Woest en Ledig

Leest 'Uit naam van de majesteit' van Vilan van de Loo

Ik lees voor Dagblad van het Noorden en wellicht ook Leeuwarder Courant het boek Uit naam van de majesteit. Het leven van J.B. van Heutsz (1851-1924). Het betreft hier een biografie geschreven door Vilan van de Loo. Voorafgaand aan het lezen peilde ik bij een aantal collega's of zij niet reeds met het boek bezig waren. Dit keer bleken we elkaar niet voor de voeten te lopen. Onze specialist militaire aangelegenheden, Willem Dekker, reageerde aldus: 'Ik weet van niets. Is er gedoe in Coevorden over Van Heutsz, de slager van Atjeh?'

Inderdaad, het is vanwege Coevorden dat ik Uit naam van de majesteit lees. Daar is Van Heutsz geboren. Daar is een park naar hem vernoemd. Daar staat ook een standbeeld, waar in 1965 de jonge nozem Relus ter Beek nog een protestactie bij heeft uitgevoerd. Van Heutsz werd destijds door sommige progressieveilingen gezien als belichaming van ons foute koloniale verleden in de Oost. Inmiddels is die zienswijze algemeen. Ter Beek maakte later zelf mee hoe ingewikkeld politiek en militair optreden kan zijn.

Ik ben nu op bladzijde 100 en vind Uit naam van de majesteit zeer de moeite waard. Dat heeft alles met de inzet van Van de Loo te maken die met haar boek 'het morele ongemak ten opzichte van het koloniale verleden hoopt te vergroten'. Aan het slot van haar voorwoord schrijft ze dit:

'Voor alles heb ik de tijd van toen willen reconstrueren, met daarin centraal Van Heutsz. In zijn leven zag ik het koloniale Nederland weerspiegeld. Ik zag hoe Nederland Van Heutsz gebruikte om het eigen zelfbeeld te versterken, in de koloniale tijd als held en in de postkoloniale tijd als schurk. Daarmee gaat dit boek ook over dit Nederlandse zelfbeeld, wie wij waren, nog maar een handvol generaties geleden.'

Coevorden komt in beeld als de vader van J.B., een militair die in Gorinchem het beheer heeft van een munitieopslag, wegens dronkenschap wordt overgeplaatst naar Noordoost-Nederland. "Van Heutsz kreeg de kans om zijn leven te beteren. Wel op een plek waar hij minder kwaad kon. Affuiten en kanonnen ontploften minder snel dan buskruit, Coevorden was als vestingstad een aflopende zaak en daarna zagen ze wel weer verder wat ze met deze Van Heutsz deden."

Vader Van Heutsz betrekt er een woning buiten de kazerne bij de haven waar op 3 februari 1851 een tweede zoon wordt geboren: Joannes Benedictus. Dan schrijft Van de Loo: "Het jaar erna werd Frans van Heutsz overgeplaatst naar Terneuzen, een relatief nieuwe vestingstad in Zeeland. (…) Na 23 jaar lang luitenant te zijn geweest, werd Van Heutsz in 1855 eindelijk bevorderd tot kapitein. Toen ging het mis, of beter: toen bleek dat het al een hele tijd mis moest zijn geweest."

Slechts één jaar is J. B. dus met Coevorden verbonden geweest. Nogal weinig. Verwaarloosbaar eigenlijk. En toch is er dat park en dat standbeeld en veel meer in de oudste stad van Drenthe dat aan hem herinnert. Is dat niet wat overdreven? Hoe kan dat? Uit naam van de majesteit gaat over veel meer, maar die vragen maken nieuwsgierig en worden, hopelijk, beantwoord. Nu weer verder lezen. Het is onrustig in Atjeh.

Nieuwsgierig naar de dozen van Menno Wigman

Voor de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden interviewde ik publicist, antiquaar, uitgever en specialist literair erfgoed Nick ter Wal –  ook wel bekend als Artistiek Bureau – over diens Menno Wigman-verzameling . Een actuele aanleiding voor het interview was er niet, waarom zou dat moeten? Het interview vloeide voort uit het idee een bijlage te maken die in het teken staat van nalatenschappen.

Tijdens het gesprek vertelde Ter Wal op zoek te zijn naar vroege Wigman-uitgaven, naar de tijdschriften die hij als scholier maakte, gestencild met een nietje. Wie nog iets heeft liggen, op zolder, in de kelder of de garage die mag zich melden. Vervolgens kregen we het over de vraag of Wigman zelf zijn werk compleet had, dat hij alles wat hij in zijn te korte leven heeft gemaakt ook bewaarde.

Als dat het geval is, moeten die tijdschriftjes in de dozen zitten die na het overlijden van Wigman naar het Literatuurmuseum zijn gegaan. "Daar komen we pas achter als de biograaf aan het werk gaat, Rob van Essen. Misschien moet ik er zelf naar op zoek gaan", vertelde Ter Wal. "Als ik een boekje wil maken met een chronologisch overzicht van alle verschillende Wigman-uitgave mag het niet zo zijn dat de allereerste uitgave ontbreekt. Daarmee zou ik mezelf belachelijk maken."

Dat leidde tot de vraag hoe het met die biografie staat. Rob van Essen reageerde aldus: "Heel ver ben ik nog niet: ik was net begonnen aan het doorspitten van zijn archief en het interviewen van mensen toen ik de Libris Prijs won, waardoor ik het opeens een stuk drukker kreeg, en toen dat uitgewoed was, kwam de coronacrisis. Het zal mede van het verloop van die crisis afhangen in welk tempo ik verder kan werken,  vooral als het om het interviewen van mensen gaat – ik doe dat toch liever niet per mail of skype."

 Op de vraag waarom Wigman een biografie verdient,  kaatste Van Essen  de vraag terug. "Moeten mensen een biografie ‘verdienen’? Ook over minor poets kan een goede biografie geschreven worden. Maar Wigman was een van de beste van zijn generatie, dus hij ‘verdient’ wel een biografie, zou ik zeggen. Hij had ook veel contact met collega’s dus een portret van hem wordt ook een portret van zijn tijd."

Kortom, lees Dagblad van het Noorden, lees Rob van Essen, bezoek de website van Nick ter Wal en lees, bijvoorbeeld via de bibliotheek of de boekhandel in de buurt Menno Wigman.

Denkend aan Driek van Wissen (1943 – 2010)

Op de kop af tien jaar geleden overleed Driek van Wissen (1943 -2010). De dichter was onwel geworden op een vliegveld in Istanbul en stierf aan de gevolgen van een hersenbloeding. Zijn overlijden kwam als een schok. Hij was pas 66 jaar en was net begonnen als columnist.

Kort na zijn terugkeer in zijn woonplaats Groningen, waar hij ook begraven ligt, werd de dichter (des Vaderlands) en oud-leraar op verschillende manieren herdacht. Daar bleef het niet bij.

Zo namen vrienden en bewonderaars nadien het initiatief voor de Driekdag, een jaarlijkse herdenking in café Wolthoorn & Co in Groningen met veel vrolijkheid en bijpassende gedichten. Door de aanwezigheid van het coronavirus kan de Driekdag vandaag niet in het openbaar doorgang vinden.

In plaats daarvan wordt Van Wissen op een andere passende wijze herdacht. Morgen staat hij centraal in de wekelijkse column van Jean Pierre Rawie in de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden. Voorts schreef Ton Peters een speciaal gedicht voor Van Wissen, getiteld Driek, vanuit het perspectief van diens kat Joris, die ooit door Van Wissen werd bezongen in het gedicht Joris.

Hieronder beide gedichten, eerst die van Driek, daarna die van Peters:

#

Straatmuzikant in een weiland te Zweeloo

Langs de N381 ter hoogte van Zweeloo staat in een weiland een reusachtig beeld van een zittende man. Dankzij collega Gerton Albers van Dagblad van het Noorden weet ik dat het om een straatmuzikant gaat, gemaakt uit duizenden geverfde houten plankjes ter gelegenheid van de Zuidenveld-tentoonstelling 2019.

Omdat ik de bijbehorende gitaar nooit heb gezien, die heeft de Zuidenveld-tentoonstelling vermoedelijk niet overleefd, dacht ik dat het om een ode aan Vincent van Gogh ging. In Zweeloo denken ze graag terug aan het bezoek van de schilder in het najaar van 1883.

Wederom dankzij Gerton Albers weet ik dat de muzikant binnenkort, tegen de zin van ontwerper Jan Kroes van de plaatselijke houtzagerij, wordt verwijderd. De timmerploeg die het beeld destijds heeft gemaakt, voelt  niet voor een opknapbeurt. Daarbij: een straatmuzikant in een weiland, dat geeft geen pas.

Succes en erkenning voor Albert Haar

Vrijdag werd bekend dat Albert Haar de Zilveren Anjer van het Prins Bernhard Cultuurfonds krijgt voor zijn inzet en verdiensten voor het culturele leven in Drenthe – de officiële overhandiging is ergens volgend jaar door prinses Beatrix.

Bij de toekenning is een strak gemonteerd filmpje gemaakt waarin de gelauwerde onder meer verteld over zijn fascinatie voor bluesmuziek en zijn bewondering voor Harry Muskee. Albert Haar maakte samen met Muskee een radioprogramma, dat nog steeds te beluisteren is, en stond later ook aan de wieg van het C+B Museum in Grollo.

"Blues is in mijn optiek de muziek van mensen die niet gezien werden. Drenthe als gemeenschap telde vroeger eigenlijk niet mee omdat het te weinig economie was", zegt Haar in het filmpje.  "Harry Muskee liet zien dat je als gewone Drentse jongere succes kon hebben en erkenning kon krijgen."

In het filmpje, dat grotendeels is op genomen in Zuidwolde, vertelt Haar ook iets over het verschil tussen de stad en het platteland. "De cultuur van maakbaarheid komt uit de stad. Op het platteland was dat van oudsher niet het geval, daar had je te dealen met de omstandigheden zoals die waren. Dat leidt tot een andere taal en een andere cultuur."

De muziekkoepel van Middelstum

Ontdekt tijdens een fietstochtje door Noord-Groningen: de muziekkoepel van Middelstum. Als ik het wel heb, is het een particuliere koepel op grond van Klaas Oomkes, wonende aan de Menthedalaan. Het podium is in oude luister hersteld als onderdeel van herstelwerkzaamheden aan de tuin. Het aantal muziekkoepels en -tenten in Groningen komt daarmee op twaalf.

Toosje, wat gebeurde er op 16 april 1945?

Voor zijn boek Stemmen van de bevrijding interviewde Frank von Hebel tientallen mensen over hoe zij in de provincie Groningen de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding hebben beleefd. Ik, op mijn beurt, interviewde Frank von Hebel voor een stuk dat zaterdag in Dagblad van het Noorden moet verschijnen.

Vandaag, 16 april, is het 75 jaar geleden dat de stad Groningen werd bevrijd. Op bladzijde 212 van Stemmen van de bevrijding vertelt Toos Okker wat zij die dag meemaakte. Ze was toen 9 jaar:

"Op 16 april heerste er een vreemde uitgelaten stemming in onze straat en vrijwel iedereen was buiten. Zo ook mijn vriendinnetje Marietje Everards en toen ik haar vroeg of ze wel een glaasje limonade wilde, ging ze graag mee naar ons huis. Op het moment dat ze achter me liep en wij voor de deur stonden, hoorde ik een vreemd fluitend geluid. Ik draaide me om en zag dat mijn broer, die aan de overkant stond, gebaren maakte dat wij naar binnen moesten gaan.

Op dat moment viel Marietje, die ongeveer een meter achter mij stond, om en kon ik geen enkel contact meer met haar krijgen. Ik zag iets vreemd aan haar gezicht en ging snel naar binnen om mijn moeder te halen. Zij was als medewerkster van de E.H.B.O. de hele nacht in touw geweest om slachtoffers te helpen en lag even op de divan te rusten.

Mam handelde snel. Marietje werd naar het Academisch Ziekenhuis gebracht, maar het mocht allemaal niet baten. Ze was door een verdwaalde kogel in haar hoofd geraakt en was toen ze op straat lag waarschijnlijk al overleden. Wat daarna volgde kan ik me nog zo goed herinneren en ik voel nog de handen van haar vader die aan mijn armen schudde en vroeg: ‘Toosje, wat is er gebeurd?’ Ik voel dat nog."

Goede Vrijdag

"En toen zij kwamen op de plaats, genaamd Hoofdschedel plaats, kruisigden zij Hem aldaar, en de kwaaddoeners, den een ter rechter zijde en den ander ter linker zijde.

En Jezus zeide: Vader, vergeef het hun; want zij weten niet, wat zij doen. En verdelende Zijn klederen, wierpen zij het lot.

En het volk stond en zag het aan. En ook de oversten met hen beschimpten Hem, zeggende: Anderen heeft Hij verlost, dat Hij nu Zichzelven verlosse, zo Hij is de Christus, de Uitverkorene Gods.

En ook de krijgsknechten, tot Hem komende, bespotten Hem, en brachten Hem edik;

En zeiden: Indien gij de Koning der Joden zijt, zo verlos Uzelven.

En er was ook een opschrift boven Hem geschreven, met Griekse, en Romeinse en Hebreeuwse letters: Deze Is De Koning Der Joden.

En een der kwaaddoeners, die gehangen waren, lasterde Hem, zeggende: Indien Gij de Christus zijt, verlos Uzelven en ons.

Maar de andere, antwoordende, bestrafte hem, zeggende: Vreest gij ook God niet, daar gij in hetzelfde oordeel zijt?

En wij toch rechtvaardiglijk; want wij ontvangen straf, waardig hetgeen wij gedaan hebben; maar Deze heeft niets onbehoorlijks gedaan.

En hij zeide tot Jezus: Heere, gedenk mijner, als Gij in Uw Koninkrijk zult gekomen zijn.

En Jezus zeide tot hem: Voorwaar, zeg Ik u: Heden zult gij met Mij in het Paradijs zijn."

Lukas 23:33-43

Over het vernieuwde stationsgebied van Coevorden

Ik ging naar Coevorden om de nieuwe spoortunnel te bekijken. Ter plekke werd ik allerminst teleurgesteld. Er was niet alleen een tunnel gegraven, een groot deel van het stationsgebied bleek vernieuwd. En wel zo grondig dat ik dacht: Het kon minder.

Na een paar keer heen en weer lopen, vroeg mij af of het niet minder had gemoeten.

Mosterd na de maaltijd.

Volgens persberichten die in februari zijn verspreid is 'met de vernieuwing van het stationsgebied een aantrekkelijke omgeving gerealiseerd waar het prettig is om te verblijven en waar (gemotoriseerd) verkeer niet langer de boventoon voert'.

Volgens mijn eigen waarneming is vermoedelijk veel geld uitgegeven om een verkeerd gepland nieuw winkelcentrum, Holwert, toegankelijk te maken voor fietsers en wandelaars die het vervallen centrum van centrum willen ontvluchten. Dat geld is grotendeels afkomstig van een fonds ter compensatie van het niet aanleggen van de Zuiderzeelijn.

Die Zuiderzeelijn zou Amsterdam via de Flevopolder met Groningen verbinden. Coevorden zou aan die treinverbinding helemaal niets hebben – geen voordeel, geen nadeel. Waarom de stad dan toch gecompenseerd moet worden, vind ik raadselachtig.

Het oude gebied, achter het station, een verlaten bedrijventerrein met als pronkjuweel een Van Gend & Loos-loods zag er overigens niet uit, dat moet ook gezegd.

Het kan geen kwaad de verantwoordelijken voor de vernieuwing van het stationsgebied op te sommen: de gemeente Coevorden, de provincie Drenthe, ProRail, bouwgroep Heijmans en de Nederlandse Spoorwegen. Bedenker van het 'wensbeeld' dat het centrum van Coevorden in tijden van krimp moest worden vergroot is Shyam Khandekar.

Een naam van de architect die verantwoordelijk is voor het stationsgebied heb ik (nog) niet gevonden. Misschien was er geen architect. Ik heb wel een naam gevonden van een betrokken kunstenaar, Hans Muller. Die liet zich inspireren door de vele vernietigingen die Coevorden heeft meegemaakt.

 

Vrienden Op De Fiets

Met het bedrukte gemoed van een binnenzitter stapte ik op de fiets om lucht te scheppen. Nu mag het nog, straks zou het zomaar verboden kunnen worden. Er zijn politieke partijen die het willen. Alleen al die gedachte riep het verlangen op een tochtje te maken. De bebouwde kom uit, het Valtherbos in.

Op een kruising van twee fietspaden stond een man voorovergebogen bij een paaltje te rommelen. Iets verderop had hij een bestelbusje met aanhanger geparkeerd. 'Recreatieschap Drenthe' las ik.

Mijn vraag was er uit voor ik er erg in had: 'Bent u bordjes aan het vervangen?'

Hoe kwam ik erop? Waarom wilde ik dat weten?

De man stopte met zijn gerommel bij het paaltje en ging rechtop staan.

'Als u routebordjes aan het vervangen bent, mag ik dan misschien een oud exemplaar hebben?', hoorde ik mezelf zeggen. Wat moest ik met zo'n bordje?

'Willie un borjtu hebbu don?', reageerde de man in een Zuid-Hollands dialect. Leiden, herkende ik. Het Recreatieschap drenthe rekruteert ruim.

'Ja, als dat kan', zei ik. 'Geen knooppuntenbordje, maar een routebordje. Heeft u die?' Het was de verzamelaar van vooralsnog zinloze spullen in mij die sprak.

De man liet zijn schroefboor in het zand vallen en liep naar zijn busje. Even later overhandigde hij mij een nagenoeg gaaf exemplaar van de LF14a. 'Nou, hierrr, veel pluzjierrr urmee.'

Even voelde ik mij blij als een kind met een sticker. Op de weg naar Weerdinge werd ik nieuwsgierig naar de Vrienden Op De Fiets. Hoe zou het met hen zijn?