Woest en Ledig

Beesten kijken in het Groninger Museum

Ik bezocht voor de maandagkrant van Dagblad van het Noorden en, deo volente, de Leeuwarder Courant, de tentoonstelling Grrrom! Kunst met staartje in het Groninger Museum. En werd aangenaam verrast. Want in plaats van muren vol schilderijen met poezen, paarden en koeien trof ik een mooie dwarsdoorsnee aan van de kunst die het Groninger Museum in de loop der jaren heeft verzameld: tekeningen, schilderijen, sculpturen, foto's, keramiek, installaties.

Ik zag tot mijn genoegen Huiswaarts hangen, de kip waarmee Siert Dallinga in 1988 naar De wandelaar boven de nevelen van David Caspar Friedrich uit 1818 knipoogde. Ik zag het gruwelijke zelfportret Kip zonder kop van Paul Blanca uit 1989. Ik zag het beeld Art is a dog dat Peter Bastiaanssen in 1996 ongevraagd naar het museum stuurde met de opdracht het een plek te geven in de collectie om 'nieuwe inzichten omtrent kunst en musea' los te maken

Meest verrassend vond ik de kunst die opgesteld stond in een zaal getiteld 'Vind je mij raar?' Ik zag exotische werken uit Afrika, Azië en Midden-Amerika. Waaronder een groot en kleurrijk, monsterachtig schepsel van papier-maché, een alebrije, door de familie Linares gemaakt om in Mexico een rol te vervullen tijdens de viering van Dia de los Muertos, hier ook wel bekend als Allerzielen.

Bij 'Volksgericht Staphorst' van Joop Steenbeek

Twee weken geleden schreef ik voor de krant iets over De schilders van Staphorst. In dat boek laat Roel H. Smit-Muller zien hoe het dorp in Overijssel in de loop der jaren door kunstschilders is afgebeeld.

Kijkend en lezend concludeerde ik dat Staphorst vooral interessant werd (en wordt) gevonden vanwege de folklore. "Anders dan in het geval van Drenthe, Bergen, Laren en Domburg kwamen schilders niet voor het landschap. Ze kwamen voor de mensen. Die er net even anders uitzagen en zich soms ook anders gedroegen", schreef ik.

Ter illustratie van dat laatste had ik graag in Dagblad van het Noorden een afbeelding laten zien van het schilderij Volksgericht Staphorst van Joop Steenbeek uit 1961. Uitgeverij Wbooks slaagde er echter niet in tijdig het gevraagde plaatje te leveren. Dus ging het stuk zonder de Steenbeek naar onze drukkerij in Leeuwarden.

Gisteren kwam de afbeelding alsnog. Let ook op de man met het vingertje:

Steenbeek (1919 – 2013) was er volgens Smit-Muller getuige van hoe in de nacht van vrijdag 11 op zaterdag 12 november 1961 een getrouwde man en vrouw, die van overspel werden verdacht, ter bespotting enkele uren op een boerenkar door de straten van Staphorst werden gereden. Honderden dorpsbewoners zagen het gebeuren. Niemand greep in. Ook de politie niet.

Steenbeek, die jarenlang directeur is geweest van een zilverfabriek in Coevorden en later fulltime kunstenaar werd, was niet de enige de gebeurtenis vastlegde. Op de website van het Historisch Centrum Overijssel staat een foto waarop een vrouw in Staphorster klederdracht op de kar wordt gehesen. Daar is ook te lezen dat in 1966 nog een keer een poging tot een volksgericht in Staphorst is geweest. Toen greep de politie wel in.

Marian Bijlenga in het CBK Emmen

Ik bezocht in het CBK te Emmen de tentoonstelling Aan het oppervlak met werk van Marian Bijlenga, Janke Klompmaker, Barbara Polderman, Janny Smit, Linaaa en Anne-Will Lufting. De eerste vier namen zeiden mij niets. Van de laatste twee meen ik dat ze in Zuidoost-Drenthe wonen. Doe er uw voordeel mee.

Als ik de begeleidende hand-out bij de expositie goed heb begrepen, wordt de verbindende lijn tussen de verschillende werken gevormd door materiaal. Ik lees dit: "Een kunstenaar maakt voor het maken van zijn werk gebruik van een bepaald soort materiaal. Welk materiaal de kunstenaar gebruikt heeft invloed op hoe we naar een kunstwerk kijken. Het oppervlak, de 'huid' van het kunstdwerk draagt bij aan hoe je het kunstwerk beleeft."

Meest gecharmeerd was ik van de werken van Marian Bijlenga, een kunstenaar die met behulp van lapjes textiel, paardenhaar, naald en draad, maar ook schuurpapier en verf kwetsbaar ogende composities maakt die geen verhaal willen vertellen, maar een sfeer of gevoel oproepen. Hieronder een keuze uit wat zij tot en met 2 december aan de Ermerweg laat zien.

Vanavond, 5 november, in het CBK een gesprek tussen tentoonstellingsmaker Joost Slijpen, Janny Smit, Linaaa en Anne-Will Lufting over materiaal. Aanvang 19.30 uur. Toegang gratis. Wel even aanmelden: cbk@emmen.nl

Die oude Ploeg zat? Ga naar Van Strien

In de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden staat vandaag niet alleen een interview met Jan Mulder, maar ook een interessant stuk van Illand Pietersma. Die meerdere keren de bibliotheek van Groningen binnenstapte om een oordeel te kunnen vellen over een expositie aldaar getiteld ‘Een schop onder De Ploeg’.

Het stuk van Pietersma begint aldus:

‘Een lont in het kruitvat.’ Zo omschreef Henk van Os afgelopen voorjaar De Ploeg die een eeuw geleden werd opgericht. Het was het startsein van een gedenkjaar bomvol tentoonstellingen en activiteiten rond de Groninger kunstkring. Vorige week stak kunstenaar Mathieu Keuter zijn lont in het kruitvat, door op de buitenmuur van de centrale bibliotheek een schildering te plakken van David en Goliath. De reus stond daarbij voor De Ploeg die alle aandacht opslokt; de kleine David voor al die hedendaagse kunstenaars die daardoor maar moeilijk aan de bak komen in Groningen.'

Ik hoor vaker van Groninger kunstenaars dat er, ook in de krant, te veel aandacht is voor de kunst van De Ploeg. Die klachten zijn veelal afkomstig van individueel opererende vrouwen en mannen die momenteel in Groningen en omstreken aan 'de bak' proberen te komen. Altijd maar weer die blik gericht op in het verleden behaalde successen verleden, verzuchten zij. Waarom niet de ogen gericht op het nu, op deze tijd? Daarom, bij deze, de volgende kijktip.

Schuif het net bij uitgeverij Wbooks onder redactie van Peter Jordens verschenen boek De Ploeg in de jaren twintig ter linker- of rechterzijde en stap op de fiets of in de auto richting Nieuw-Amsterdam waar op de weg naar Erica aan de noordzijde van de Hoogeveense vaart galerie Van Strien is gevestigd.

En komende zondag een tentoonstelling opent met werk van, onder anderen, Marjan Cornelius, Willem Corsius, Thomas Dijkstra, Harriët Geertjes, Annelies Gommer, Arien de Groot, Marten van Holten, Geert Schreuder, Mary Velthoen, Aly van der Wal en Janny van der Woude. Allemaal nog levende leden van de Groninger kunstkring De Ploeg.

Het stuk van Illand Pietersma over de tentoonstelling in de bibliotheek van Groningen eindigt aldus:

'Dit is niet de ideale expositieplek. Veel werken hangen boven tafeltjes waar studenten hun tentamens voorbereiden of zitten te koffiedrinken. De kunst lijkt hen niet te interesseren. Dan is het lastig als bezoeker de werken van dichtbij te benaderen. Of wil deze ‘tegen-tentoonstelling’ zo een ander aspect duidelijk maken: dat het voor hedendaagse kunstenaars moeilijk is goede expositieruimte te vinden?'

'Poema visual' van Joan Brossa

Wandelend over de Carrer de Valencia in de wijk Eixample in Barcelona in de richting van de Rambla de Catalunya bleef het oog bij een schoolgebouw haken aan een gevel waarop, op grote hoogte, twee letters werden verbonden met een aantal voetstappen. Op ooghoogte hing een metalen plaatje met de tekst: 'Poema visual. Joan Brossa. 1997'.

Schichtig achterom kijkend, je weet nooit of iemand je in de rug wil steken met een roestig mes waarvan het lemmet is afgebroken, zag ik aan een ander gevel dezelfde letters opnieuw, weliswaar anders, maar nu verbonden door een rechte stippellijn.

Dit alles deed mij, vraag niet waarom, denken aan wat Chris J. van Geel ooit schreef:

Waar puin ligt en een oude fiets
keerde mijn schoen een kistje om
ik keerde op mijn schreden,
keerde het om, ik dacht misschien
ligt het toch liever andersom.

Thuis gekomen bleek Joan Brossa over een Nederlandstalige Wikipediapagina te beschikken waarop zijn achternaam is verlengd tot 'i Cuervo'. Daar is onder meer te lezen dat hij een Catalaanse dichter, grafisch kunstenaar, theaterontwerper en een van de belangrijkste avant-gardistische kunstenaars 'van zijn tijd' is geweest:

'De eigenlijke doorbraak kwam pas na het overlijden van Franco en de terugkeer van de democratie in Spanje in 1978. In zijn affiches voor populaire culturele evenementen bruist het gevoel van de nieuw gewonnen vrijheid. Zijn boeken kunnen nu eindelijk ongecensureerd verschijnen, het Catalaans wordt niet meer vervolgd. Kort daarop krijgt hij de eerste opdrachten van de overheid. In 1984 wordt zijn Begaanbaar concreet gedicht als eerste stadsgedicht nabij de Velodroom in Barcelona onthuld.'

Dat Begaanbaar concreet gedicht zoek ik een volgende keer wel op.

Te koop: een hunebed van Willem Roelofs

Via kunsthandel Simonis & Buunk werd ik geattendeerd op drie Drentse 'werkjes' die vanaf donderdag te koop worden aangeboden tijdens een 'herfsttiendaagse'. Het bleek om een Roelofs, een Von Dülmen Krumpelmanns en een Wiegers te gaan.

De Wiegers – Zeilboten op het Paterswoldsemeer uit 1931 - viel mij het eerst op. Vermoedelijk omdat er niet heel veel schilderijen van zeilboten in Drenthe bestaan. Drenthe is meer een provincie voor de trekvaart, zullen we maar zeggen. Een plek waar boten en schepen op de eerste plaats nuttig dienen te zijn, pas heel veel later komt het plezier.

De Von Dülmen Krumpelmann, een ongedateerd schilderij met de titel Boerderijen in Drents Landschap, viel in de smaak omdat  volgend jaar in Museum Thijnhof in Coevorden een tentoonstelling wordt ingericht met werk van Von Dülmen Krumpelmann (1897 – 1987).

Dat is bijzonder omdat Thijnhof niet eerder een retrospectief heeft gewijd aan een oude Drentse kunstschilder. De expositie gaat halverwege januari open en omvat werk uit het Drents Museum en uit particuliere collecties. Het streven is gericht op een boek en een 'zo compleet mogelijk overzicht'. Dat laatste lijkt mij in het geval van deze schilder nogal een opgave voor een klein museum.

De Roelofs, Het hunebed te Tynaarlo, Drenthe, kwam mij bekend voor. Eerst dacht ik dat het om een schilderij uit de Drentse Meestercollectie ging, de verzameling waarvan ze aan de Brink in Assen zeggen dat ze tot de topwerken behoren met Drenthe als onderwerp. Navorsingen op het internet wezen echter niet in die richting.

Wel kwam ik in de online-collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam een tekening getiteld Hunebed te Tinaarlo uit 1870 tegen, afkomstig uit het Album van den Nederlandschen Spectator No 3. En in het boek De schilders van Drenthe zag ik een afbeelding van het door Willem Roelofs geschilderde Het hunebed van Tynaarlo uit 1861.

Helemaal goed beoordelen kan ik het niet, plaatjes op internet en in boeken zijn anders dan het echte werk. Maar zo op het oog is het schilderij dat nu in Ede te koop wordt aangeboden en ergens gemaakt zou zijn tussen 1863 en 1870, beter dan dat uit 1861. Waarbij nog komt dat het schilderij uit '61 afkomstig is uit de collectie van het Gemeentemuseum Den Haag en in langdurig bruikleen is gegeven aan Assen. Voor 11.000 euro kan Het hunebed te Tynaarlo, Drenthe alsnog aan de Drentse Meestercollectie worden toegevoegd.

Mark Lisser, serie-schilder

Interessante kunstschilders in Drenthe, zijn die er? Morgen opent in de galerie van warenhuis Vanderveen te Assen de tentoonstelling Van thuis naar elders. De expositie biedt een overzicht van wat Mark Lisser zoal doet: de werkelijkheid verbeelden zonder extra scheuren en franjes, anti-glamoureus en toch spannend.

Lisser kan gerust een serie-schilder worden genoemd. Hij pakt een thema en mag dan gedurende een periode op dat thema variëren, waardoor het werk iets semi-monomaans krijgt. In het persbericht bij de tentoonstelling staat dit:

'Sinds de negentiger jaren van de vorige eeuw maakt Mark Lisser kleine schilderijtjes van 30x30 cm, acrylverf op board. Deze kunnen, naast elkaar gerangschikt, zo geëxposeerd worden dat ze een reeks vormen en een verhaal vertellen, een soort dominospel.'

Er is een serie die het zicht vanuit de voorkamer van Lisser laat zien, in allerlei stemmingen, geschilderd in de loop van een aantal jaren, in steeds dezelfde compositie. Ook de woonkamer is aan veranderingen onderhevig, nieuwe meubels, wisselend licht.

Ook is er een reeks plekken, waar Lisser langs komt op weg naar zijn werk, er zijn imaginaire vluchten boven zijn huis en hij duikt  in zijn verleden. Andere schilderijen laten televisiebeelden en plaatjes van slechte gedrukte foldesr uit de Sovjet-unie zien die de werkelijkheid vervormen.

Een bijzondere reeks vloeit voort uit internetverkenningen via Google. Lisser schilderde plaatsen die zich exact 1000 km van zijn huis bevinden en legde met hulp van Google Earth de denkbeeldige reis via een rechte lijn vanaf zijn huis naar het verste stukje land op aarde, de noordoostpunt van Nieuw Zeeland. Wat hij onderweg tegenkwam is te zien op 45 schilderijen.

Vrijdag in de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden de weergave van een gesprek van Illand Pietersma met Mark Lisser. Van thuis naar elders wordt vrijdagmiddag om 17.00 uur geopend in de galerie van het Drents Schildersgenootschap in warenhuis Vanderveen aan het Koopmansplein 16 in Assen. Daar te zien t/m 10 november.

Geven kunstenaars nog wel om het landschap?

Ik bezocht Kunstplaza in Assen waar cultureel ondernemer Johan Schurer op de bovenste verdieping van warenhuis Vanderveen een tentoonstelling heeft ingericht met werk van Evert Musch en zijn leerlingen. Twintig werken van Musch (1918 – 2007) zijn er te zien, plus van Henk Helmantel, Reinder Homan, Arend Kuiper en Ben Snijders ieder twee werken en drie foto's van Harry Cock.

De tentoonstelling gaat gepaard met een symposium zaterdag waar gesproken zal worden over Evert Musch en het Drentse landschap. Die twee hebben veel met elkaar te maken. Musch schilderde het landschap met graagte en als dank verdedigde hij datzelfde landschap tegen aanvallen van buitenaf. Je zou het eigenbelang kunnen noemen, maar tijdens een interview dat ik vijftien jaar geleden met hem had, vertelde hij dat het om iets wezenlijks ging.

Musch hield van tradities en ambachten. Vandaar ook dat hij, ondanks de veranderende opvattingen in de kunst, altijd is blijven schilderen alsof hij in de negentiende eeuw leefde: romantisch en impressionistisch. Vandaar ook dat hij op academie Minerva – Musch heeft meer dan dertig jaar lesgegeven – goed overweg kon met studenten die eerst vaardigheden onder de knie wilden krijgen en pas daarna wilden nadenken over 'het concept'.

Eerst een ei leggen, daarna kakelen.

Over Musch wordt verteld dat hij er mede voor heeft gezorgd dat wat nu het stroomdal van de Drentse Aa is er uitziet als een heus stroomdal met een meanderend beekje. Hij ging daarvoor de strijd aan met beleidsmakers die de boel strak wilden trekken, zodat boeren sneller hun werk konden doen en het leger makkelijker kon oefenen. Musch was tegen vergaande verkavelingen, kanalisering en het kappen van bossen.

Zijn door leerlingen meest bejubelde schilderij, Vochtige weide bij Gasteren (1974), laat het zien. Maar zijn meest beroemde schilderij, Stroomdal Drentse Aa tussen Schipborg en Oudemolen (1946 – 1955), vat het nog het beste samen. Het moest zijn als een droom en het was aan 'ons' om er voor te zorgen dat het zo werd.

Na het bezoek aan Kunstplaza, zie ook de krant van vandaag, reed ik met een omweg terug naar huis. Ik ging, al CO2-uitstotend, over Loon en Gasteren via Anloo, waar Musch in een monumentale boerderij heeft gewoond en de naar hem vernoemde galerie een slapend bestaan leidt. Daarna ging ik richting Schipborg en uiteindelijk de kant van Zuidlaren op waar ik de N34 opreed.

Nu is de N34 nog tweebaans, maar als het aan gedeputeerde Henk Brink en een paar ondernemers uit Emmen ligt, wordt de weg in fases verdubbeld. Tegen deze asfaltering van de Hondsrug, inclusief delen van het stroomdal van de Drentse Aa, lijkt nauwelijks protest te bestaan. Wel zag ik op RTV Drenthe een paar inwoners van Schipborg een week of wat geleden mopperen over de gevolgen van de plannen, maar natuurorganisaties en kunstenaars houden zich stil.

Niet iedereen heeft iets van Evert Musch geleerd.

Meelopers maken Into Nature geslaagd

Nog even over Into Nature. In een persbericht blikt de organisatie terug op de kunstmanifestatie zoals die afgelopen zomer is gehouden in Frederiksoord en op het Holtingerveld. Into Nature: Out of Darkness zeer geslaagd kopt het bericht. Ik lees: 'Zo’n 20.000 bezoekers uit heel Nederland en van ver daarbuiten gingen vol enthousiasme, vaak voor twee dagen, wandelend en per fiets op zoek naar spectaculaire kunstwerken in het landschap.'

20.000 bezoekers is aanzienlijk meer dan de 12.500 bezoeker die twee jaar geleden naar de eerste editie van Into Nature zijn gekomen. Destijds, zo herinner ik mij, werd gehoopt op 25.000 bezoekers. Mede vanwege die 'tegenvaller' was dit keer lager ingezet: 10.000 bezoekers. Als er dan 20.000 komen, mag je tevreden zijn.

Ruim een week geleden plaatste RTV Drenthe een bericht met daarin de volgende passage:

'Volgens Into Nature-voorzitter Marieke Vegt waren onder de 20.000 bezoekers 8.000 betalende bezoekers, die dus daadwerkelijk een toegangskaartje met routekaart kochten. "Verder hebben we studenten bij de kunstwerken laten tellen hoeveel mensen er kwamen om echt die werken te bekijken en welke er toevallig langsliepen omdat ze bijvoorbeeld de hond uitlieten", legt Vegt uit. 
Doordat een groot aantal van de kunstwerken in de natuur stond, konden die ook zonder toegangskaartje bekeken worden. Daarom hielpen tellingen om het werkelijke aantal bezoekers in beeld te brengen. "Ook is er nog een aantal groepen, zoals 200 studenten van de Academie Minerva in Groningen, op uitnodiging geweest", aldus Vegt. Op basis van alle tellingen komt de organisatie uit op zo'n 20.000 bezoekers in totaal.'

Twaalfduizend mensen – meelopers, gluurders – hebben dus gratis iets bezocht waar anderen per persoon 15 euro moesten betalen. In een dergelijk licht ziet de conclusie 'zeer geslaagd' er anders uit.

Wanneer is een kunstmanifestatie geslaagd? Op basis van wat ik zelf heb gezien en geschreven in Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant en op basis van de stukken in De Telegraaf, Noorderbreedte, de Volkskrant, NRC/Handelsblad, Trouw en op de website van de NOS was Into Nature inhoudelijk geslaagd. Slechts een enkeling hoorde ik klagen dat de kunst vergeleken met 2016 nogal ingetogen was.

Uitgesproken kritisch was de reactie van Pim Trooster, tijdens de eerste editie een van de samenstellers van de route. 'Zeer veel werken hadden niets te maken met het Drentse landschap noch met de Drentse natuur en hadden net zo goed op willekeurig elke andere locatie getoond kunnen worden of waren al eerder op andere locaties getoond', schreef Trooster op Facebook.

De installatie Round rainbow uit 2005 van ‘kaskraker’ Olafur Eliasson noemde hij een 'schrijnende dieptepunt': 'Echt een van zijn oninteressantste werken ook nog enorm versterkt doordat de ruimte gisteren niet eens was verduisterd.'  Wellicht aardig om te weten, dat juist voor deze ruimte een betaald kaartje nodig was.

In het persbericht trof ik nog twee min of meer opvallende zaken aan. Het eerste heeft betrekking op Solid sky, de marmeren bol van Alicja Kwade in het Sterrebos in Frederiksoord. 'Het werk van Kwade is zo in het hart gesloten dat het misschien kan blijven. De rest van de werken gaat terug naar de natuur, het depot of naar een volgende expositie.'

Het tweede heeft betrekking op het vervolg van Into Nature 2018. 'De voorbereidingen voor de volgende editie in 2020 zijn al in volle gang.' Volgende keer in Zuidoost-Drenthe?

Gemiste kans

Tijdens een massabijeenkomst van ons bedrijf in het WTC-gebouw te Leeuwarden duwde een jonge vrouw mij deze week een flyer in de hand. Het bleek een uitnodiging voor de opening van Art on paper. Voor ik haar naam kon vragen, en wat zij met papierkunst van doen had, dreven we van elkaar weg richting een zaal waar onze nieuwe leider ons zou toespreken.

Wie was zij? Kende ik haar? En waarvan? Een collega in het inmiddels weer uitdijende bedrijf? Had ik haar moeten herkennen? Waarom lukte dat dan niet?

Vanmorgen vond ik de flyer terug. Er was iets op de rand geschreven: 'Standnummer 12 Galerie Nummer 40. Hartelijke gr. v. Suzanne Hartmans.' Nog ging er geen licht branden. Waar is het knopje als je het nodig hebt?

Via ons interne bedrijfscommunicatiesysteem slaagde ik er niet in te achterhalen bij welke afdeling zij kon werken. Wel zag ik dat de intranetpagina met het organogram nog in constructie was. De zoekmachine buiten het bedrijf leverde wel iets op: een vermelding van beeldend kunstenaar Suzanne Hartmans uit Beerta.

Na wat gemanoeuvreer met de muis verschenen beelden in beeld: reliëfs, objecten en grafiek. Verstild werk van papier, abstract, een beetje Nul-kunst. Stijl- en smaakvol. Ik keek nog eens op de uitnodiging. De opening was al geweest, zag ik. Art On Paper bezoeken kon nog wel. In de Westergasfabriek in Amsterdam. Tot en met zondag.