster (1861 – 1927) en die van Jan Wolkers (1925 – 2007) noemen. Op Harm Kamerlingh Onnes (1832 – 1985) kom ik binnenkort terug.

Dan de uitbreiding. Om die mogelijk te maken zijn vier aanpalende huisjes gesloopt. Ze hebben plaatsgemaakt voor twee zalen in het eerder genoemde Van Steijngebouw. In de eerste zaal zijn nu foto's van Karin Borghouts te zien. Zij legde tussen 2016 en 2019 met haar camera de verandering van het museum vast. Het resultaat wordt op groot formaat getoond (en is minder dramatisch als de documentaire die van de verbouwing van het Rijksmuseum in Amsterdam is gemaakt).

In de tweede zaal, met dankzij een groot raam met uitzicht op de Lammermarkt prachtig licht, hangen eveneens foto's. Hoe kunstenaar Marjan Teeuwen ze gemaakt heeft, is raadselachtig. Fotomontages a la Escher schoot even door het brein bij het zien van gesloopte en gestripte panden waarin chaos als een nieuwe orde wordt gepresenteerd. Onder de noemer Verwoest huis vormen ze een samen, in de woorden van Teeuwen, een monument van het tijdelijke.

Uit een boekje met een tekst van museumdirecteur Meta Knol verschenen bij de heropening valt op te maken dat De Lakenhal de ambitie heeft om uit te groeien tot een museum van nationaal belang. In dat kader wordt alvast de eerstvolgende tentoonstelling aangekondigd: Jonge Rembrandt - Rising Star over het vroegste werk van Rembrandt. Met 40 schilderijen, 70 etsen en 10 tekeningen. Te zien vanaf 2 november.

Lastig kwartetten met het Groninger Museum

Het Groninger Museum bestaat 25 jaar en viert dat met tentoonstellingen en andere 'uitingen'. Zoals een Groninger Museum Kwartet. Gebasseerd op affiches die de afgelopen 25 jaar voor tentoonstellingen zijn ontworpen, meestal door Swip Stolk en Rudo Menge.

Als relatie van museum kreeg ik zo'n kwartet toegestopt. Het is een mooi setje met twaalf reeksen waaronder Groninger Historie, Buitenlandse kunstenaars, Rusland, Mode, Fotografie, Publiekstrekkers, Azië, De Ploeg et cetera. Van alle speerpunten van het tentoonstellingsprogramma zijn vier affiches gekozen.

Gisteren kwam ik er aan toe het kwartet te gebruiken voor een spelletje. Gelukkig wist ik nog hoe het moest. Het kind in mij is nog niet gestorven. Of het wordt weer wakker, dat kan ook.

Samengevat: Als je aan de beurt bent, vraag je aan één van de andere spelers een kaart die je níet hebt. Je noemt de naam van het kwartet en vraagt naar de kaart die je wilt hebben. Als de speler die kaart heeft, dan moet hij of zij deze aan je afgeven en mag je doorgaan met kaarten vragen. Als je een setje van vier kaarten hebt, roep je 'Kwartet!'.

Maar stel nu: je wilt een kwartet verzamelen van de reeks 'Spraakmakend'. Zelf heb je de kaart van de tentoonstelling Abramovic in bezit. Maar hoe weet je dan welke tentoonstellingskaarten je moet vragen bij je tegenspelers?

Bij een normaal kwartet staan de vier namen van de kaarten op de kaarten. Bij het Groninger Museum Kwartet heeft de vormgever geen ruimte gelaten voor die namen, maar is volstaan met een een nummertje.

Waardoor je dus als bezitter van Abramovic (kaart nummer 1) alleen kunt vragen om A history of Andres Serrano als je het spel zo vaak hebt gespeeld dat je weet dat er kaart is met A history of Andres Serrano. Weet je dat niet, omdat het geheugen al wat begint te haperen, dan kom je niet verder dan een droog: 'Mag ik van jou, uit de serie 'Spraakmakend', kaart nummer 2?'

Ook vreemd: A history of Andres Serrano zit twee keer in het setje 'Spraakmakend'. Een keer met het affiche Oordeel zelf en een keer met de beruchte plasseks-poster. Het Groninger Museum is geen gewoon museum. Daar past een ongewoon vormgegeven kwartet bij. Maar zo ongewoon hoeft nu ook weer niet.