Woest en Ledig

Weerzien met Marloes de Vries

Ik bereid mij voor op een interview met illustrator Marloes de Vries. Ik weet van haar bestaan sinds een groepstentoonstelling in het CBK Emmen, acht jaar geleden. Daarna werd ze in 2014 uitgeroepen tot cultuurtalent van de gemeente Emmen. Weer een jaar later werd ze ook uitgeroepen tot cultuurtalent van Drenthe.

Daarop verhuisde De Vries naar Rotterdam.

Het is de tragiek van Drenthe in notendop: wie jong is en wat kan, trekt weg. Dat geldt zeker mensen in de creatieve sector. Want om aan opdrachten te komen in die sector heb je een groot netwerk nodig en een groot netwerk laat zich makkelijker vinden op een plek waar veel mensen bij elkaar zitten, op een kluitje, of beter: verpakt in beton, zoals in de Randstad.

Deze maand verscheen een boek van De Vries' hand waarin ze vertelt over hoe het haar is vergaan sinds haar verhuizing naar Zuid-Holland, Volwassen worden is optioneel. In het boek staan bijna alle antwoorden op de vragen die ik haar zou willen stellen. Behalve deze, denkend aan de uitreiking van de Drentse Talentprijs Cultuur volgende maand in Dieverbrug: welk advies zou ze nieuwe talenten willen geven?

Dat fotograferen wat er niet meer is

Ik belde met Robert van Willigenburg om hem een paar vragen te stellen over zijn boek Hier lag een wielerbaan. Hij bleek op de fiets te zitten, net buiten Aargau in Noord-Zwitserland, maar zag wel gelegenheid om iets te vertellen over een 'project' waar hij zeven jaar aan heeft gewerkt.

Dat 'project' komt neer op het verzamelen van gegevens over velodromes in Nederland die inmiddels verdwenen zijn.  Vele uren heeft Van Willgenburg achter de computer doorgebracht, zoekend in archieven, vooral in regionale kranten met verslagen van wedstrijden. Daarna in aanvullende archieven om er zeker van te zijn dat er inderdaad ooit daar en daar een wielerbaan heeft gelegen.

Uiteindelijk ging hij het land in. Plekken bezoeken. Kijken wat er van over is. En dat dan fotograferen. Het grasveld van het Bernoulliplein, de onderdoorgang van de Atjehstraat en een deel van de Canadalaan (foto) in Groningen. Het veld in Harlingen waar kaatsvereniging Eendracht haar thuis heeft, de Fonteinstraat in Leeuwarden. Alle provincies door. Ook die waar in het verleden geen banen waren, zoals Drenthe en Flevoland.

Omdat in het boek alles staat wat men over verdwenen velodromes zou willen weten, had ik maar echte vraag: wat voor reacties Van Willigenburg ontving als hij vertelde waar hij mee bezig was. "Glazige blikken", Vertelde hij over de telefoon.

En ook: "Ik ben van the medium is the message. Als mensen het boek dat ik wilde maken zouden zien, zouden ze het begrijpen.” Aldus geschiedde. "Iedereen slaat aan op de sport en de nostalgie, maar het is begonnen als conceptueel project over architectuur en het fotograferen van iets wat er niet meer is."

Hier lag een wielerbaan. Verdwenen velodromes in Nederland van Robert van Willigenburg is verschenen bij Uitgeverij Lecturis/DATO Prijs: 27,95 euro (200 blz.). Zie ook de krant van maandag.

Daar is hij alweer: Bas Jan Ader

Om de zoveel tijd loopt Bas Jan Ader mijn pad op. Vorig jaar was wat dat betreft een goed jaar. Met een tentoonstelling in de Mesdag Collectie in Den Haag waarvoor een aantal hedendaagse kunstenaars, onder wie Bill Viola, was gevraagd werk te leveren geïnspireerd op In search of the miraculous, het onvoltooide drieluik uit 1975.

En daarna een roman van Hans Münstermann getiteld De onderstroom, geïnspireerd op de verdwijning van zowel vader als zoon Ader. Op 12 april vertelt Münstermann over zijn boek in De Literaire Hemel in Amen,

Begin dit jaar volgde de tentoonstelling Vrijheid in museum De Fundatie waarvoor Hans den Hartog Jager vijftig kunstwerken selecteerde die volgens hem de laatste vijftig jaar toonaangevend zijn geweest. Waaronder dus voornoemd In search of the miraculous. In dit geval het eerste deel, foto's genomen tijdens een wandeling door de nacht in Los Angeles met op de foto's een stukje tekst van het nummer Searchin’ van The Coasters.

En nu net verschenen: het album In search of the miraculous van de Britse gitaarband Desperate Journalist op Fierce Panda Records. Ook vanwege die bandnaam zocht ik namens Dagblad van het Noorden contact met frontvrouw Jo Bevan. Die via email vertelde over haar connectie met het werk van Ader in het algemeen en In search of the miraculous in het bijzonder.

Zaterdag, morgen, in de krant. Het album kan, uiteraard, nu reeds beluisterd worden via een van de streamingdiensten bij mij en u in de buurt.

Voor de liefhebber hieronder de tekst van het nummer International Waters. De vernacheling van 'Groningen' moet Bevan vergeven worden. Het shoegaze geluid van Desperate Journalist mag erbij gehumd worden:

I found him crying on the billboard in Los Angeles
The Searchers ran right through him on the dead leaves
Arranging flowers, oh a moveable typeface
Bought agrarian and escaped the space race
Sentimental brother falling slowly
Black the raging sea and the death that owns me
Paralysed 8 millimetre show me
How my tiny boards can get this lonely

Off the coast of Ireland, what's the point in borders
Scramble all the signals and disconnect the callers
Because miracles they don't happen here

He played the futures in a silent demonstration
Collecting figures in studied isolation
A box of photographs a sail and a letter
Exhibited after he'd conquered the weather
Squaring circles, oh my paramour a forcefield
Romance from Grönigen, a theory and a bent keel
Elemental drifting culmination
A life defined as a rusted numbers station

Off the coast of Ireland, what's the point in borders
Scramble all the signals and disconnect the callers
Because miracles they don't happen here

Falling over Niagara Falls
Do you think he's really seen it all

Off the coast of Ireland, what's the point in borders
Scramble all the signals and disconnect the callers
Because miracles, they don't happen here
In these international waters

Bij Erwin Olaf in het Gemeentemuseum Den Haag

Ik bezocht de Erwin Olaf-tentoonstellingen in Den Haag. Eerst het oude werk in het Fotomuseum, daarna het nieuwere werk in het naastgelegen Gemeentemuseum. Op beide plekken was het schrikbarend druk. Fotografietentoonstellingen zouden wel eens de toekomst kunnen hebben. Het publiek was gemiddeld tien jaar jonger dan normaal in musea.

Erwin Olaf en ik gaan ver terug. Ik zie hem nog 'ons' lokaal van de School voor de Journalistiek aan de Ravellaan in Utrecht binnenstappen waar hij als oud-leerling kwam vertellen wat hij als oud-student op de SvdJ had geleerd. Frénk van der Linden en Tom Egberts deden hetzelfde. Introductieweek september 1984.  

Halverwege de gastles onderbrak Olaf, toen al geïnfecteerd met een flinke dosis passie, zijn chaotische verhaal over aandacht voor fotografie op SvdJ om een medestudente te complimenteren om haar prachtige ogen. Stella, heette ze. Misschien heet ze nog zo. Volgens mij kwam ze uit Noord-Brabant. Of hij haar een keer mocht fotograferen. Later dook ze eventjes op bij RTL.

De oude foto's in het Fotomuseum waren niet veel anders dan de foto's die het Groninger Museum in 2003 had laten zien: veel zwart-wit, een beetje barok, tegen het shockerende aan, maar steeds net binnen de lijntjes die bepalen waar schoonheid ophoudt en lelijkheid begint. Kortom, spelen met de tijdgeest en moraliteit. Olaf zat ten tijde van zijn expo in het Groninger Museum 25 jaar in 'het vak'.

Kijkend naar een zelfportret met sperma – Cum, 1985 – dreven mijn gedachten richting koning Willem Alexander, die recent zijn gezin door Olaf heeft laten fotograferen. Hoe zou zoiets gaan, vroeg ik mij af. Gaat dat gezin dan vooraf het werk van de geselecteerde fotograaf bekijken? Kijk: eerst deed hij iets met mongooltjes, maar later raakte hij gefascineerd door bondage en dwergen.

Het meer recente werk is kleurrijker, meer glamoureus en meer verstild. Alle modellen zien er bijna betrapt of bevroren uit, maar ogen toch nog gezond en blakend. Alsof ze met iets geheimzinnigs, raadselachtigs of verdorvens bezig waren en daar prompt mee zijn opgehouden omdat onverwachts een fotograaf langskwam. U wilt mij op de foto? Nou, vooruit. Doe uw werk.

De verrassing zat in zijn installaties: extreem vertraagde films van geënsceneerde foto- dan wel filmsessies met altijd weer fraaie modellen, ongeacht hun leeftijd. Hoe zou het toch met Stella en haar schitterende ogen zijn? En ook: mooi dat Olaf, die bij mijn weten nooit journalist is geweest, na de SvdJ een succesvol kunstenaar werd en altijd in beweging is gebleven. Te zien tot en met 12 mei.

Drents Museum vraagt odes aan 'De moeder, De vrouw'

Het Drents Museum heeft een schrijfwedstrijd uitgeschreven waarbij deelnemers wordt gevraagd een ode te brengen geïnspireerd door ‘De moeder, De vrouw’.

Aanleiding is een gelijknamige expositie in tentoonstellingsruimte KINK in Assen over hoe kunstenaars de afgelopen eeuw de veranderende rol van de vrouw hebben verbeeld. ‘De moeder, De vrouw’ is behalve een titel van een gedicht van Martinus Nijhoff ook het thema van de Boekenweek dit jaar.

De wedstrijd staat open voor alle leeftijden. Inzendingen mogen maximaal 250 woorden tellen. De vorm is vrij: van gedicht tot (gefilmde) spoken word-tekst. Een aantal inzenders wordt uitgenodigd op 23 maart voor te dragen tijdens een bijeenkomst met optredens van Renée Luth, Marga Kool en Ton Peters.

Inzenden kan tot en met met woensdag 20 maart naar communicatie@drentsmuseum.nl o.v.v. naam, leeftijd, woonplaats en mailadres. Zie ook www.drentsmuseum.nl/impressie-KINK.

Schaatsschilderijen - Maaike Hogerhuis

De 1250ste Visualia van Eric Bos

Een mijlpaal in de krant, daar mag ook wel eens aandacht voor zijn. Vandaag, vrijdag dus, staat in Vrijdag, de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden, de 1250^ste aflevering van Visualia. Schrijver van deze rubriek is Eric Bos, kunstkenner, kunstschilder, kunstcriticus en kunstorganisator te Groningen.

Toen de duizendste aflevering verscheen, heb ik een poging gedaan om uit te zoeken of Visualia de langst bestaande, door één en dezelfde persoon gevulde rubriek in een Nederlandse krant genoemd kon worden. Dat viel nog niet mee. Kranten blikken niet graag terug. Liever maken ze hun archief ontoegankelijk en daarna zoek. Bij gebrek aan bewijs is het dus zo.

Destijds, bij die duizendste, vertelde Bos dit:

"Visualia is ontstaan na een bezoek aan een tentoonstelling in het oude Groninger Museum waar Henk van Os Italiaanse schilderkunst uit de late Middeleeuwen en Renaissance liet zien. Daar zaten merkwaardige schilderijtjes tussen: een monnik die als Flash Gordon door de lucht vloog, dat soort dingen. Ik heb toen zes verhaaltjes geschreven op basis van wat ik wist van die schilderkunst en op basis van interpretaties en associaties. Daar kreeg ik zulke goede reacties op, dat ik ben doorgegaan."

In de aflevering van vandaag staat een beschilderde oesterschelp centraal. Dit om duidelijk te maken dat het, als het om kunst gaat, Bos nooit te dol kan zijn. Het mag ook om dans, muziek en film gaan, soms zelfs over letteren. Bos schrijft ook romans.

Als het goed is, ontvangt de jubilaris vandaag namens de uitgeverij van DvhN een boeket bloemen. Misschien dat iemand dan ook de hoop uitspreekt dat hij er nog een tijdje in de krant mee door wil gaan. Of tegen hem zegt dat er iemand is die zijn rubriek graag zou willen overnemen. Naam en adres bij de redactie bekend.

Schaatsschilderijen - Douwe Elias

Stel dat het een échte Rembrandt is

Stel: je beheert een huis waar een beroemde kunstschilder een tijdje heeft gewerkt – zeg dat hij Rembrandt heet. Veel bezoekers trekt dat Rembrandthuis niet. Vanwege de ligging, maar ook omdat er geen schilderijen van hem te zien zijn. Dan, op een dag, meldt zich een oude vrouw. Ze woont aan de andere kant van het land, daar waar het wemelt van de kunst en de kenners, en ze schenkt jou een schilderij dat wel eens door, zeg, Rembrandt, gemaakt zou kunnen zijn. Wat doe je dan?

"Dan neem ik dat schilderij in ontvangst en bedank ik die mevrouw hartelijk."

Verder niks? Je vraagt niet hoe ze er aan komt? Waarom ze het aan jou geeft? Of ze dat wel zeker weet? Je vraagt niet of ze het schilderij door experts heeft laten onderzoeken, al was het maar omdat het wel eens miljoenen waard zou kunnen zijn? Waarom ze zomaar mogelijk miljoenen weggeeft? We hebben het hier wel over een, zeg, Rembrandt.

"Ik zou het schilderij even in een kluis stoppen."

Verder niet?

"Nou ja, ik zou daarna een persconferentie beleggen. En via de media bekend maken dat ik misschien wel een Rembrandt in het bezit heb gekregen. Ik zou een medewerker vragen voor de presentatie handschoentjes aan te trekken, zelf zou ik dat niet hoeven. Op hetzelfde moment zou ik de gift kenbaar maken bij het provinciaal museum in de hoop dat zij kunnen helpen met het vaststellen van de authenticiteit."

Je zou niet eerst naar een officiële specialist stappen en, voor alle zekerheid, even wachten met een persconferentie? Want een échte Rembrandt dat zou wereldnieuws zijn.

"Nee, op dat idee zou ik niet komen. Als wij een matig bezocht huis zijn waar Rembrandt heeft gewoond, dan weet je natuurlijk iets, maar dat weet je niet. Ik zou meteen een persconferentie beleggen. In stilte naar een specialist stappen, nee, dat zou ik niet doen, dat zou nooit bij mij opkomen. Wat ziet zo'n specialist dan? Stel je voor dat ze het afkeuren. Nee, dan geniet ik liever een tijdje van de gratis publiciteit. Goed voor de bekendheid van mijn huis. Wie weet komen er meer bezoekers."

Stel dat een tijdje later onverwachts iemand zich meldt, een kenner. Met de mededeling dat hij dat vermeende schilderij van, zeg, Rembrandt eerder heeft gezien. Drie jaar geleden, in een veel bekeken televisieprogramma waar mensen kunstvoorwerpen door een deskundige kunnen laten beoordelen. En dat hij toen via de officiële specialist ontdekte dat het níet om een échte Rembrandt ging. Wat zou jij dan doen?

"Dan zou ik meteen zeggen het jammer te vinden dat deze berichten nu in de media verschijnen. Dat wij ons niet willen bezighouden met speculaties over de echtheid van een schilderij waarvan wij menen dat het wel eens om een échte Rembrandt zou kunnen gaan. Ik zou ook zeggen dat wij op een reactie van een officiële expert willen wachten, dat die reactie binnen twee weken wordt verwacht. En ik zou hopen dat het daarna snel is afgelopen met de gratis publiciteit, want niets is zo erg als gratis publiciteit die je niet zelf hebt gezocht."

Over Dale Chihuly, glaskunst en de vrouwelijke blik

Nadat ik klaar was met het bezichtigen van Dvotion, de Claude Vanheye fototentoonstelling over dj's als sjamanen, waar ik een stuk over wilde schrijven voor de krant, nam ik in het Groninger Museum ook nog een kijkje bij de Dale Chihuly-expositie. Ik was daar niet alleen. Verre van: het was er druk. En ook opvallend: het wemelde er van de vrouwen.

De officiële onderzoeken kan ik nu even niet terugvinden, maar de museumwereld wordt overmatig bevolkt door vrouwen. In de regel nemen zij tijdens hun bezoek aan de musea een witte 60-plus man mee, wel zo handig voor het besturen van de auto's en het dragen van tassen. Maar voor Dale Chihuly waren die mannen thuis gelaten. Of misschien waren ze vergeten. Wat ik in de zalen aantrof, waren vrouwen met vrouwen. Duo's, groepjes.

Thuis zocht ik samen met de vrouw-des-huizes naar een verklaring voor deze 'ervaring'. Zij opperde dat het met de glaskunst van Chihuly te maken kon hebben, met het materiaal en de vormen en de kleuren. Zij opperde dat vrouwen, meer dan mannen, een interesse hebben in kunstvoorwerpen met een ruimtelijke werking en stoffelijkheid, omdat dat 'meer zintuigen tegelijk prikkelt'.

Vrouwen, zo opperde zij, hebben een sterke behoefte om kunst aan te raken. "Daarom houden vrouwen ook veel van sculpturen. Een schilderij is maar plat, daar kun je alleen maar naar kijken en iets bij bedenken. Met een beeld kun je veel meer. Inderdaad, het is waar dat je in de meeste musea nergens aan mag zitten, ook niet aan beelden, maar die beelden nodigen er wel toe uit. Veel meer dan schilderijen dat doen."

We kwam te spreken over het verlangen om kunstvoorwerpen te bezitten. "Sculpturen en dus ook glaskunst appelleren aan dat verlangen", opperde zij. Het maakt de ekster in de vrouw wakker, probeerde ik mijn status als leukste thuis te bestendigen. "Dan zijn er nog de breekbaarheid en kwetsbaarheid, die maken glaskunst extra aantrekkelijk", ging zij onverstoorbaar verder. "En de vormen niet te vergeten. Vooral als ze rond zijn herken je dat als kijker toch als vrouwelijk."

Ik vertelde dat ik destijds de Chihuly-tentoonstelling als onderwerp voor een krantenstuk 'had laten lopen' omdat ik er geen interessant verhaal in zag. Ik wist toen en ik weet ook nu niet goed wat de kunstenaar in kwestie met zijn werk wil vertellen. Ik zie dat het over schoonheid gaat en over het schier onmogelijke. Maar wat nu precies de visie van de kunstenaar is… Hij lijkt niets te beweren. Zijn werk lijkt niet narratief, vatte ik het samen.

"Misschien is dat wel het verschil tussen hoe mannen en vrouwen naar kunst kijken", opperde zij. "Niet dat vrouwen nooit iets willen beweren. Het is meer dat vrouwen het gevoel minstens zo belangrijk vinden en niet ondergeschikt willen maken aan een verhaal, een boodschap of een stelling. De behoefte om kunst te begrijpen en te verklaren en te duiden staat niet voorop. Kijken en ervaren kan voor vrouwen al voldoende zijn."

Er volgde een kort zwijgen. Waarbij we ieder op onze eigen manier iets dachten zonder dat verder uit te spreken. Daarna gingen we weer gewoon verder met ons gezamenlijk leven.

Nu ik dit schrijf durf ik wel te verklappen dat mijn gedachten op dat moment uitgingen naar hoe ik al kijkende naar de Chihuly-kunst in het Groninger Museum een agressie voelde opkomen. Een agressie die ik herkende van mijn schaarse bezoeken aan winkeltjes die zich brocanterie noemen en volgestouwd zijn met bijzettafeltjes. Een aanvechting om de boel in elkaar te trappen, omdat het mij allemaal zo overvloedig en zinloos voorkwam. Om daarna bedaard het museum te verlaten. Opgelucht. Gelouterd.