Woest en Ledig

Trotse adoptant van een haarbal van een koe

Vele, vele jaren geleden bracht ik in de hoedanigheid van lid van de provinciale adviescommissie voor cultuur in Drenthe een bezoek aan het woonhuis van Jans Brands in Nieuw-Dordrecht. Het bezoek had tot doel te beoordelen of er gemeenschapsgeld gestoken moest worden in het behoud van een volledig uit de hand gelopen hobby.

De hobby van Jans Brands (1933 - 2019) bestond uit het verzamelen van spullen die hem bijzonder leken. Hij deed dat volgens een geheel eigen systeem en naar geheel eigen voorkeur en wel zo dat zijn verzameling uniek was geworden. Uniek in de zin dat zijn spullen misschien niet goed genoeg waren voor een provinciaal- of rijksmuseum, maar ook niet ontzameld, laat staan weggegooid konden worden.

Bij de rondleiding werd de provinciale adviescommissie voor cultuur in Drenthe destijds onder meer een haarbal van een koe getoond. Mijn mede-commissieleden, meer onder de indruk van een leenmannenregister uit 1380 en de muntenverzameling, deden daar wat lacherig over. Ik herkende er meteen een topstuk in.

In de jaren daarna werd, met steun van onder meer de provincie Drenthe, rond de verzameling een museumpje gebouwd, de Collectie Brands. Steeds als ik er op bezoek kwam, werd ik rondgeleid door een vrijwilliger die enthousiast het verhaal van Jans Brands en zijn unieke verzameling vertelde. Daarbij werd mij steeds de haarbal van de koe getoond, als bewijs dat Brands zich voor alles interesseerde wat in zijn ogen bijzonder was.

Kort geleden attendeerde de Collectie Brands mij op de mogelijkheid een museumstuk te adopteren. Ik citeer:

"Hoe word je adoptant? Op onze webpagina www.collectie-brands.nl/adoptie vind je een overzicht met de te adopteren stukken. Deze zijn onderverdeeld in drie categorieën: brons, zilver en goud. Je maakt je keuze voor het object dat jou het meeste aanspreekt en vraagt deze aan via het aanvraagformulier. Eén van onze medewerkers neemt vervolgens contact met je op om je aanvraag te bevestigen en je van verdere uitleg over de adoptieprocedure te voorzien."

Ook leuk om cadeau te geven. Ik kan het iedereen aanraden. Wees er snel bij.

Van dorpshuis tot mfa en kulturhus

In Erfgoed Magazine nummer 6, jaargang 42, lees ik op bladzijde 10 het volgende:

'In het Drentse Paterswolde sticht de sociaal bewogen Gezina Bähler-Boerma (1847 – 1953) in 1915 het eerste dorpshuis van Nederland. Dit initiatief krijgt tijdens het interbellum – aangespoord door provinciaal beleid – een vervolg in talloze dorpen. Na de Tweede Wereldoorlog worden lokale initiatieven ondersteund door de Rijksoverheid.'

Het artikel, Van verheffen naar ontmoeten, geschreven door Amanda Terpstra en Wijnand Galema, schenkt ook aandacht aan wat met de dorpshuizen gebeurde tussen 1950 en 1965, de periode dat het Ministerie voor Maatschappelijk Werk wordt opgericht, en dorpshuizen worden gebouwd 'meestal opgezet rondom een multifunctionele zaal met toneel waar omheen een aantal ondersteunende functies is gerangschikt in afzonderlijke kleine ruimten'.

Ik meld dit alles in verband met de discussie over de toekomst van het Rensenpark in Emmen, zie ook deze link, een eerder stukje onder de kop Hoeveel cultuurpodia kan een provincie (ver)dragen? en het recent verschenen boek Klein theater, groot hart waarin Patrick van den Hanenberg aandacht schenkt aan culturele vrijplaatsen in de twaalf provincies. Wat betreft Drenthe spreken Tony Neef en Ellen ten Damme in dat boek vol lof over De Winsinghhof in Roden, wat Groningen is Bert Visscher enthousiast over 't Marnehoes in Wehe-den-Horn.

Week van de Nedersaksische schrieverij

Morgen, 5 november, start de eerste Week van de Nedersaksische schrieverij, een initiatief van het Centrum Groninger Taal & Cultuur (CGTC), Huus van de Taol, IJsselacademie, Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers, Twentehoes en Stellingwarver Schrieversronte.

De week start vrijdag met een symposium in Doetinchem over het belang en de toekomst van het Nedersaksisch. In Linde, dat is voor wie het niet weet in Drenthe, wordt zondag een editie van het Drents letterkundig tiedschrift Roet gepresenteerd met aandacht voor Overijsselse schrieverij.

Ook op het programma staan een Nedersaksisch café, taalcursussen, boekpresentaties, een streektaaldictee, aandacht voor streektaal in het onderwijs en een festival voor het Gronings. Voorts wordt via de sociale media van de betrokken organisaties dagelijks een schrijver of dichter gepresenteerd met met poëzie of proza in het Gronings, Drents, Overijssels, Achterhoeks, Twents en Stellingwervers.

De Week van de Nedersaksische schrieverij duurt tot en met 14 november, dat is langer dan een gewone week, vandaar dat de organisatoren spreken van een 'dikke week'.  Zie verder deze link. Voor de meer sceptische liefhebber is wellicht ook deze link en vervolgens deze link interessant.

Gaat dat zien: IJswee van Okki Poortvliet

Ter gelegenheid van het Noordelijk Film Festival schrijf ik voor de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant over de documentaire IJswee van Okki Poortvliet. IJswee is volgende week in Leeuwarden te zien, maar draait nu reeds in het CBK Rensenpark in Emmen.

Poortvliet (Emmen, 1999) legde voor haar eindexamen aan Academie Minerva vast hoe leden van de ijsvereniging van Odoorn de winter van 2020/2021 beleven. Tijdens het NFF dingt ze naar twee prijzen in de Noorderkroon-competitie: die van beste lange documentaire en van grootste jonge talent.

Er is heel veel goed aan IJswee. Zoals om te beginnen de vorm. Poortvliet maakte in feite twee films: een documentaire over de ijsvereniging met daarin animaties, beelden uit het familie-archief en ook nog eens de korte kunstfilm De ijsteller. Deze vertelt over een man die het verlangen naar (schaats)ijs op een extreme manier ervaart.

De beelden van de kunstfilm zijn in de IJswee-documentaire verwerkt, maar in het Rensenpark is De ijsteller ook zelfstandig te zien, als onderdeel van een installatie met tekeningen, een wervingsposter voor crowfunding, prints, onderzoeksmateriaal, medailles, een glijplank en zelfs een loket voor koek-en-zopie.

De kern van de docu bestaat uit interviewfragmenten met leden van de vereniging in hun alledaagse omgeving, afgewisseld met beelden van gebeurtenissen rond Schoonmeer, de ijsbaan in het bos bij Odoorn. Aanvankelijk lijkt het treurigheid en weemoed troef en worden vooral herinneringen opgehaald, maar in februari 2021 valt alsnog de vorst in en herleeft de vereniging.

Gaat dat zien, in Leeuwarden of in Emmen waar IJswee nog tot en met 14/11 kan worden bezocht.

Wie troost de huilende bruiden van Oldambt?

Vorige week vrijdag werd ik in Club Chantall in Klein-Ulsda door twee dames ontvangen om even later huilende bruiden te bewonderen. Na dik een uur keerde ik tevreden huiswaarts.

Huilende bruiden is de naam van een vijf kwartier durende luisterwandeling die kunstenaar Tom Tieman namens locatietheatergezelschap Peergroup heeft uitgestippeld tussen Klein-Ulsda en Bad Nieuweschans. Met bruiden worden afgebladderde pilaren bedoeld aan de voorzijde van sommige kolossale boerderijen aldaar.

Tieman vertelt tijdens de wandeling over de graanrepubliek, ook van het bekend van gelijknamige het boek van Frank Westerman uit 1999, en over wat gebeurde toen de gouden tijd voor Oost-Groninger boeren weer voorbij was. De boerderijen bleven staan, sommige nog even fraai als ooit. Velen raakten in verval. Tieman vertelt over behoud van erfgoed en de schoonheid van verval.

Al jaren breken boeren, burgers en bestuurders het hoofd over hoe het verder moet met die boerderijen in Oldambt – er staan er vele tientallen. Ze zijn als een molensteen om je nek, hoorde ik Frank Westerman vertellen tijdens de wandeling. Hij bedoelde dat het eventueel opknappen en in stand houden zo'n beetje een volledige baan is. Wie wil dat? En wie kan dat betalen?

Geïnspireerd door de wandeling schreef collega Maaike Borst onlangs een fraai artikel over dit onderwerp. Als toegift houdt Dagblad van het Noorden komende maandag een bijbehorend debat getiteld Parels in het landschap of rotte kiezen. Ik mag de boel in banen zien te leiden of te houden.  

Plaats van handeling is Mellemaheerd, Hamdijk 9, Bad Nieuweschans. Met bijdragen van Tom Tieman, Boelo ten Have, Annemarie de Groot, Herman Sandman, Hans van der Lijke, Rob Hendriks, Otto Knottnerus en anderen. Inloop 19.30 uur, aanvang 20.00 uur. Toegang na coronavrijwaringsbewijs. Vol is vol.

Wereldliteratuur en het platteland

Afgelopen vrijdagavond beleefde De Literaire Hemel in café De Amer met publiek de start van het twintigste seizoen. Tot het tegendeel is bewezen, is De Hemel daarmee het langst bestaande literaire café van Noord-Nederland. Hulde daarvoor aan Albert Haar en Annette Timmer, die er van meet af aan bij zijn.

De formule is al die jaren gelijk gebleven. Steeds worden drie gesprekken gevoerd over literatuur, schrijvers en recent verschenen boeken. Afgelopen vrijdag waren Lévi Weemoedt (Het nut van Lodesteijn), Dirk Wolthekker (Verre verwachtingen), Leentje Vandemeulebroecke en Ludo Simons (Stijn Streuvels Ingooigem) te gast.

Laatstgenoemde, Simons, bleek niet alleen getrouwd met de kleindochter van Stijn Streuvels, over wie het vrijdag in Amen ging, Streuvels, niet die kleindochter, maar tevens onder meer (oud)hoogleraar boek- en bibliotheekwetenschappen aan de universiteit in zowel Antwerpen en Leuven.

Op de vraag van Timmer waarom Streuvels het nog steeds verdient gelezen te worden zei Simons dit:

'Zijn boeken hebben op jonge leeftijd een diepe indruk op mij gemaakt. Toen ik later de wereldliteratuur van Tolstoj, Dostojevski en Hamsun las, vond ik hun boeken evenwaardig aan die van Streuvels. Zijn boeken zijn weliswaar voor een belangrijk deel gesitueerd in West-Vlaanderen, vooral het platteland, maar een deel ook in de stad, maar de waarde van een schrijver wordt niet bepaald door de plaats waar zijn verhalen zich afspelen, maar door wat een schrijver daarvan maakt, door de manier waarop hij dat doet en door wat hij erover schrijft. Ook als het bij Streuvels over boeren gaat, over landarbeiders en werklieden, de manier waarop hij daarover schrijft, gaat het over leven en dood en alles wat daar mee samenhangt, en zijn geen andere thema's in de wereldliteratuur die de moeite waard zijn.'

Omdat toeval bestaat, hebben de bazen van Netflix zopas besloten om de film Mira via hun streamingsdienst beschikbaar te maken. De film van regisseur Fons Rademakers uit 1971 is gebaseerd op Streuvels' roman De teleurgang van den Waterhoek uit 1927 en vertelt over Mira die vanuit Parijs terugkeert naar het dorp Waterhoek waar een deel van de bevolking de vooruitgang vreest. Hoofdrollen werden gespeeld door Willeke van Ammelrooy en Jan Decleir.

Voor de koningin aan naar Viva La Frida!

Om koningin Máxima niet voor te voeten te lopen, mocht ik  woensdag al rondkijken op de tentoonstelling Viva La Frida! in het Drents Museum. Daar ging een reeks toespraken, bedankjes en een korte film aan vooraf. Na afloop, weer in het thuiskantoor, zette ik mij aan het schrijven van een stuk dat vandaag in de papieren en digitale versie van Dagblad van het Noorden staat. Het begint zo:

'Voert het te ver om Frida Kahlo – na Maria – de meest afgebeelde vrouw ter wereld te noemen? Afgaand op de enorme hoeveelheid spullen met haar gezicht die overal ter wereld te koop wordt aangeboden, van sokken tot met posters, valt er wat voor te zeggen. Niet voor niets bestaat er een uitdrukking voor haar aanwezigheid alom: Frida Mania.

In de meeste gevallen gaat die manie gepaard met een explosie aan kleuren. Als Kahlo (1907 – 1954) voor het koopkrachtige massapubliek wordt afgebeeld, gebeurt dat met het vrolijke spectrum van de regenboog. Met bloemen, met een strik in het haar boven de doorlopende wenkbrauw. Met rode lippen en een snorretje. Met uitbundigheid die wij als Zuid-Amerikaans opvatten.

Het mag gedurfd heten dat Perspekt Studio's voor de expositie Viva La Frida! in Assen heeft gekozen voor een ingetogen vormgeving waarmee de nadruk wordt gelegd op de kunstwerken en objecten die aan de manie vooraf zijn gegaan. Neem de kleur van de tentoonstellingswanden. Die is niet azul zoals de muren van het Blauwe Huis in Mexico-stad waar Kahlo de meeste tijd van haar leven heeft doorgebracht. Die is aanzienlijk donkerder. Drents blauw.'

Meer in de krant en achter de betaalmuur. De foto's zijn van Marcel Jurian de Jong

Op bezoek bij Aspazija in Jürmula

Tijdens een poging om een glimp van de Golf van Riga op te vangen, besloot ik in de Letse badplaats Jürmula de voormalige woning van Aspazija te bezoeken. Dat ging niet vanzelf. In de hal naar het huis, tegenwoordig een klein museum, moest eerst een klasje schoolkinderen zich naar buiten wringen.

Toen dat gebeurd was, kreeg ik een headset overhandigd zodat ik al wandelend door haar woning naar het levensverhaal van deze journalist, dichter en theaterschrijver kon luisteren. Aspazija, geboren als Elza Rosenberga (1865 – 1943), had het bij leven en welzijn goed voor elkaar.

Voor een belangrijk deel ontleende ze haar status aan Rainis (1865 – 1929), die niet alleen dichter des vaderlands van Letland, maar ook politiek zeer invloedrijk was. Rainis schreef onder meer aan de grondwet toen Letland na de Eerste Wereldoorlog kortstondig een zelfstandige staat probeerde te zijn.

Over de poëzie van Aspazija wil ik geen oordeel vellen, wat via de headset tot mij kwam, klonk zoetig en romantisch. Waar ik wel een uitspraak over wil doen, is de manier waarop de Letten haar op een voetstuk hebben gezet, met lichtprojecties en al, vermoedelijk in een patriottische poging om te laten zien dat Letland, ondanks de Sovjetbezetting, over een geschiedenis met eigen cultuurdragers beschikt.

Hoe dan ook, de voormalige woning in Jürmula is een paar jaar geleden zeer grondig gerestaureerd en geeft nu een alleraardigst beeld van hoe een auteur in de eerste helft van de vorige eeuw in Letland kon werken en leven. En dat is nog niet alles. Aangekomen bij het strand langs de Golf van Riga zag ik dat op een duin een bronzen beeld van Aspazija was neergezet.

Ineens moest ik aan het beeld van Ida Gerhardt op de IJsselkade van Zutphen denken. In sommige landen worden de dichters een stuk kleiner gehouden.

Een podcastserie over de Nedersaksen, uut Zwolle

Post uit Zwolle. Hedon Productiehuis en de IJsselacademie laten weten dat ze een podcastserie zijn begonnen over de Nedersaksen, de mensen die nog Nedersaksisch kunnen praten. De eerste aflevering staat inmiddels online. Citaat uit het persbericht:

"De Nedersaksen is een podcast waarin Hendrik Jan Bökkers, bekend van het razend populaire televisieprogramma ‘De Beste Zangers’ en zijn band Bökkers, en Albert Bartelds van de IJsselacademie je onderdompelen in de Nedersaksische cultuur, taal en geschiedenis. Er zijn gesprekken met diverse ‘cultuurdragers’ uit de Nedersaksische regio en er is regelmatig livemuziek in een van de Nedersaksische streektalen.

Voor podcast De Nedersaksen gaan Albert Bartelds en Hendrik Jan Bökkers dieper in op de Nedersaksische cultuur. Want waar staat het eigenlijk voor en welk gebied valt er precies onder? En waar komen al die streektalen eigenlijk vandaan? Hoe is het bijvoorbeeld om als muzikant, filmer of kunstenaar in dit gebied te wonen en vanuit hier te werken? Hoe is het om in je streektaal te schrijven en te zingen en hoeveel invloed heeft de regio waar je geboren en getogen bent op het werk dat je maakt?"

Zie ook www.denedersaksen.nl. Bijgevoegde foto met links Albert Bartelds en rechts Hendrik Jan Bökkers is gemaakt door Thomas Bartelds.

De Podagristen, nu ook als tentoonstelling

Het Stedelijk Museum Coevorden en Stadtmuseum Nordhorn hebben de handen ineen geslagen voor een kunsttentoonstelling geïnspireerd door de Podagristen, de drie mannen die in 1843 met een reisverslag de literatuur in Drenthe moderniseerden.

Beloofd wordt 'een tentoonstelling die een andere kijk biedt op een stukje geschiedenis van Coevorden, Zuidoost-Drenthe, Nordhorn en Graafschap Bentheim'. Uit een persbericht: "Door het verhaal van De Drie Podagristen tegenover hedendaagse kunst te plaatsen als een reactie op dit verhaal, wordt er op een vernieuwende manier naar de geschiedenis van deze plaatsen gekeken."

De kunstenaars zijn verbonden aan kunstcollectief SMALT en werken in verschillende disciplines: schilderkunst, grafiek, beeldhouwkunst, installatie en fotografie. Tijdens de tentoonstelling in Coevorden is een originele druk uit 1843 te zien van Drenthe in vlugtige en losse omtrekken geschetst door drie Podagristen, het boek van Alexander Lesturgeon, Harm Boom en de Coevorder uitgever Dubbeld Hemsing van der Scheer.

De tentoonstelling is vanaf 12 september te zien in Coevorden en vanaf 14 september  in Nordhorn te zien. SMALT-Podagristen loopt tot en met 27 maart en gaat vergezeld van een tentoonstellingsgids met een routekaart van het 75 kilometer lange Podagristenpad tussen Coevorden en Nordhorn.

Net verschenen bij uitgeverij Ter Verpoozing: een boekje van Peter Geerdink waarin een 52 kilometer lange Podagristen-wandel- en fietsroute tussen Coevorden en Nieuw-Schoonebeek wordt beschreven. Ter Verpoozing bracht eerder een reeks boeken uit met teksten van de Podagristen aangevuld met verwante verhalen en beschrijvingen. Zie ook deze link.

Verschillende manieren om naar de bom te kijken

Donderdag, morgen dus, gaat bij Darp de theatervoorstelling De bom van Peergroup in première. Ik woonde dinsdag de try-out bij en moest daarvoor plaatsnemen in een legertruck die door de bossen raasde. Er zijn comfortabelere manieren om in de stemming te komen, maar effectief was het wel.

De bom is belevingstheater op een relevante locatie. Ergens bij Darp lagen in de jaren tachtig kernkoppen klaar om – indien nodig – door de Amerikanen te worden ingezet tegen de Sovjets. Misschien lagen ze er al veel eerder. Misschien liggen ze er nog. Alles weten maakt niet gelukkig.

Eenmaal ter plekke, was ik zo door elkaar geschud dat ik mij een afgestompte soldaat voelde. Marcheren moest ik, net als de rest van mijn eenheid. De sfeer die aanvankelijk deed denken aan Daar komen de schutters riep gaandeweg Apocalyps now in herinnering.

Maar eerst kwamen we in een vergadering terecht, waar op een onnavolgbare manier gediscussieerd werd over de plaatsing van kruisraketten en de toeslagenaffaire. Daarna liepen we een groepje demonstranten tegen het lijf, kinderen nog, die ons confronteerden met onze gelatenheid. Waren we ergens tegen, of waren we ergens voor? Ik wist het weer eens niet.

Op een stukje heide maakten we kennis met een buurtbewoner, die haar visie op de komst van de Amerikanen en hun wapens gaf. Ze was vooral nieuwsgierig en verwonderd. Even verderop hielden we halt bij een wachtende soldaat met gewetenswroeging. Zijn vader had ooit gevangen gezeten als dienstweigeraar. Hij was wel onder de wapenen gegaan.

Uiteindelijk liepen we 'de site' op, de plek van het onheil. Het was inmiddels donker, waardoor we de militaire basis niet goed konden bekijken. Wel zagen we een lanceerinstallatie - dat hadden die lui van Peergroup toch maar mooi geregeld. Via hoofdtelefoons werden we met knetterende geluidsfragmenten en een ooggetuigenverslag voorgelicht over de kracht van de bom en het verwoestende effect daarvan op de mens.

De woorden 'mooi', 'leuk' en 'gezellig' waren geen moment van toepassing.