Woest en Ledig

Het Drentse landschap volgens Arjen Boerstra

Zaterdag bezocht ik in de voormalige Rijksluchtvaartschool de inspiratiedag van het K&C-project 'Toekomstdenken'. Ik ging vooral om Arjen Boerstra te horen spreken, een interessant multikunstenaar.

"Er is veel gebeurd", vertelde Boerstra toen ik hem vooraf de hand schudde en kort herinneringen ophaalde aan het grote Boerstra-overzicht bij de Verbeke Foundation vijf jaar geleden. Even later, tijdens de lezing, vertelde hij in een burn-out te zijn beland.

Ik was in Eelde namens de krant. Mijn verslag rolde vanmorgen van de drukpers en staat inmiddels ook achter de betaalmuur van dvhn.nl. Tijdens de lezing zette Boerstra niet alleen zijn kijk uiteen op het denken over de toekomst, maar gaf hij tevens een overzicht van zijn ontwikkeling als kunstenaar. 

Een van de projecten die ter sprake kwam, was een werk dat hij in 2010 als de landschapsschilder Arjan Broersma had gemaakt. Hij was destijds letterlijk langs de weg gaan zitten om de N34 terug te schilderen naar de 19e eeuw. Vervolgens had hij een romantisch schilderij op een reusachtige ezel langs de N34 gezet.

Sublieme lulligheid.

"Als een statement, uit boosheid naar de moderne tijd", blikte Boerstra in Eelde terug. "Het landschap wordt verknald door asfalt en industrieterreinen. Deze man – de landschapsschilder Broersma – heeft een enorm verlangen naar de 19e eeuw waarin denkbeeldig alles oké was. Het karrepad. De natuur had meer plek dan nu. Die boosheid zit in heel veel mensen, ook in mij. Die boosheid kon ik zo vertalen."

Boerstra vervolgde: "Drenthe probeert zich op de kaart te zetten en hier van alles naartoe te halen. De toeristische industrie wordt enorm opgepookt, dat oppoken drijft op het geweldige landschap. Maar door het op te poken, verknal je ook het landschap. Daar is een mooie discussie over te voeren die misschien ook gevoerd kon worden door de schilderkunst zo neer te zetten. Op een andere schaal."

Het project van Boerstra alias Boersma werd niet uitgevoerd. De keuze voor kunst langs de N34 viel op ideeën die, denk ik nu, nauwelijks iets vertellen over hoe wij omgaan met het Drentse landschap.

Dit alles schrijf ik nu er plannen zijn om de N34 tussen Coevorden en De Punt te verdubbelen; de werkzaamheden zijn reeds begonnen.

Dit schrijf ik ook nu vorige week zaterdag in Assen in het Drents Museum te tentoonstelling Barbizon van het Noorden is geopend waarin de schoonheid van het Drentse landschap wordt bezongen. Luid en duidelijk, veilig binnen de museummuren.

Bij de landschappen van Simon Moulijn

Het is een fijn overzicht geworden, de tentoonstelling Barbizon van het Noorden. Niet eerder werden zoveel landschapschilderijen die sinds 1800 in Drenthe zijn gemaakt bij elkaar in het Drents Museum getoond. Denk ik. Het museum bestaat al even. Sinds 1854. Dus ik kan iets gemist hebben.

Tot mijn plezier bemerkte ik donderdag tijdens de voorbezichtiging van de tentoonstelling dat samensteller Annemiek Rens niet zo goed raad heeft geweten met het werk van het buitenbeentje Simon Moulijn (1866 – 1948).

Moest ze dat nu onderbrengen bij het thema 'Zand en hei' of bij 'Boerenleven'? Uiteindelijk besloot ze voor de twee werken van de in Rotterdam geboren kunstenaar een hele wand vrij te maken. Waardoor het nog meer opvalt en buiten de orde wordt geplaatst.

In de persmap trof ik de volgende tekst over Moulijn aan:

"De kleine Simon Moulijn komt nauwelijks buiten. Het mag niet van zijn overbezorgde moeder. Moulijn zegt erover: 'Ik stond zwak, trok me angstig terug. Ik werd een dromer, door niemand begrepen.'

In 1882 gaat hij naar de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam. Daarna trekt hij veel de natuur in om nauwgezet vast te leggen wat hij als kind nooit zag. Vanaf 1892 stileert Moulijn zijn landschappen. Zijn nieuwe werk is dromerig, mysterieus en heeft iets plechtigs. Naast schilderijen maakt hij aquarellen, illustraties voor sprookjesboeken, etsen en vooral steendrukken."

Ik zag het werk van Moulijn voor het eerst in 2015, tijdens de tentoonstelling Schilderparadijs Drenthe, ook in het Drents Museum. En ontdekte dat hij in 1989 op drie plaatsen tegelijk was geëerd met tentoonstellingen in het Drents Museum, het Dordrechts Museum en het Goltziusmuseum, tegenwoordig het Limburgs Museum in Venlo.

Bij toeval trof ik vorige week in het boek De schilders langs de IJssel van Linda Barendse onder meer een rivierlandschap van Moulijn aan. Ook heel gestileerd, dromerig en plechtig. Bijna majestueus. 

Navorsingen op de website van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie leert dat Moulijn zeer onder de indruk was van Toorop en Van Gogh. Volgens het Geheugen van Drenthe werkte hij tussen 1887 en 1894 veel in Drenthe en tekende onder meer in Aalden, Balloo, Diphoorn, Sleen, Wezup en Zweeloo.

Voor meer over Barbizon van het Noorden zie de krant van heden. En bezoek de tentoonstelling in Assen tot en met 22 maart.

Roet ontdekt vrijwel geen onjuuste bewerings

Daar is-ie dan, de nieuwe Roet. Met onder meer de langverwachte reactie van de redactie op een 'biezundere bijdraoge' van Gerard Stout in het vorige nummer.

Hoe zat het ook al weer? Lees daarover dit stukje. En weet dat de redactie van Roet veel misbaar maakte over 'nogal wat discutabele en ok antoonbaor onjuuste en niet of slecht underbouwde bewerings' in het stuk van Stout. Prompt beloofden ze in de volgende Roet 'derop weerom te kommen'

Spannend.

Het herfst-nummer bevat vier reacties op het stuk van Stout geschreven door vier individuele schrijvers: Anne Doornbos, Ton Peters, Martin Koster en Hans Jalvingh. Grof geschut, maar geen volwaardige redactie-reactie. Alleen Peters is redactielid. De anderen zijn huurlingen.

En hoeveel 'discutabele en ok antoonbaor onjuuste en niet of slecht underbouwde bewerings' hebben de vier na drie maanden zoeken in een vijf bladzijdes tellend stuk gevonden?

Twee bewerings.

De eerste vondst is de bewering van Stout dat Het Drentse Boek jaarlijks zes boeken uitgeeft, 'veelal van eigen medewerkers en bestuursleden'. Dat is onjuist, heeft voormalig voorzitter Anne Doornbos uitgerekend. De afgelopen tien jaar zijn 'slechts' 9 van 65 uitgaven geschreven door eigen volk. Drie titels van Roet-redactielid Lukas Koops, twee van Jan Germs, vier van toenmalig voorzitter Doornbos zelf.

Aantoonbaar onjuist, inderdaad. Als de veelschrijver Stout het woord veelal had weggelaten, was er niets aan de hand geweest.

De tweede gevonden bewering van Stout wordt aan de kaak gesteld door Ton Peters en heeft betrekking op twee zinnen aan het einde van het gewraakte stuk: 'In Diep geworteld, een onderzoek door hoogleraren John Keur & Dorothy Keur, komen trekken van zandrenten voren. Wie hun verhaal leest herkent wellicht inefficiënte trekken uit het streektaalwereldje waarin samenwerking geen hoge prioriteit lijkt te hebben.'

Dat gaat Peters te ver. Veel te ver. Hij schrijft: 'Blijkbaar mag je in Drenthe karaktertrekken nog steeds verbinden aan de plek waar je geboren bent. Pijnlijk.'

Nou!

Een bladzijde verderop staat als derde reactie op het stuk van Stout, een gedicht van Martin Koster, In stee van kaorten: 'De Zaanddrent stopt ze diep in het vene/ Veur de locht en de hygiëne/ De Veendrent stopt ze onder het zaand/ Veur heul ende glorie van oens laand.' Ook hier worden karaktertrekken verbonden aan de plekken waar men geboren is. Pijnlijk? Welnee, eerder prikkelend. En net zo weinig wetenschappelijk als de bewering van Stout.

Nu had ik graag ook iets willen schrijven over de reactie van Hans Jalvingh. Maar dat gaat niet, want de reactie van Hans Jalvingh, die Stout beticht van spelen met een gestrekt been, wat onbedoeld grappig is, is geen reactie maar een oprisping.

Al met al: de langverwachte reactie van de Roet-redactie valt tegen. Of toch eigenlijk ook weer niet. Het is maar wat je verwacht.

Nieuwe opgave voor het Winter-nummer is een archief-opdracht: zoek het artikel waarin Gerard Stout afscheid heeft genomen van de streektaalliteratuur. Ook Anne Doornbos mag meedoen.

Muurgedicht te Hattem

In verband met een boek en een tentoonstelling over de schilder Jan Voerman bezocht ik het Voerman Museum in Hattem. Zie ook de krant van morgen. Toen ik klaar was in het museum maakte ik een wandeling en ontdekte aan de Molenbelt een muurgedicht van Toon Tellegen: Zal ik weggaan?

Daarna ging ik weer verder.

Daar zijn ze: de kansen door krimp

Ik ontving een uitnodiging van het Kenniscafé Emmen met in het onderwerpveld de woorden 'Kansen door Krimp':

"Op 13 november komt dr. Hans Elshof met concrete cijfers over de krimp in onze regio. De focus van dr. Elles Bulder zal liggen op hoe we kunnen experimenteren met oplossingen voor de vraagstukken waar bevolkingskrimp, dubbele vergrijzing en ontgroening ons voor plaatsen. De avond wordt gepresenteerd door Elly van der Klauw, projectleider van het Kennisnetwerk Krimp Noord-Nederland."

Daar wil ik bij zijn.

Ook omdat ik onlangs een zeer interessant artikel mocht lezen in een nog te verschijnen nummer van tijdschrift Poze. In het stuk vertelt Gerard Stout op basis van andermans publicaties en eigen waarneming over de demografische ontwikkeling van Zuidoost Drenthe. Stout laat zien dat in deze regio altijd al sprake is geweest van een komen en gaan van mensen en vooral dat de overheid daarbij een paar maal een zeer sturende rol heeft gespeeld. Soms op het dubieuze af.

Zoals in de jaren dertig toen de armlastige gemeente Emmen door Den Haag werd gedwongen werklozen naar het Duitsland van Hitler te sturen. Citaat:

"Aan arbeiders die werk in Duitsland weigerden, mocht geen steun worden verleend en zij moesten worden uitgesloten van de werkverschaffing. Het gevolg hiervan was, dat al in 1937 enige duizenden Emmenaren in Duitsland werkten. Sommigen vlak over de grens in de veenderijen, anderen verder weg in het Roergebied.

De politieke situatie in Duitsland, de dictatuur en de jodenvervolgingen speelden bij de besluitvorming inzake de tewerkstelling in Duitsland, noch in Den Haag, noch in Emmen een rol van betekenis. De Arbeitseinsatz tijdens de bezetting zette in Emmen eenvoudig voort wat al jaren gebruikelijk was."

Zoals in de jaren vijftig toen de gemeente Emmen de werkloosheid in Zuidoost-Drenthe bestreed door migrabele werklozen weg te sturen. Citaat:

"Onder een “migrabele arbeidskracht” wordt verstaan: “Hij, voor wie geen enkele omstandigheid wezenlijk belemmerend werkt zich op korte termijn (met zijn gezin) in een andere streek van het land blijvend te vestigen.” Wie gezond was en geen dringende reden had om in Emmen te blijven moest vertrekken, op straffe van geen uitkering."

Even verderop in het stuk:

"De migratieregelingen stelden zich expliciet de bestrijding van de werkloosheid in de probleemgebieden tot doel, maar het is de vraag in hoeverre hier iets van terecht gekomen is. Het beleid richtte zich immers niet op de oorzaken van de werkloosheid (de sociaalekonomische onderontwikkeling), maar op de symptonen (de arbeidersoverschotten). Van een fundamentele bestrijding van de werkloosheid was derhalve geen sprake.

Veeleer kan men stellen, dat het migratiebeleid de problemen nog heeft verergerd, doordat de werking van de migratieregelingen voornamelijk het vertrek van jongere werknemers en hun gezinnen stimuleerde. Dit leidde tot “brain drain” en vergrijzing in de probleemgebieden, hetgeen hetgeen de sociaal-ekonomische ontwikkeling verder belemmerde, en waardoor deze gebieden met een struktureel moeilijk plaatsbare arbeidsreserve bleven zitten.

Wie nu terugblikt op dit brokje migratiehistorie, kan zich moeilijk aan de indruk onttrekken, dat het gevoerde beleid aanmerkelijk gunstiger was voor de ekonomische groei van West-Nederland  dan voor de  achtergebleven landsdelen."

Een praatje bij de nieuwe bundel van Ton Peters

Ik mocht in het Huus van de Taol een praatje houden bij de presentatie van De maon hef nacht under de nagels, een dichtbundel met Amerikaanstalige gedichten van Ted Kooser en Drentstalige  gedichten van Ton Peters. Ik nam daarbij de gelegenheid te baat om een foto van de aanwezigen te maken en kortte mijn toespraak later in tot een handzaam verslag voor Dagblad van het Noorden. Hieronder een fragment uit het praatje:

'Met films en popmuziek uit de Verenigde Staten worden we doodgegooid, alsof er elders geen films en popmuziek worden gemaakt. Er gaat geen dag voorbij of kranten en televisie berichten over Donald Trump, de Amerikaanse president. De berichten hebben steeds dezelfde strekking: Trump veroorzaakt problemen en een deel van de Amerikanen wil van hem af, maar zover is het nog niet. Morgen meer van hetzelfde. Maar van de Amerikaanse poëzie weten we in Nederland niks.

Behalve dan in de provincie Drenthe. Waar Ton Peters, in 1952 geboren in Dieren en woonachtig in de provincie Groningen, de moeite heeft genomen om werk van Ted Kooser uit Garland in Nebraska – een dorp met 216 inwoners – te kopen, te lezen en te vertalen naar het Drents.

Terwijl de recensent van het Dagblad van het Noorden dit vertelde, trok een golf van verontwaardiging door het Huus van de Taol. Licht maar toch merkbaar. Er werden bedenkelijke blikken gewisseld.

Zo erg is het dus. Een jaar na de ondertekening van het convenant waarin is bepaald dat het Nedersaksisch een volwaardige streektaal is, zijn we in het Huus van de Taol te Beilen bijeen voor de presentatie van een bundel Amerikaanse gedichten. Die zijn vertaald door iemand uit Gelderland, wat geen Drenthe is, iemand die hooguit afgeleid Drents spreekt. En we worden hierover toegesproken door iemand die helemaal geen Drents spreekt.

Gaat de armoede dan nooit voorbij?'

Het hele praatje staat hier.

Over 'Naar buiten' van Fratsen

Ik mag nog altijd graag cd's en elpees kopen. Het heeft met bezit te maken. Consumptisme is mij niet vreemd. Maar het heeft nog meer te maken met de bezigheid. Het neuzen. Het zoeken. Het vinden waarvan je niet wist dat je het zocht. Dan de aanschaf. Het huiswaarts keren. Het afspelen. Het luisteren. Het verzamelen.

Spotify en verwante digidiensten zijn zeer handig en welbeschouwd goedkoop, daar niet van, maar het bijkomend plezier is beduidend minder. Alsof voorspel nooit van enig belang is geweest.

Dus toen ik in de platenzaak het album Naar buiten van Fratsen zag staan, aarzelde ik niet. Ik dacht aan de Fratsen-albums die ik ooit in een vlaag van opruimwoede de deur uit had gedaan. De jarenlange spijt die daar op volgde. Ik telde zonder probleem het gevraagde geld neer: 15 euro. Rekende het bedrag zelfs even om. Dik dertig gulden.

Thuis pakte ik het stapeltje Manuel en Krang-albums erbij, waaronder ook Gluut! in het onhandige karton met daarin het handbeschilderde, ronde plastic doosje met het noppenfolie en de tekststrips. Ik maakte er een stapeltje van. Daarna stopte ik de cd van Naar buiten in de speler en peuterde het bijgevoegde boekje met artwork van 'Muts' tevoorschijn.

Terwijl André Manuel 'Nou vooruit, nog eentje dan, 'k geloof da'k um nog hebben kan' inzette, keek ik op mijn telefoon. En ontdekte ik tot mijn vreugde ik dat niet alles van Fratsen, Krang en Manuel voor iedereen beschikbaar is gemaakt. Tot op heden.

Wat moest Frans Haks met een flesje slagroom?

Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van het huidige Groninger Museum heeft de redactie van Dagblad van het Noorden een speciale bijlage gemaakt die woensdag verschijnt. Ik mocht een aantal 'producties' leveren, zoals een interview met directeur Andreas Blühm, iets over de Vereniging Rembrandt en het verwerven van nieuwe collectie-stukken en veel data voor een graphic. Schoon en droog werk inderdaad.

Ook mocht ik een profiel maken van Frans Haks (1938 - 2006), de directeur waarover wordt gezegd dat hij het door Alessandro Mendini (1931- 2019) ontworpen gebouw op het Museumeiland mogelijk heeft gemaakt. Ik heb Haks nooit ontmoet. Ik was wel op zijn uitvaart.

Ik ken alleen de verhalen over Haks en (een deel van) wat hij geschreven heeft. Voor het profiel maakte ik onder meer gebruik van het archief van Nieuwsblad van het Noorden, waarin ik een verslag aantrof van een vergadering over het wel of niet aanstellen van Haks. Doordat de krant destijds echt overal bij mocht zijn, begrijp ik nu hoe de nieuwe directeur zich bij een deel van de conservatoren en bestuursleden van het museum onmogelijk heeft weten te maken.

Voorts maakte ik dankbaar gebruik van gesprekken die Frénk van der Linden met Haks heeft gevoerd: in het boek Onder Hollandse Helden staat een bondige samenvatting. Zaterdag is Van der Linden te gast tijdens een 'tabletalk' over Haks in het Groninger Museum. Gratis toegang. Aanvang 14.00 uur. Een dag later wordt voor de vrienden van het museum een film over Haks vertoond gemaakt door Eric Blom in samenwerking met Van der Linden.

En uiteraard las ik het boek Een calculerende terriër waarin Haks zijn herinneringen aan de Groninger jaren heeft vastgelegd. Fascinerend en leerzaam spul. Met op bladzijde 328 een intrigerende ontboezeming onder het kopje 'Troost', gedateerd 23 augustus 1993:

'Vanmiddag stond Piet voor de deur. Hij had ons beiden een tijdje gemist en wilde graag weten hoe het ging. Ik legde uit dat Johan twee maanden in Italië zit en dat ik daar ook twee weken ben geweest. 'Ik ben blij je weer terug te zien.' En terwijl hij een flesje slagroom gaf zei hij: 'Geniet ervan.'

Einde mededeling. Helaas heb ik niet kunnen achterhalen wat Haks met deze slagroom heeft uitgevoerd. Ik heb alleen een vermoeden.

Zoeken naar Gasselteboerveensetweedenijemond

Waar gebeurt het? In het Westen? Of in Gasselteboerveensetweedenijemond? Op zoek naar een antwoord deed Chris Bernhart met zijn literaire muziekprogramma Spetterende Letteren twee keer de Grote Kerk van Emmen aan. Zaterdag met als speciale gast Peter Middendorp. Zondagmiddag met Özcan Akyol.

Aan het bezoek waren nogal wat omzwervingen vooraf gegaan. Begin september trapte Bernhart zijn 'literaire veldtocht' af met een aantal optredens in Amsterdam. Daarna volgden stops in Diever, Roden en Meppel. Assen ging vorige week wegens een koutje op de borst niet door.

De komst naar Emmen betekende voor Bernhart een terugkeer naar zijn wortels. Hij werd althans zaterdagavond aangekondigd met de anekdote dat zijn vader in ruil voor een oorkonde met handgeschreven sierletters ooit de ouderlijke woning in Zuidbarge heeft ingericht met plavuizen uit de Grote Kerk. Geen slechte deal.

Spetterende Letteren is slim in elkaar gestoken. Op het podium staan muzikanten die handelen in klezmer, kroegliederen, kleinkunst en klanken van de natte sttaat. Bernhart zingt met rafelige stem, speelt contrabas en vertelt. Achter hem een groot scherm waarop bewegende beelden worden vertoond. Middendorp las zaterdag hoogtepunten voor uit zijn FC Emmen-boek De dood en de gladiolen.

De beelden geven houvast. Startpunt zijn opnamen gemaakt tijdens het Boekenbal in Amsterdam, waar Bernhart wordt overvallen door het gevoel dat er ergens iets bijzonders gaande is, maar niet daar waar hij verschijnt. Tot hij bij de pisbakken in de schouwburg iets opvangt over Gasselteboerveensetweedenijemond als dé plek waar hét gebeurt.

Op naar dat mythisch dorp dus. Met een zijspanmotor het IJ over. Zingend: 'Amsterdam is een mooie vrouw. Ze geeft geen flikker, geen flikker om jou.' We zien op het scherm Suzanna Jansen instappen. Horen haar vertellen over haar voorouders, die gewongen door de armoede ooit vanuit Amsterdam per boot over de Zuiderzee richting naar de Koloniën van Weldadigheid trokken.

Bernhart wordt in Spetterende Letteren gestuurd door het ongrijpbare verlangen daar te zijn waar het gebeurt. Maar waar gebeurt het? Daar waar iedereen is? Of daar waar iedereen was? In het Westen? Of in het Oosten? Al reizend worden liedjes gespeeld en beelden vertoond waarin volop wordt verwezen naar schrijvers en hun erfgoed.

Verwijzingen naar Annie Schmidt, Johnny van Doorn, Thomas Rosenboom, Vincent van Gogh, No Surrender en De Literaire Hemel komen voorbij. We zien op het scherm Kader Abdolah, Ronald Giphart, Tom de Ket, Paulien Cornelisse, Ingmar Heytze en Jetta Klijnsma. De laatste drijft vanuit een bushokje een boekenruilhandel. 'Je kunt hier het beste rechtsaf gaan,' dirigeert ze.

Suzanna Jansen wil halverwege terug naar Amsterdam. Ze mist het asfalt en het teer en stapt uit beeld. Tommy Wieringa duikt in de roadmovie op als pompbediende. Ook aan hem vraagt Bernhart de weg naar Gasselteboerveensetweedenijemond. Wieringa gooit de tank vol en zegt: 'Alle wegen leiden naar nieuwe wegen. Reizen is een ingewikkelde manier om thuis te komen.'

In zijn eentje trekt Bernhart de IJssel over. Als hij heeft voorgelezen uit Joe Speedboot raakt hij het spoor enigszins bijster. Hij laat zich in de Stellingwerven een drugsherinnering vertellen door iemand de niet op het platteland maar  in de stad uit de goot wist te klimmen. Hij reist door, dieper Drenthe in, naar achter Gasselte waar hij wordt ontvangen door Arnold Veeman.

Hoe het afloopt, zullen we niet verklappen. Er volgen nog meer optredens in Drenthe. Op 1 november spetterende de letteren in Van Slag in Borger met als gasten Peter Middendorp en Ria Westerhuis. Op 7 november bezoekt Bernhart café Boelens in Eelde, wederom met Middendorp. Zie ook https://spetterendeletteren.nl

Twee nieuwe boeken met Darp in de titel

Vorig jaar verscheen het boek Trots op Darp over het gelijknamige dorp dat in 1944 werd ontruimd en afgebroken en na de Tweede Wereldoorlog weer werd opgebouwd. Deze herfst verschijnen twee boeken waarin datzelfde Darp een belangrijke rol speelt.

De wereld volgens Darp van uitgeverij Fosfor bevat 30 verhalen waarin Frank Westerman 'de nagalm van de koude oorlog' probeert te vangen. Hij doet dat niet alleen door over de Amerikaanse kernkoppen in Zuidwest-Drenthe te vertellen, maar ook middels een verslag een bezoek aan Cuba en Roemenië.

Tweede boek is Darp. Een intiem portret van een dorpscultuur in beweging. In deze uitgave van Van Gorcum brengt documentair fotograaf Frans Ohm de huidige dorpscultuur in beeld die gekenmerkt wordt door 'saamhorigheid en een mentaliteit van met elkaar voor elkaar, niet ouwehoeren maar doen en wij laten ons niet kisten'.

Het boek van Westerman wordt 29 oktober gepresenteerd in Amsterdam. Het boek van Ohm op 2 november in Darp. Westerman is 8 november te gast in De Literaire Hemel in Amen.