Woest en Ledig

House of cards en daarna Jetta Klijnsma

Veel mensen in mijn omgeving doen enthousiast over House of cards, de televisieserie die wordt uitgezonden op Netflix. Wij hebben hier geen Netflix – ons bent zuunig – dus of het enthousiasme terecht is kan ik niet zeggen. Wat ik wel kan zeggen, is dat ik bij het zien van Kevin Spacey altijd eerst moet denken aan de douchescene in American Beauty en daarna pas aan zijn onmiskenbare kwaliteiten als acteur. Ik vind dat geen goed teken.

Zaterdag pikte ik voor 10 euro – zuunigheid is relatief – bij Boekenvoordeel een box uit de schappen met zes dvd's waarop de BBC-serie House of cards is gebrand. Deze televisiereeks dateert uit de jaren negentig en ik weet nog goed dat toentertijd niemand in mijn omgeving enthousiast deed. Wellicht lag dat aan de tijdgeest, maar het kan ook te maken hebben gehad met de omgeving waarin ik verkeerde.

Je weet het niet, je kan het niet zeggen.

Hoofdrolspeler in de BBC-versie is Ian Richardson, een verdorven politicus met het merkwaardige vermogen om bij het publiek voortdurend vergeving af te dwingen. Some things just have to be done et cetera. Richardson is inmiddels overleden, hij schijnt een fantastisch acteur te zijn geweest, eentje uit een oude doos die voornamelijk werd geopend voor Shakespeare-vertolkingen en ander klassiek drama.

Zoals ik 'm in de box aangetrof beslaat de Britse House of cards drie delen die zijn gebaseerd op het boek van ene Michael Dobbs. In het eerste deel speelt Richardson nog een gewiekste chief whip, in het laatste deel is hij een premier die een bloedspoor achter zich aansleept tot de onthulling van een monument voor Margaret Thatcher, de Britse premier die hij wilde 'uitwissen'.

Na 660 minuten kijktijd schakelde ik over naar Nieuwsuur. Daarin werd de immer blije staatssecretaris Jetta Klijnsma in het nauw gedreven omdat zij volgens D66 en de SP onverantwoord creatief zou zijn omgesprongen met cijfers over arbeidsgehandicapten die een baan hebben toegewezen gekregen in het bedrijfsleven. Toen Klijnsma in beeld verscheen moest ik zowel aan Richardson als aan Spacey denken. Ook dat is geen goed teken.

Duizend keer 'Visualia', duizend keer Eric Bos

Eric Bos (foto Siese Veenstra) schrijft in zijn rubriek Visualia wekelijks voor Dagblad van het Noorden over kunst in den brede zin des woords. Film, schilderkunst, fotografie, muziek, literatuur – alles kan de revue passeren. Afgelopen zaterdag stond zijn duizendste bijdrage in de krant.

Duizend afleveringen van een rubriek is zeer bijzonder in de Nederlandse krantenwereld; omdat het kunst betreft is het zelfs uniek. Ter gelegenheid van de duizendste Visualia vroeg ik namens de redactie van Dagblad van het Noorden aan Eric Bos welke tien kunstwerken hij mee zou nemen, mocht hij ooit naar een onbewoond eiland worden verbannen.

Bos vertelt over zijn keuzes in zijn atelier in Groningen, waar hij zich omringd weet met schilderijen, boeken, cd's en internet. Voor we het vergeten te melden: de oud-journalist van Nieuwsblad van het Noorden is behalve auteur van Visualia ook kunstschilder, romanschrijver, docent, adviseur en tentoonstellingmaker.

Vivaldi - Juditha Triumphans

"Lang is er geringschattend gedaan over de muziek van Vivaldi. Suikerzoete supermarktmuziek. Maar ik vind het werkelijk fantastisch, vooral dankzij de moderne uitvoeringen. Dertig jaar geleden klonk deze muziek ronduit saai en vlak. Tegenwoordig beseffen we veel beter hoe deze muziek bedoeld is. En dat niet alleen: onze opvattingen over dynamiek zijn anders, de opnametechnieken zijn beter. Ik ben echt blij dat ik in deze tijd leef, we leven in een paradijs.

In 1978 ben ik bij krant gekomen, na het schrijven van een ingezonden brief over een muziekrecensie stikvol moeilijke woorden. Dat kan veel leuker, stelde ik. Een half jaar later belde de krant op. Als ik het dan zo goed wist, moest ik het ook laten zien. Zo is het begonnen. Eerst schreef ik over muziek onder initiaal: A.I., ad interim. En omdat ik een opleiding schilderen op Minerva had gedaan, later ook over beeldende kunst en andere disciplines."

An American in Paris - Vincente Minelli (1951)

"Een mager liefdesverhaaltje, alleen bedoeld om Gene Kelly te laten dansen en muziek van Gershwin te laten horen. Het gaat nergens over. Toen ik deze film laatst weer zag, viel me op met welk enorm plezier dit is gemaakt. De inventiviteit. Het geeft bijna een geluksgevoel om te zien hoe zoiets in elkaar is gezet. Dat je denkt: 'Als de mens dit kan maken, is de wereld zo slecht nog niet.' Het is compensatie voor de somberte die je soms overvalt als je de krant leest."

Sasha Waltz

"Toen ik het werk van de choreografe Sasha Waltz zag, was ik diep onder de indruk: de combinatie van eigentijds en klassiek, bewegingstheater, het absurdisme. En dan die voortreffelijke dansers. Helaas is haar werk in deze regio nauwelijks nog te zien, maar gelukkig is er YouTube waar je prachtige dingen kunt vinden.

Dat dans niet populairder is bij een breed publiek heeft met de geschiedenis te maken. Tot de jaren vijftig was het bijna verboden om naar dans te kijken: dat gekoketteer met die lichamen. Zolang er duidelijke verhalen worden verteld, gaat het nog. Maar als het publiek alleen losse delen krijgt aangereikt en vervolgens zelf moet denken, wordt het moeilijk. Dat zie je ook bij conceptuele kunst. Uit de verschillende ingrediënten zelf een verhaal samenstellen, dat is niet iedereen geleerd."

Mark Rothko

"Waar het mij om gaat, is of een kunstwerk mij iets doet. Bij Mark Rothko is dat bijna altijd het geval, zijn werk wekt vrijwel altijd gevoel op. Dat heeft te maken met een techniek uit de Barok die hij toepast, sfumato. Daarbij lijken de omtrekken van zijn vlakken wazig en zacht te worden – we hebben allemaal affiniteit met zachte vormen. Ze vibreren, zou Terpen Tijn zeggen. Zo'n schilderij gaat daardoor leven. Het ziet er bijna religieus uit.

In mijn rubriek streef ik er altijd naar aansluiting te vinden bij de actualiteit. Ik vind het van belang, dat de lezer ook de gelegenheid krijgt een kunstwerk met eigen ogen te aanschouwen. Vandaar dat ik veel aandacht schenk aan de figuratieve schilderkunst, want die is in deze omgeving nadrukkelijk aanwezig. Dat wil niet zeggen, dat ik een hekel heb aan abstracte of conceptuele kunst. De discussie over welke school of stroming beter is dan de ander, is volslagen achterhaald."

Het Martyrium - Elias Canetti

"Ik denk dat ik Het Martyrium van Elias Canetti 35 jaar geleden heb gelezen. Het vertelt over een zonderling in een kamer vol boeken, die wordt begeerd door zijn hospita en lastiggevallen door een sarcastische dwerg. En dan gaat zijn bibliotheek in vlammen op. Het gaat over Duitsland, net als De Toverberg van Thomas Mann. Hoe vreemd het verhaal ook is, onderhuids raakte het iets bij mij; er zit een gromtoon in het boek die ik moest volgen. Ik vond het destijd herkenbaar, klein-menselijk. Een enorme pil die ik graag nog een keer wil lezen."

Eeuwige schoonheid – E.H. Gombrich

"Visualia is ontstaan na een bezoek aan een tentoonstelling in het oude Groninger Museum waar Henk van Os Italiaanse schilderkunst uit de late Middeleeuwen en Renaissance liet zien. Daar zaten merkwaardige schilderijtjes tussen: een monnik die als Flash Gordon door de lucht vloog, dat soort dingen. Ik heb toen zes verhaaltjes geschreven op basis van wat ik wist van die schilderkunst en op basis van interpretaties en associaties. Daar kreeg ik zulke goede reacties op, dat ik ben doorgegaan.

Eeuwige schoonheid van Gombrich is een kunstgeschiedenisboek dat voor het eerst in begrijpelijke woorden kunst wist te verklaren, galardeerd met heel veel plaatjes die steeds weer op andere ideeën brengen. Over kunststromingen, over kunstenaars en vooral over de context. Ik kan uren met zo'n boek doorbrengen. Dit soort kijkboeken wordt steeds beter, omdat de makers in deze tijd niet bang zijn om buiten de geijkte paden te treden. Ze gebruiken kennis en wetenschap om iets te vertellen aan een breed publiek. Gombrich is al een jaar of tien dood, maar van zijn boek verschijnen steeds weer nieuwe edities."

A bout de souffle - Jean-Luc Godard (1960)

"Ook al begrijp ik ze niet altijd, ik vind alle films van Jean-Luc Godard de moeite waard en A bout de souffle misschien nog wel het meest. Als filmcriticus zag ik twee á drie films per week. Ook horror, het genre maakt mij in principe niet uit. Vaak weet ik al bij de eerste maten van de filmmuziek of een film de moeite waard wordt. Soms zie je aan de gekozen belettering: 'Dit wordt geen film van 100 in een dozijn'. Toen ik A bout de souffle voor het eerst zag, verliet ik diepgeraakt de bioscoop. Waardoor weet ik niet meer, dat zijn ervaringen die kunst je kan geven."

Sneeuwwitje – Walt Disney (1937)

"Eind jaren dertig, begin jaren veertig heeft Disney vier perfecte animatiefilms gemaakt. Waaronder Sneeuwwitje, een klassiek drama, waarin de idylle wreed wordt verstoord, maar waar na een loutering alles toch goed komt. Gemaakt volgens regels die teruggaan tot Aristoteles. Je ziet tegenwoordig veel producties die verwijderd zijn van de traditionele regels, films waarbij de verpakking belangrijker lijkt dan de inhoud. Daar gaat het mis. Ik denk nooit ajakkes. Alles wat gemaakt wordt, kan interessant zijn. Abjecte thema's, vreemde kleuren, zich willen afzetten – het is interessant om te onderzoeken waarom iemand dat doet en hoe hij of zij dat doet."

John Singer Sargent

"Portrait of Madame X van John Singer Sargent. Toen ik tijdens een schoolexcursie het Rijksmuseum bezocht ging er een nieuwe wereld open. Wat daar allemaal te zien was. Fascinerend. Ik wilde graag kunstenaar worden, maar werd niet tot de academie toegelaten omdat ik geen hbs had. Daarop ben ik, gestimuleerd door mijn moeder, verpleegkundige in de psychiatrie geworden. Na mijn verhuizing naar Groningen, ben ik alsnog naar de kunstacademie gegaan.

Het is soms een handicap om altijd schilderijen van anderen te zien. Regelmatig word ik geconfronteerd met mij eigen onvermogen als schilder: 'Waarom kan ik dat niet?'. Daar word ik wel eens down van. Dan denk ik: 'Ik moet mijn werk zeker niet aan anderen laten zien'. Gelukkig lukt het altijd weer vrede met mezelf te krijgen. Ik kan dát niet, maar ik kan dít wel. En dan ontstaat weer die duistere drang om iets nieuws te maken."

Angelique – Bernard Borderie (1964)

"Bouquetreeks. Wat ik interessant aan Angelique vind, is een samengaan van facetten. De ideeën van de jaren zestig over erotiek en liefde. De inspanningen van de acteurs om met een voorspelbaar scenario geloofwaardig te acteren. Heel simpel, maar zeer overtuigend. Als ik dan toch naar een onbewoond eiland moet, kijk ik liever dit dan, zeg, Fietsendieven van Vittorio de Sica. Zo'n Angelique is leuk om over te schrijven. Het smachten van een mooie vrouw, hoe een harem daarin heeft vormgekregen. Ook kitsch kan prachtig zijn, en onbedoeld hilarisch. Zo kunnen de afleveringen van Visualia ontstaan. Altijd vanuit een persoonlijk enthousiasme. En een behoefte om dat enthousiasme te willen delen en aan anderen over te brengen."

Louter winnaars bij de DvhN Streektaalprijzen

De traditie wil dat hoofdredacteur Pieter Sijpersma van Dagblad van het Noorden de beoefenaars van alle streektalen in Drenthe en Groningen naar binnen roept als de buitentemperaturen aangenaam dreigen te worden. Zo ook zondag toen hij in uitspanning Bitter en Zoet in Veenhuizen de DvhN Streektaalprijzen liet uitreiken.

Sijpersma, gespecialiseerd in grote lijnen en visies, had daartoe wederom de doortastende Harm Evert Waalkens als juryvoorzitter in de arm genomen. Die op zijn beurt in het gareel werd gehouden door ene Menno Thedinga, in wie sommige aanwezigen Erik Harteveld meenden te herkennen (foto Peter Wassing). Wat vergeten was toen Thedinga zich voorstelde als overkoepelend hoofd van de Nederlandse Oranjeverenigingen.

Het liep daarna weer eens anders dan geprogrammeerd in Veenhuizen, waar het overtreden van regels doorgaans zwaar wordt bestraft. Maar uiteindelijk werden de streektaalprijzen uitgereikt. Jan Glas kreeg 'm in de categorie poëzie en proza voor zijn verzamelbundel Dubbel Glas. Bert Kamping haalde 'm op in de afdeling muziek met het Dreents Liedtiesfestival, een vrucht van het Huus van de Taol en RTV Drenthe.

Glas moest even slikken toen hij hoorde dat jury de vormgeving van Dubbel Glas weinig geslaagd had gevonden en het verband tussen gedichten en opgenomen foto's niet had gezien. Maar trippelde uiteindelijk op zijn geheel eigen wijze over wolken. Hij heeft al veel gewonnen, vooral in Groningen. En er kan nog meer bij. Binnenkort maakt hij zijn opwachting tijdens Poetry International.

Kamping, die op wonderbaarlijke wijze tegelijkertijd zijn radioprogramma Op streek presenteerde, toonde zich verguld met de bijbehorende 1001 euro. Het Huus van de Taol kan het goed gebruiken als prijzengeld voor de tweede editie van het Liedtiesfestival. En anders RTV Drenthe wel, dat het festival ter stimulering van het Drentstalige lied op 9 mei live uitzendt en soms om kleedgeld verlegen zit.

Waalkens trad ondertussen op als trooster der bedroefden. Iedereen wint bij de uitreiking van de Streektaalprijzen, hield hij de genomineerden voor. Leny Hamminga, schrijfster van een filosofisch getint Drentstalig kinderboek, wilde het als debutant nog graag geloven. Maar bij de makers van de bundel Dag & Deur. Aaldoags geleuven en de Kinderbiebel ging Waalkens woord er minder makkelijk in. Je zag ze denken: leest zelfs God dan geen Gronings meer?

Pé en Rinus zochten de ogen van Reinout Douma, die vergeten was een plek te arrangeren op de tribune bij FC Groningen – daar kon men dus blijkbaar wel winnen. Martin Korthuis liet trots een verfrommeld papiertje aan ex-roker Bert Hadders zien: zo laat je een drummer cajon spelen, dat is veel goedkoper. Jan Germs zag het gelaten aan. Tot grote verrassing was de permanente Drent van het jaar genomineerd geweest met een Nederlandstalig boekje.

Gerard Nijenhuis had het pas echt zwaar. Gehuld in een kek paars colbertjasje, voorzien van de erespeld van het Huus van de Taol was hij naar de prijsuitreiking afgereisd om te ontdekken dat hij zijn tas met agenda, zijn voorleesexemplaar van de bundel 80 Gedichten, zijn kam en zijn portemonnaie was kwijtgeraakt. Of erger. En dan moeten de eerste gevangenissen nog gesloten worden.

Veenhuizen is het Guantanamo Bay van Drenthe, wist Menno Thedinga. En hij riep alle aanwezigen op hun letter van voorkeur in te leveren bij voorzitter Waalkens - een per persoon - opdat een fraai jubellied gecomponeerd kan worden voor de dag waarop de nieuwe koning Drenthe en Groningen aandoet, met of zonder koets, en op de pleinen in het Noorden zal worden toegewuifd, toegebogen, toegeknikt, toegezongen en wat dies meer zij. Alles in het Nedersaksisch.

Buiten begon het weer te vriezen.

Over 'Broeder Hans' van Die Toffe Gasten

Vijf sterren had de Groninger stadsdichter Stefan Nieuwenhuis zo'n beetje gedacht. Vijf van die stralende dingetjes boven een recensie van het boek Broeder Hans dat hij met schrijver Karel ten Haaf heeft gemaakt. Al was het alleen maar voor de bijgevoegde – of beter: achterin geplakte – dvd Super en geweldig waarop filmer Koen de Koning terugblikt op de vijftien eerste jaren van duo Die Toffe Gasten. Niets meer en zeker niets minder. Wat hadden we anders verwacht? Met zo'n naam moet je wel.

Nooit van Die Toffe Gasten gehoord? Kan heel goed. Zo'n enorm bereik had het programma van Nieuwenhuis en Karel ten Haaf bij de Groninger stadsomroep OOG Radio rond de jongste eeuwwisseling nu ook weer niet. Tegen de tijd dat het gesuis, gepiep en gekraak Drenthe bereikte, om maar iets te noemen, waren de uitzendingen alweer voorbij. En die keren dat ze in hun stad in het Prinsentheater optraden, vijf jaar geleden, was net Rita Verdonk uit de VVD gezet. Daar bleven we toen voor thuis.

En dan toch doen alsof je neus bloedt, alsof we iets groots en legendarisch bij de poot hebben. Want wat lezen we op bladzijde 46? "Wie is er niet groot geworden met Die Toffe Gasten, het cabareteske schrijversduo uit Groningen? Na vijftien jaar optreden zit er nog steeds niet de klad in het enthousiasme waarmee Karel ten Haaf en Stefan Nieuwenhuis in hun kenmerkende stofjassen de podia bestijgen. Iedereen gaat om. De heren zijn een fenomeen." En wat lezen we op bladzijde 4, daar waar de boekgegevens staan: "Niets uit deze uitgave mag ################################## van de uitgever."

Ze vragen nogal wat. Veel overtollige tijd, om te beginnen. En daarna een beginnend gevoel voor absurdisme gecombineerd met een ontvankelijkheid voor meligheid. Plus enige kennis van wie wie is, en wat hij of zij denkt te zijn binnen de kringspier die doorgaat voor het literaire leven van Groningen. Een bewondering voor Wim T. Schippers, Paul Haenen, Jack Spijkerman, Arjen Lubach, Koefnoen, Harm en Roelof, Drenthe Plat. Nee, niet Drenthe Plat, excuses daarvoor.

We citeren het gedicht Literatuur in Stad uit de bijgevoegde bundel Kommavarianten: 'Wij zijn grote schrijvers wij/ Ronald Ohlsen en wij.' We lezen het artikel De oude dichter, of: hoe iedereen meestal alles een beetje over zich afroept. We slaan de zes (!) pagina's over waarop de tekst van Reach out and touch uitgesmeerd zijn afgedrukt. We bewaren de Ikea-porno Løstig en lekkår voor later, als de kinderen naar bed zijn.

De geraffineerd gemaakte dvd Super en geweldig blijkt een parodie op een nep-documentaire, opgebouwd uit duister archiefmateriaal, oude geluidsfragmenten en geveinsde commentaren van cultuurdragers als Jacques J. d'Ancona, Kees Verhoef, Daniel Dee, Arno van der Heyden, Peter Weening en Meindert Talma. Maar ook reportages waarin Ten Haaf en Nieuwenhuis de studio van OOG Radio in Groningen, de Groninger Archieven en café De Engelstede in Engelbert bezoeken. Daar, in Engelbert begon het: "Hier was het. Vijftien jaar geleden. Geweldig. En helemaal niks veranderd."

De dvd-titel heeft ergens iets misleidends, maar bijzondere momenten kent Super en geweldig zeker. Zoals de rommelig verlopen plaatopnamen voor wat een hitsingle met feestbeest Burdy moet worden (voor de tekst van Echte vrienden zie Broeder Hans). Zoals het gesprek bij uitgeverij kleine Uil, waar we Jan Glas en Frank den Hollander in de wachtkamer van een stellige Peter ten Hoor en schmierende Coen Peppelenbos aantreffen. De bespiegeling over de werkelijkheid.

Maar vooral de ineenstorting van Die Toffe Gasten vlak voor een optreden tijdens een festival in Gent, dat wat het eerste optreden van een internationale tournee had moeten worden. "Het gaat echt alleen maar over hem, altijd. Ik kan zo niet werken", moppert de weggelopen Karel ten Haaf nadat hij heeft ontdekt dat alleen de naam van Stefan Nieuwenhuis op het festivalaffiche prijkt. En ineens is Ten Haaf, met of zonder boodschappentas, niet de enige acteur die weet te overtuigen. Ineens beschikt ook Nieuwenhuis over een ontroerende werking.

Daarmee komen we plotseling en misschien zelfs onverwacht aan het einde van wat een recensie had kunnen zijn, maar niet is geworden. Vandaar ook het ontbreken van de gebruikelijke sterren. Die zag u tijdens festival Noorderzon, waar boek en dvd werden gepresenteerd, ook niet – wie heeft ze toen gemist?

Zie dit stuk als een kruising tussen een aanbeveling en een waarschuwing. Voor wie vreest dat hij of zij de afgelopen vijftien jaar iets cruciaals uit Groningen heeft gemist: laat zowel Broeder Hans als Super en geweldig links liggen. Wat de vos niet weet, weet de haas ook niet. En voor wie graag wil weten wat er in de Groninger marge aan bijzonders is geweest en in de toekomst misschien door Karel ten Haaf en Stefan Nieuwenhuis verder nog zal worden gemaakt: zie maar.

Het is uw vrije tijd.

Titel Broeder Hans (met daarin opgenomen de dichtbundel Kommavarianten en de dvd Super en geweldig) Auteurs Die Toffe Gasten Door Stefan Nieuwenhuis, Karel ten Haaf en Koen de Koning Uitgever kleine Uil Zie ook www.superengeweldig.nl

Genomineerden voor de DvhN Streektaalprijzen 2011

De jury van de Dagblad van het Noorden Streektaalprijzen heeft zaterdag de genomineerden bekendgemaakt. De winnaars van de prijzen worden, verdeeld over de categorieën cd & dvd en poëzie en proza, 1 april bekend gemaakt op Landgoed Nienoord in Leek:

Cd & dvd

• As ik de kaans zol kriegen – Edwin Jongedijk (Marista)
• Leef t leven – Erwin de Vries (Silvox)
• Ede Staal Credo - Zien bestoan – Marleen Godlieb (Stichting Nooitgedacht)
• Drentse Bluesopera –  PeerGrouP
• Dag. Vier seizoenen – Delia Bremer (Delia Bremer)
• Jamero – Martijje!

Poëzie & proza

• Zundags goed – Ria Westerhuis (Het Drentse Boek)
• Liekover – Melle Hylkema (kleine Uil)
• Dèenken an een zebra – Anne Doornbos (Het Drentse Boek)
• Scheupers van de taol – Rouke Broersma (Het Drentse Boek)
• Vleden lezen ien tied van nou – Anna de Vries-Maarhuis (www.uitgavennoordgroningen.nl)
• Moest lezen  – Sietse v.d. Hoek e.a (stichting Mien Westerkwartiers & Philip Elgers)

Delia Bremer en de kunst van het combineren

Delia Bremer leest een gedicht voor, in het Drents. Het maakt deel uit van Dag, het multimediaproject dat behalve poëzie, ook schilderijen, muziek en videobeelden omvat: 't Is al weer een paar jaor eleden/ toen wij hier ok leupen/ mit heur tussen oens in/ lachend en zwierend/ vleug ze as 't blad/ deur de wient// ze wur ziek/ en nou is ze d'r niet meer.'

Als ze is uitgelezen, vertelt ze over een galeriebezoeker, een vrouw, die – niet wetend van Dag – getroffen was door een van Bremers schilderijen. "Ze zei dat het haar deed denken aan haar afgebroken zwangerschap. En ze vertelde ook, dat ze de vrucht had begraven in een bos in Echten. Het bleek precies hetzelfde bos waar wij opnamen hebben gemaakt voor dit gedicht. Ik ben een behoorlijk down to earth-type. Maar nou vraag ik je…"

Wonderbaarlijk, zoals dingen samen komen.

Welbeschouwd is Dag een uitvloeisel van het jaar waarin Hoogeveen zich culturele gemeente van Drenthe mocht noemen. De poëzieclip die Bremer bij die gelegenheid maakte, is uitgegroeid tot een film met muziek en 28 gedichten als ode aan de seizoenen. "Dag staat voor een afgemeten periode, net als de jaargetijden en het leven", zegt Bremer. "We worden geboren en we sterven."

De schilderijen zijn als laatste toegevoegd. Op dit moment hangen er vijftien in de galerie in Echten waar de film wordt vertoond. "De première was eind vorig jaar in de bioscoop van Hoogeveen", vertelt Bremer. "We kregen een staande ovatie van honderdvijftig man. Maar ik zat in het donker op de derde rij en heb er niets van gezien."

Delia Bremer (Hoogeveen, 1969) is een opvallende verschijning in het culturele leven van Drenthe. Helemaal sinds ze in 2009 samen met Ria Westerhuis de Drentse letteren opschudde met Minnezinne, een bundel Drentstalige erotische poëzie. Vijftienhonderd exemplaren zijn er verkocht. Daarmee is het de best verkochte Drentse dichtbundel van deze eeuw. Een derde druk is in voorbereiding, nu met cd.

Voor die tijd was ze als dichter ook al actief. Met bundels in eigen beheer, voor literair blad De Pennenstreek en in de regionale schrijfclub Taalcompagnie, waar haar poëzie werd geschuurd en geschaafd. Begin jaren negentig bestierde ze een open podium in samenwerking met de Bibliotheek Hoogeveen en theater De Tamboer waar onder meer Dichters uit Epibreren optraden. Later begon ze een uitzendbureau voor dichters.

"Mijn belangstelling voor poëzie is begonnen in het restaurant van mijn vader in België", vertelt ze. "Daar kwam een dichter over de vloer die op een dag een gedicht voor mij schreef. Dat vond ik zo lief en zo bijzonder. Dat iemand speciaal voor mij die moeite deed. Hij maakte ze ook voor mijn vader en voor mijn hond. Ik heb ze nog steeds. Ze zijn ondertekend met A.B. Zijn naam heb ik nooit geweten."

De beeldende kunst volgde later. "Na de Mavo wilde ik één ding: werken. Uiteindelijk werd ik zelfstandig ondernemer in een woonwinkel. Ik leerde van A tot Z: inkopen en verkopen, inrichten, personeel aannemen, een galerie inrichten, workshops geven en de pr. Alles! Twintig jaar heb ik er gewerkt. Een vriendin heeft mij in die periode naar een cursus gesleept, waar ik de basistechnieken voor beeldende kunst leerde." Dat was in 1999.

"Ik geloof niet dat ik het mis, een vakopleiding", zegt Bremer. "Als kunstenaar ben je altijd op zoek naar ontwikkeling. In jezelf, in je stijl. Als je stilstaat, wordt het een foefje. Als ik nu soms vastloop, vraag ik bevriende kunstenaars om raad – ik heb het voordeel van een groot netwerk. En het is vooral goed kijken. Ik heb alle meesters gezien en, als het kon, zelfs de achterkant van hun werk bestudeerd."

Inmiddels geeft ze zelf les. Workshops in haar atelier in Nieuweroord, maar ook op scholen. "Wat ik probeer over te brengen, is de kick die je krijgt als je iets maakt. Het mogen scheppen, iets wat er nog niet is. Kinderen vragen altijd: ‘Kunstjuf, doe ik het wel goed?' Het mooie van kunst is, dat je het nooit fout kunt doen. Kunst kan niet mislukken."

Wanneer is een werk geslaagd, luidt de vraag. "Dat verschilt per persoon", zegt Bremer. "De meeste mensen vinden schilderijen geslaagd als ze iets laten zien wat zij herkennen, als het op hun werkelijkheid lijkt. Bij poëzie zijn het vaak gedichten die dát verwoorden waar de lezer geen eigen woorden voor kon vinden. Een werk is geslaagd als het je raakt, zo eenvoudig is het."

Scheppen is één ding, organiseren een ander. Bremer is bestuurslid van Het Podium in Hoogeveen, presenteert wekelijks een cultuurprogramma bij Radio De Wolden en regelt kunstwerken voor ondernemers in Zuidwest-Drenthe. Vorig jaar begon ze Klein Paradiso, concerten in de oude kerk van Echten, onder meer van Tangarine, Asman en Martijje!

Terwijl het project Dag na twee jaar voorbereiding de voltooiïng naderde, huurde ze afgelopen zomer ook nog eens de galerie van Freek Berends in Echten. "Omdat ik meer mogelijkheden wilde voor mijn beeldende kunst. Maar daar stop ik binnenkort mee. Ik wil nu mijn atelier uitbreiden, dan heb ik alles bij de hand om door te werken. Er komt ook een beelden- en theetuin bij: Beelden & 'n Bakkie!"

Voor het zover is, eerst de vertoning van Dag in Echten. En de groepstentoonstelling Dozen in Galerie Vanderveen in Assen. En workshops in Nieuweroord. En op Gedichtendag met Mischa van Huijstee en Johan Hovinga op dichterstour door Drenthe. En aan het eind van de maand een concert van Elly en Rikkert in Klein Paradiso. Niet dralen, maar doen. "Dat geeft energie," zegt Bremer. "Daar krijg je een kick van. Leef! Heb lief, geef en geniet!"

Dag en andere dingen

Het multimediaproject Dag wordt 22/1 vanaf 15.00 uur vertoond in Galerie FB Delibre, Zuidwolderweg 2a in Echten. De tentoonstelling Dozen met werk van Delia Bremer en 16 andere kunstenaars is tot en met 7/3 te zien in Galerie Vanderveen in Assen. De dichterstoer doet 26/1 Assen, Hoogeveen en Emmen aan. Zie ook www.delibre.nl.

Over ‘Een ontmoeting met Wislawa Szymborska’

Wislawa Szymborska (1923) geeft geen interviews, vertelt ze glimlachend aan het begin van de documentaire Einde en begin. Want er staat niets over in haar contract en bovendien komen interviews neer op praten over jezelf en over politiek. "En daar hou ik niet van." Toch is regisseur John Albert Janssen er in geslaagd een fraai portret te maken van de Poolse Nobelprijs-winnaar.

Door bijvoorbeeld mensen uit de naaste omgeving van Szymborska aan het woord te laten, door de dichter veel te laten voorlezen en door met uitstekende cameralieden te werken. Gaandeweg ontstaat zo een mooi afgewogen beeld van een vrouw die traditie en avant-garde in zich verenigd en met bewonderswaardige frisse (zelf)spot een wereld bezingt die van wonderen en waanzin aan elkaar hangt.

Titel: Einde en begin. Een ontmoeting met Wislawa Szymborska. Label: Oogland.

Intens leven met Alfred Hafkenscheid

 

Gerard Nijenhuis bekijkt schilderijen van Alfred Hafkenscheid uit Schipborg (Java, 1936). "Oh nee", zegt de dichter uit Bronneger. "Dit is mij te erg. Hier kan ik niet naar kijken. Dit is zo gruwelijk, ik moet wel wegkijken. Dat heb ik met televisie soms ook." Gevolgd door museumdirecteur Kees van Twist, nog voor zijn val: "De lelijkheid kan zeker schoonheid bezitten, maar zó afschuwelijk en gruwelijk hoeft van mij nu ook weer niet."

Nijenhuis, Van Twist, maar ook publicist Diederik Kraaijpoel, museumdirecteur Geert Pruiksma en vele anderen hebben een bijdrage geleverd aan de documentaire Hafkenscheid van regisseur Lydia Tuijnman. Woensdagavond ging de film – een waardig, nee, voortreffelijk portret – in première in museum De Buitenplaats in Eelde. In aanwezigheid van tout kunstminnend Drenthe, de kunstschilder zelf en diens vrouw Giny.

Het was Beeldlijn-baas Lejo Siepe die het idee voor een documentaire lanceerde: "Ik kwam zijn naam tegen via Google en werd getriggerd door zijn Francis Bacon-achtige schilderijen." RTV Drenthe bracht Siepe in contact met regisseur Tuijnman: "De naam Hafkenscheid was mij relatief onbekend, maar na het zien van zijn werk dacht ik: ‘Hij heeft vast veel te vertellen.' " Het Mediafonds werd aangeschreven en Tuijnman kon over 120.000 euro beschikken. "Ik heb nog nooit zoveel tijd en geld gehad om mij uit te leven."

Eind 2009 gingen regisseur en crew aan de slag, afgelopen zomer was Hafkenscheid klaar. Tuijnman filmde in zijn atelier bij zijn huis in Schipborg, ze filmde hem in de keuken en in het landschap van de Drentsche Aa, in het Tropenmuseum in Amsterdam, in het Gemeentemuseum van Den Haag. Ze sprak kenners en volgers, strikte componist Renger Koning voor een mooie, passende score en liet cameraman Martijn Pot 42 uur film schieten waar Sytse Kramer de schaar in mocht zetten.

In de openingsscene zien we Hafkenscheid zelf met een schaar. Hij knipt ongemakkelijke foto's uit Dagblad van het Noorden. Verwaarloosde gebitten, dode lichamen in den vreemde, misvormingen. Studiemateriaal en inspiratie voor zijn beklemmende schilderijen die de mens in zijn meest ongemakkelijk toestand laat zien. Het werk van Hafkenscheid heeft de uitstraling van een neutronenbom, is wel gezegd. Keihard geschilderd, volgens conservator Harry Tupan.

Het vreemde is, dat de maker ervan lijkt te genieten. Zijn liefde voor het mismaakte is hartstochtelijk. En de manier waarop hij erover vertelt, is blijmoedig. Op het terrein van Dennenoord in Zuidlaren wijst erop dat de gekken tegenwoordig niet meer zo ‘mooi' kunnen lopen als vroeger. Een kwestie van medicijnen, vermoedelijk. Bij een bezoek aan een tentoonstelling met werk van de nihilist Francis Bacon is de eerste reactie er een van goedkeuring.

Hoe dat kan, wordt iets duidelijker aan de keukentafel, waar vrouw Giny voorleest uit brieven die moeder Hafkenscheid begin jaren veertig schreef aan haar afwezige man. Idyllische jeugd in 'ons' Indië. Jappenkamp. Birma-spoorlijn. Hafkenscheid laat een schetsboekje zien dat hij als kind heeft gemaakt. "Tekenen was een manier om dichter bij jezelf te zijn. Het stelde je in staat een eigen wereld te scheppen", vertelt hij met een zenuwachtig kuchje. Verdere vragen worden met schroom uit de weg gegaan. "Het is iets voor je zelf."

Kunstkenner Frans van der Veen waarschuwt voor te eenvoudige conclusies. Want: er zijn kunstenaars met een trauma die de vrolijkheid schilderen. En: er zijn kunstenaars zonder oorlogsverleden die wereld verbeelden als iets vreselijks. Van der Veen wijst op het onmiskenbare mededogen in de schilderijen van Hafkenscheid. Deze schilder neemt geen wraak via het witte doek. Deze schilder wil ons iets heel anders duidelijk maken.

Het verlossend antwoord komt op de valreep van Hafkenscheid zelf. De intensiteit van het leven, daar draait alles om.

Toen Lydia Tuijnman, bij Alfred Hafkenscheid thuis, een beeld kreeg van diens werk, liepen de tranen haar over de wangen. Voor de schilder vormde dát het bewijs, dat hij met deze regisseur in zee kon gaan. Zijn eerste reactie, woensdagavond, na de eerste vertoning, sprak boekdelen. Tuijnman: "Alfred pakte na afloop mijn hand. En daar ben ik heel blij mee."

Uitzending

De documentaire Hafkenscheid is 26/12 en 5/1 te zien bij TV Drenthe, op verschillende tijdstippen. In maart volgt vertoning tijdens het Internationaal Film Festival Assen. De dvd is te koop via www.stichtingbeeldlijn.nl

Bliksem & Betonrot met de jongens van Epibreren

Het idee was een film maken over de trek van dichters naar Groningen, het werd een documentaire over 15 jaar Dichters uit Epibreren. In Bliksem & Betonrot vertellen Regina Broersma en René Duursma over de opkomst en ondergang van het roemruchte collectief rond Tjitse Hofman, Bart FM Droog en Jan Klug. Twee dichtende solisten met botsende karakters en een muzikale alleskunner uit Stad die literair Nederland lieten zien hoe spannend en opwindend poëzie op het podium kan zijn.

Deze documentaire met tragische ondertoon oogt even hectisch en onvoorspelbaar als het onderwerp zelf, vooral door de uiteenlopende kwaliteit van de archiefbeelden. Maar er zit fascinerend materiaal tussen, zoals van een straatoptreden rond een fiets en recente opnamen waarin we Hofman in zijn eentje zien ’epibreren’ in Amsterdam.

Bliksem & Betonrot is 23 november te zien via Cultura 24, vrijdag wordt de film vertoond tijdens het IDFA festival in Amsterdam en 26 november volgt vertoning op festival Wintertuin in Nijmegen waar voor aanvang Bart FM Droog zal worden geïnterviewd.

Titel Bliksem & Betonrot Label Beeldlijn Speelduur 50 minuten.

M. Vasalis voor tv-kijkers verklaard

Het blijft wringen. Margaretha Droogleever Fortuyn-Leenmans leefde bewust uit het zicht van de schijnwerpers, maar staat sinds haar dood in 1998 meer in de publieke belangstelling dan ooit. Vormde eerder dit jaar de publicatie van de vuistdikke biografie M. Vasalis de aanleiding, nu volgt een documentaire in de biografieënreeks Profiel, die morgen op televisie wordt uitgezonden.

Het is de tweede documentaire over de psychiater en dichter in korte tijd. In 2010 zag Sporen van Vasalis het licht, van Willem van der Linde en Lejo Siepe. Dit keer wordt de regie gevoerd door documentairemaker Marijke Vreeburg. Gingen Van der Linde en Siepe op zoek naar wat Vasalis in het Noorden heeft achtergelaten, Vreeburg presenteert een afgewogen, fraai gefilmd portret van haar leven.

Biograaf Maaike Meijer dient daarbij als gids langs een overzichtelijk pad dat via Den Haag naar Zuid-Afrika en over Groningen naar Roden voert. M. Vasalis voor televisiekijkers verklaard. Met hulp van onder anderen Gemma Nefkens van uitgeverij Van Oorschot, Jet Röling, die voor slechtzienden uit de biografie voorleest (binnenkort vijfde druk) en Léon Hanssen, die het vermeende racistische aspect van het gedicht De zieke blanke nog eens mag uitleggen.

Vreeburg komt met zeldzame beelden. Zoals die zijn gemaakt in het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen toen Vasalis in 1963 de Culturele Prijs van de provincie Groningen in ontvangst nam (foto), negen jaar na de publicatie van wat haar laatste échte dichtbundel zou blijken. Geluid ontbreekt, maar we zien hoe ze in een volle zaal haar derde onderscheiding koestert.

Van der Linde en Siepe zullen zich voor het hoofd slaan. Dit hebben ze laten liggen, hun doelstellingen ten spijt. In plaats daarvan presenteerden zij in hun film 'een unieke bandopname' van een interview dat Ronald Ohlsen in 1987 de dichter afnam. Op aanwijzingen van diezelfde Ohlsen tonen ze ook beelden van de onthulling van een monument in Delfzijl in 1956 waarop Vasalis te zien zou zijn. Zou, inderdaad.

 

Ander bijzonder moment in de documentaire van Vreeburg betreft een onthulling van criticus Rob Schouten, in 1982 lid van de jury die haar de P.C. Hooftprijs toekende. Een omstreden toekenning, aldus Schouten, omdat Vasalis al zo lang geen nieuw werk meer had gepubliceerd en omdat ze als dichter van vroeger werd gezien.

De toenmalige secretaris zou hebben geprobeerd de toekenning tegen te houden, klapt hij uit de school. Die secretaris – Peter Berger – kan het niet navertellen, hij is in 2000 overleden. Net als jurylid Harry Scholten en voorzitter R.L.K. Fokkema. Maar Vreeburg laat merkwaardigerwijs na de nog levende juryleden te consulteren: Judith Herzberg en Ad Zuiderent.

De onthulling van Schouten is overigens van strikt persoonlijke aard. Als losgeslagen puber met suïcidale neigingen uit Groningen is hij onder behandeling van mevrouw Fortuyn in Roden geweest, vertelt hij. Om hem de waarde van geld te leren, adviseerde ze hem een krantenwijk te nemen. Pas na het juryberaad in 1982 volgde de ontdekking dat Vasalis en Fortuyn een en dezelfde persoon waren.

Eveneens zeer persoonlijk is de bijdrage van Gerdi Verbeet. De Kamervoorzitter draagt Is het vandaag of gisteren, vraagt mijn moeder uit De oude kustlijn voor en vertelt over haar moeder, die als een ‘sneeuwwitte astronaut van de aarde wegdrijft'. Huisvriend Loek Tilanus brengt Nu worden mijn gedachten vreemd, als oude tulpen. Even later, als wordt gevraagd of hij Vasalis mist, raakt hij zeer geemotioneerd: "Goh. Ah! Eigenlijk wel ja. Verdomme. Dat had ik niet gedacht. Dat had ik niet gedacht."

Zo zie je maar: je vraagt nergens om, en alles komt alsnog naar buiten.

Uitzending

De aflevering Vasalis uit de biografieënreeks Profiel wordt woensdag om 23.00 uur op Nederland 2 uitgezonden. De documentaire Sporen van Vasalis van Willem van der Linde en Lejo Siepe is verkrijgbaar via stichting Beeldlijn. Prijs € 15.