Twee maanden geleden ontving ik een verzoek of ik hier een openingswoord wilde uitspreken. Mark Lisser, de voorzitter van het Drents Schildersgenootschap meende bij mij aan het juiste adres te zijn vanwege het thema van deze tentoonstelling: stadsvernieuwing en het nieuwe attractiepark. "Dat moet jou als Emmenaar wel aanspreken", zei hij.
Dat spreekt mij zeker aan. Al weet ik niet zo goed of ik wel Emmenaar ben. Wanneer is iemand Emmenaar? Bestaat er zoiets als een goede Emmenaar?
In 2000 solliciteerde ik als kunstredacteur van een krant in Gelderland op een baan als regioverslaggever bij de Drentse Courant in Emmen. Ik was op de vlucht voor de zoveelste reorganisatie bij een beursgenoteerde uitgeverij. Emmen leek mij een veilig heenkomen.
Tijdens het sollicitatiegesprek vroeg de hoofdredacteur of ik bang was dat ik in Zuidoost-Drenthe de kunst zou gaan missen. Ik antwoordde dat Emmen een prachtig Centrum voor Beeldende Kunst heeft. Ik zei ook dat ik een lezer ben. Wie leest, mist niks.
Twee jaar later ging de Drentse Courant na een reorganisatie op in Dagblad van het Noorden en werd ik opnieuw kunstredacteur. Toen ik mij op het hoofdkantoor in Groningen meldde, vroeg de chef economie of ik nu in Groningen kwam wonen. Emmen wekt verbazing, ontdekte ik.
Als wij in Emmermeer bezoek uit het Westen krijgen, klagen gasten dat het een eind reizen is. "Na Zwolle moet je nóg een uur. En na Hoogeveen houdt alles op. Wel mooi, die leegte." Praten over leegte is niet makkelijk. Daarom wordt in Emmen graag gezwegen.
Ik moet altijd uitleggen waarom ik in Emmen woon. Iemand in Amsterdam, Utrecht of Anloo hoeft dat nooit. Als ik aan iemand vertel dat ik Emmen woon, beginnen mensen over de Atlas der Gemeenten, de jaarlijkse vergelijking tussen de grootste gemeenten in Nederland waarin Emmen altijd slecht scoort, waarin Emmen de saaiste stad van Nederland is. Modieus gebabbel.
Over de deugdelijkheid van dat onderzoek wil ik het niet hebben. Waar ik het over wil hebben, is dat ik mij nooit verveel in Emmen. Nooit. Vanwege de geschiedenis, de toekomst, het zelfbewustzijn, de uitstraling.
Wij zijn gewend om steden mooi te vinden als ze er oud uit zien. Als een plaatje getekend door Anton Pieck. Emmen ziet er niet oud uit. Waarom zou dat niet mooi kunnen zijn?
Toen ik in 2000 in Emmen kwam werken – 16 jaar geleden – was er net een nieuw winkelcentrum gebouwd op de Weiert. Geheel overdekt, zodat het publiek geen last meer had van de straffe wind die vanuit Noordbarge in de richting van deze kerk waait.
In 2000 was voor 15 miljoen euro net een loopbrug gebouwd, de Traverse van architect Adriaan Geuze. Bedoeld om de dierentuin te verbinden met een uitbreiding op de Es. Toegestaan door Karst Hoogsteen, directeur van Waterleidingmaatschappij Drenthe, in een gebied waar volgens ongeschreven Drentse wetten nooit gebouwd mag worden. De Traverse, hij is inmiddels afgebroken, was de grootste folly van Noord-Nederland.
Kort nadat ik in 2000 in Emmen kwam werken, werd er een nieuwe woonwijk gebouwd: Delftlanden met plek voor 3500 woningen. Er was twintig jaar over nagedacht. Toen de eerste huizen werden gebouwd, begon Emmen te krimpen, al durfde niemand dat hardop te zeggen. Daarna brak de crisis uit. Er staan er nu nog geen 300 huizen in Delftlanden. Hele blokken staan leeg. Ook dat is stadsvernieuwing.
Wat mij opviel toen ik hier kwam werken, was dat er in Emmen zaken graag worden verplaatst. Het Centrum Beeldende Kunst zat uitstekend in het Bruggebouw, maar verhuisde in 2007 naar Villa Lindehof naast de Hema. Daarna verhuisde het CBK naar De Fabriek langs het Oranjekanaal. Over een paar jaar verhuist het CBK misschien naar de oude dierentuin.
Wat mij ook opviel was verdeeldheid en besluiteloosheid. In 2000 bleek dat er al sinds 1985 werd nagedacht over de bouw van een nieuw theater, omdat het oude theater al sinds 1980 niet meer aan de eisen voldeed.
Aan de plattegrond van de gemeente Emmen kun je zien waar die verdeeldheid en besluiteloosheid vandaan komen. Emmen bestaat uit een verzameling dorpen en wijken, die allemaal ongeveer even groot zijn en dus qua gewicht niet voor elkaar onder doen. Er is geen doorslaggevende partij of groep, er is nauwelijks samenhang.
Wat Emmen bindt, is niet de voetbalclub of de kunst en cultuur en de economie en industrie, maar, heel misschien, het dierenpark.
Toen ik in 2000 in Emmen kwam wonen ging het niet goed met het dierenpark. Het bezoek nam af, de inkomsten daalden. De Raad van Toezicht, waarin de gemeente Emmen altijd vertegenwoordigd was, greep niet in. Toen het faillissement nabij was, besloot de gemeenteraad het probleem te verplaatsen, van de Hoofdstraat naar de Es. Want groter is beter.
Afgelopen zaterdag stond er in Dagblad van het Noorden een ontluisterend stuk over de moeite die het kost een goede bestemming te vinden voor de grond van een park waar jaarlijks 700.000 mensen naar dieren kwamen kijken. 65 miljoen euro heeft de gemeente Emmen betaald voor iets waar ze zich geen raad mee lijkt te weten. De panden zijn in verval, het onkruid tiert welig, de sfeer is die van anti-kraak.
Ook dat is stadsvernieuwing.
De recente stedenbouwkundige ontwikkeling van Emmen kan als volgt worden samengevat:
1997. Een dorp in Drenthe herbergt een park waar 1,3 miljoen bezoekers komen. Dat park is bereikbaar via een plein waar de VVV-folders over zeggen dat het sfeervol is, met een ruim aanbod aan winkels en gezellige terrasjes. Ook beschikt het dorp over een theater waar veel mensen kunnen genieten van concerten, toneeluitvoeringen en dansvoorstellingen.
Dan wordt in het dorp besloten een nieuw park te bouwen waar in 2017 1,3 miljoen bezoekers worden verwacht, plus een nieuw theater waar veel mensen kunnen genieten van concerten, toneeluitvoeringen en dansvoorstellingen. Beide worden gebouwd bij een nieuw plein, maar de winkels en de VVV zijn verdwenen. Dit kost 500 miljoen euro.
Wat is hier verloren of gewonnen?
Afgelopen week hebben de PvdA, VVD, CDA, Sterk Lokaal, 50PLUS, GroenLinks, SP en ChristenUnie op het provinciehuis in Assen een motie aangekondigd voor een binnenstadsfonds om de binnensteden van onder meer Hoogeveen, Meppel, Assen en Emmen te versterken. Die binnensteden hebben last van toenemende leegstand.
In Assen wil een projectontwikkelaar met instemming van het gemeentebestuur een concurrerend winkelcentrum buiten de stad bouwen. Wat wordt hier gewonnen of verloren?
In Emmen is met instemming van het gemeente- en provinciebestuur een half miljard euro geïnvesteerd. In oktober is met de officiële opening van het Atlastheater de centrumvernieuwing officieel afgerond. Wat is hier gewonnen of verloren?
Maak eens een wandeling over het Raadhuisplein. Het is prachtig. Vooral als de zon schijn. Je kunt sinds kort in Emmen in het gras liggen, je jong voelen, de skaters vliegen je om de oren. Je kunt met je voeten in het water naar de ingang van attractiepark Wildlands en het Atlas theater turen.
Maak eens een wandeling door het centrum van Emmen. Te beginnen bij Braam & Oortmann Hair and Skin aan de Wilhelminastraat, langs foto Pottjewijd, langs de verlaten dierentuin tot aan beauty- en kapsalon Shery aan de Hoofdstraat. Volg de lege panden met de posters van de gemeentedichters.
Emmen heeft een voor en een achterkant. De ene kant schittert en glimt, in de andere kant vallen gaten.
Vorig jaar, toen de facelift van het centrum in volle gang was, wandelde ik met mijn broer uit Leiderdorp door het centrum en gaf ik uitleg over wat er hier gaande was. Waar betalen jullie dit van, vroeg mijn broer.
Ik vertelde dat dit betaald werd met leningen en subsidies, met kredieten. Door eindjes aan elkaar te knopen en reserves aan te spreken die worden gedekt op basis van in het verleden behaalde resultaten. Die geen garantie bieden voor de toekomst, maar wel loketten openen die anders gesloten zouden blijven.
Hoe denken jullie dit terug te verdienen, vroeg mijn broer.
Ik zei dat alles een kwestie van hoop is. Het glas in Emmen is half leeg voor wie de toekomst vreest. Het is half vol voor wie er in gelooft.
Ik zei dat het prettiger is te dromen van een goudmijn, dan bang te zijn voor een val in een bodemloze put.
Ondertussen dacht ik aan de krimp en een attractiepark met een handvol attracties waar je na betaling van 30 euro, exclusief parkeerkosten en consumpties een dag wordt vermaakt. Ik dacht aan het wedden op één paard. Een paard van steen.
De Traverse is gesloopt. Het dierenpark is gesloten. Het centrum loopt leeg en is verlaten. Of verplaatst. Wildlands is gebouwd. Hopelijk komen in het attractiepark net zoveel mensen als in de oude dierentuin. Hopelijk steken ze het prachtige plein over en wandelen ze het echte centrum in. Er is een tunnel met licht. Wat heel iets anders is dan licht aan het eind van die tunnel.
Emmen heeft zich omgedraaid en een sprong voorwaarts gemaakt. Of is het een vlucht? Wat de toekomst brengt, weet niemand. Ik niet, de planologen niet, de economen niet, de bestuurders niet.
Ik zei mijn broer uit Leiderdorp dat het prachtig kon worden. Niks doen is geen optie, zei ik. Emmen moet vooruit. Ik hield mijn hart vast.
Ik houd nog steeds mijn hart vast. Ik denk dat het goed is om je hart vast te houden in Emmen. Dat kan alleen zolang het klopt.
Gelukkig biedt kunst soms troost.