Woest en Ledig

Cornelis Pijnacker en Gustaaf van de Wall Perné

Het Drents Museum mag graag groots uitpakken, met archeologie en figuratieve schilderkunst uit de buitenlanden. Gevolg is dat de kleine exposities er, publicitair, een beetje bij dreigen in te schieten. Handen ophoog wie naar Assen is geweest om in de oudbouw de Vier jaargetijden te bekijken, met naast een paar fijne stukken van Jan Sluijters onder meer Landschap op Walcheren van Simon Moulijn uit 1919?

Zaterdag opende aan de Brink de kleine tentoonstelling De wijde wereld van Cornelis Pijnacker met als middelpunt de eerste kaart van de provincie Drenthe, die Cornelis Pijnacker (1570-1645) in 1634 maakte. De tentoonstelling is een samenwerking tussen het Drents Archief en het Drents Museum.

Uit het persbericht: "De eerste kaart van Drenthe uit 1634 was het gevolg van een grote liefhebberij van deze bijzondere man. Pijnacker was vele jaren hoogleraar in de rechtsgeleerdheid (onder andere in Groningen) en twee maal reisde hij als ambassadeur naar Noord-Afrika.

Roelof van Echten, gedeputeerde en later drost van Drenthe, haalde Pijnacker in 1629 naar Drenthe om hem als juridisch adviseur van dienst te zijn. Pijnackers liefde voor kaarten kwam hem goed uit, want Van Echten wilde zijn gewest immers opstoten in de vaart der volkeren. Pijnacker kon hem helpen Drenthe op de kaart te zetten – letterlijk, want er was nog geen kaart van het gewest.

In de tentoonstelling zijn verschillende uitgaven van Pijnackers kaart van Drenthe (en het aangrenzende Westerwolde) te zien. Wat de invloed van zijn kaart is geweest in de naburige gewesten, wordt duidelijk uit de kaarten van Groningen, Friesland en Overijssel. Pijnackers kaart van Drenthe werd opgenomen in de wereldberoemde atlassen van de Amsterdamse uitgevers Hondius en Blaeu, waarvan ook een exemplaar te bewonderen is."

Zondag werd daar nog een tentoonstelling aan toegevoegd: In dank aanvaard: Gustaaf van de Wall Perné met schilderijen, tekeningen, aquarellen, boekillustraties, boekbanden, decoratiestukken en een meubelstuk gemaakt of ontworpen door Gustaaf F. van de Wall Perné (1877-1911)

Uit het persbericht: "Omdat hij jong gestorven is en de ontwikkelingen in de kunst razendsnel voortgingen, is hij in de vergetelheid geraakt. Toch illustreert zijn werk op een unieke manier de tijdsgeest en drijfveren van kunstenaars rond 1900. De verzameling die door de heer Rumpff bijeengebracht is, is zonder meer de meest belangrijke en representatieve collectie van het werk van Gustaaf F. van de Wall Perné die er is. De collectie bevat een groot aantal sleutelstukken binnen het oeuvre van de kunstenaar zoals het schilderij Psyche en alle tekeningen voor de Edda."

Touwtrekken om Bartje (of is het Bart?)

Nadat RTV Drenthe op de Dag van de Arbeid een bericht bracht over de verdwijning van een piepschuimen beeld van Bartje langs de A28 trekt Dagblad van het Noorden vandaag, vrijdag, nog even op de kwestie door. 'Bartje hoort in Assen', kopt de Drentse editie vandaag, ook omdat de gemeente Midden Drenthe en een aantal bedrijven interesse zou hebben getoond. Het beeld staat voorlopig in Veendam.

In het betreffende stuk komen Richard Rodenburg van Destic Kunststoffen uit Veendam en Eelco Bügel van Busa Coating uit Assen aan het woord. Dit duo bedacht eerder dat het een blijk van Drentse trots zou zijn als een reusachtige uitvoering van de romanfiguur van Anne de Vries - 8,5 meter - vanaf de snelweg tussen Zwolle en Groningen kon worden bewonderd.

De snelweg-Bartje werd een hit, zegt Rodenburg in de krant. Jan en alleman liep het weiland in om zich bij het beeld te laten fotograferen. Tot de eigenaar van het land daar flauw van werd. Waarna Bügel bedacht dat Assen met het beeld zou kunnen scoren. Aan de kop van de Vaart. "Ik zou zo’n succesnummer wel in de binnenstad willen hebben, hoor", vat de krant al zijn argumenten samen.

Waarom moet alles toch altijd weer opgeblazen worden?

(Het is een vraag die eigenlijk aan Anne de Vries gesteld had moeten worden. Eerder deze week werd op televisie een documentaire uitgezonden over de heldenverering van Johannes Post, verzetsman uit Hollandscheveld. Mede dankzij De levensroman van Johannes Post van Anne de Vries uit 1948 zijn straten, pleinen, bruggen en zelfs een kazerne naar Post vernoemd, iets wat de kinderen en kleinkinderen van Post liever anders hadden gezien.)

Dan nog eens wat: er staat toch al een beeld van Bartje in het centrum van Assen?

Een kleintje, vlak bij de ingang van het Drents Archief. Desondanks zeer geschikt voor selfies en andere acties. Het is een replica van de in 1954 door Suze Boschma-Berkhout vervaardigde sculptuur. Het origineel bevindt zich nabij: in het Drents Archief waar tevens het manuscript van de roman wordt bewaard. Wat is er tegen klein? Is het nou Bartje of Bart?

Als er dan werkelijk nog een plek voor een beeld van Bartje moet worden gevonden laat dat dan in Zeist zijn, waar De Vries zijn roman uit 1935 heeft geschreven. Heb ze daar ook eens een hit of succesnummer.

Ter afronding van dit debat een citaat uit Bartje, afkomstig van bladzijde 286:

'Ziezo, dat is dan ook weer voorbij. Het is het beste, om je maar niet te veel aan te trekken van alles wat de mensen om je heen onder elkaar hebben. Het komt toch altijd wel weer op zijn pootjes terecht. Bovendien is het voorjaar doorgebroken. De vrijheid komt benauwend dichtbij. Het wachten is op een teken, dat Bartje zal roepen. Het zal wel spoedig komen.'

Roundup - beeldende kunst in Emmen

Zondag Werkplaats Emmen bezocht, de driejaarlijkse overzichtstentoonstelling  met recent werk van professionele kunstenaars, die wonen of werken in de gemeente Emmen. Bijzonder aan de zevende editie is dat deze zich op twee locaties afspeelt: in De Fabriek aan de Ermerweg en in het CBK-filiaal in het Rensenpark.

Volgens het CBK hebben dit keer 33 kunstenaars een of meerdere werken ingeleverd. Op basis van dat aantal kan ik mij voorstellen dat wethouder Robert Kleine bij de opening, nu al weer twee weken geleden, met tevredenheid in zijn stem heeft opgemerkt dat Emmen over een boeiend en bloeiend klimaat voor beeldende kunst beschikt. En dat ook dit keer niemand hem wilde tegenspreken.

Drie jaar geleden, toen 40 kunstenaars meededen, was aan de Werkplaats-tentoonstelling een onderdeel verbonden waarbij bezoekers werden uitgenodigd hun favoriete kunstenaars aan te wijzen. Dat publieksonderdeel lijkt dit keer niet aanwezig. Maar misschien heb ik iets over het hoofd gezien, dat kan natuurlijk ook. Je komt ogen tekort bij het CBK.

Een van de meer opvallende inzendingen is van Myrte van Dijk, die middels een sculptuur van was en kunststof een bijdrage levert aan de discussie over het gebruik van het gewasbestrijdings- annex beschermingsmiddel Roundup. Opvallend, omdat het merendeel van de kunst op de Werkplaats zich aan de actualiteit onttrekt.   

Deelnemende kunstenaars:

Melanie Banis, Elsbeth van Beilen, Maria Berkhout, Helga Bijl, Saskia Boelsums, Jan van den Brink, Myrte van Dijk, Hans Eikelboom, Marjolijn van Ginkel, Roelof de Graaf, Siny Haitel, Ine Hendriks, Pieter Immenga, Paul de Jong, Jook de Jong, Betty Jonker, Ellen Kroeze, Jolein Landeweer, Ingo Leth, Maarten van Leuken, Lyda Lichtenbeld, Linaaa, Dick Lubbersen, Paul Meijering, Sophie Mellema, Helma Mencke, Roelof de Roo, Heike Suhre, Monique Temmen, Peter Veen, Bea Venema, Joop Vos, Joop van Wieren.

Werkplaats Emmen 2019 is tot en met 16 juni te bezoeken aan de Ermerweg en de Hoofdstraat in Emmen.

Wonen met zicht op Broken Circle and Spiral Hill

We fietsten over de Oude Roswinkelerweg richting Emmerschans en stapten af bij het terrein van zand- grind- en grondwerken De Boer. Tussen de struiken door zagen we dat het zandgat wéér groter was geworden. Of was dat maar zo? Waren wij misschien kleiner geworden? Ergens links lag Broken Circle & Spiral Hill, het land art-werk van Robert Smithson. Ook dat zag er kleiner uit.

Een tijdje geleden stond in de krant een stuk over een niet nader genoemde partij die zich bij de gemeente Emmen heeft gemeld met een idee voor 'boswoningen'. Die zouden moeten komen in het gebied dat de sportvelden van Drenthina, een aantal akkers en dus ook het zandgat van De Boer omvat. Het bos moest dan nog wel eerst geplant worden.

De gemeente staat niet onwelwillend tegenover het idee, meldde de krant. Citaat uit de mond van gemeentewoordvoerder Inge Frieso: "Dit is iets wat we in Emmen nog niet hebben, maar we willen wel eerst onderzoeken of dit plan past in dit gebied." In het onderzoek zou ook worden gekeken naar eventuele recreatiemogelijkheden bij de zandwinningsplas.

Halverwege de jaren tachtig werd het zandgat ook al gebruikt voor recreatie. Gansch Emmen en omsterken lag half ontkleed of erger aan de voet van Spiral Hill met zicht op Broken Circle te zonnebaden. Helemaal volgens de regels was dit niet: aan het prikkeldraad rond het terrein hingen verbodsborden en waarschuwingsteksten voor verdrinkingsgevaar.

Oude tijden herleven? De suggestie dat Emmen zoiets als boswoningen nog niet heeft is onjuist. Wie in Emmerhout en Angelslo woont, zo'n beetje de grootste woonwijken in Emmen, woont ook in het bos. Dat is al decennia zo. Het valt alleen niet meer op, omdat het aantal woningen in de loop der jaren groter is geworden dan het aantal bomen. Zo gaan die dingen.

Opnieuw een cultuurprijswinnaar uit Zuidoost-Drenthe

Na het optreden van Isa Zwart (uit (Emmen), na de uitreiking van de Drentse Talentprijs Cultuur aan Anne-Will Lufting (uit Nieuw-Amsterdam), na het optreden van Danshuis Noord (uit Zuidlaren), na de overhandiging van de Drentse Anjer Prijs aan Gedeelde Verhalen (uit Groningen), na het optreden van Willemien Dijkstra en haar vader Harm (uit Sleen), na de afsluitende woorden van presentator Bartele van der Meer (uit Foxwolde), na het laatste liedje van Bibi Wemmenhoven (uit Diever), na het afscheid van alles en iedereen in Het Muziekcentrum op het industrieterrein van Dieverbrug stapte ik maandagavond in de auto naar Emmen.

Ter hoogte van Hoogersmilde vernam ik dat er nóg een cultuurprijs was uitgereikt. De AKF Sonneveldprijs en een Shaffy Cheque ter waarde van 2500 euro in De Kleine Komedie in Amsterdam. Juryvoorzitter Tom Dicke (uit Dordrecht) deed dat met de volgende woorden: "Rosa da Silva uit Klazienaveen heeft een Portugese vader, een Nederlandse moeder en woont tegenwoordig in Amsterdam. Waar hoort zij thuis?"

Dicke sprak daarna lovend woorden over Saudade, de voorstelling die Da Silva heeft gemaakt met Remko Wind (uit Grijpskerk): "De voorstelling bestaat uit aan elkaar gehechte scenes die worden afgewisseld met veelzijdige zang en muziek, waarbij Rosa kundig wordt ondersteund door multi-instrumentalist Remco Wind, die geweldig speelt. De jury ziet in Rosa een veelzijdig talent dat van het podium afspat."

Wat ter hoogte van Beilen de vraag opriep hoe het kan dat iedere keer weer cultuurtalent uit Zuidoost-Drenthe in de prijzen valt: Rosa da Silva (2014), Marloes de Vries (2015), Arjen Linker (2016), Cody Hidding (2017), Willemien Dijkstra (2018).

Wat ter hoogte van Westerbork tot een mogelijk antwoord leidde. Allemaal, ook Anne-Will Lufting (2019), hebben ze nog meegemaakt dat Emmen over een kunstencentrum kon beschikken, CQ, een plek waar aan kunst en cultuur geproefd kon worden en vervolgens besloten daar 'iets' mee te gaan doen. In Groningen, in Enschede, in Zwolle, in Amsterdam.

In 2014 werd datzelfde CQ op slinkse wijze in een faillissement geduwd. Sindsdien moet het cultuurtalent maar zien waar in Zuidoost-Drenthe de mosterd staat. Sombere voorspelling: volgend jaar of het jaar daarop komt het Drents talent van elders. Want zonder boom geen vruchten. Het feest houdt een keer op.

Sander Reijgers bij ruimte P60 in Assen

Ik bezocht ruimte P60 van Wiets en Rudy Lanjouw in Assen en zag werk hangen van Sander Reijgers. Was het een schilderij? Misschien. Was er een compositie? Ook misschien. Het is maar wat je onder een schilderij en een compositie wilt verstaan.  Het was in ieder geval een met plakkerig spul bewerkt, kwetsbaar doek met gaten op een frame van hout. Monomaan minimalisme.

Op de website van Reijgers trof ik de volgende beschrijving aan:

"Laag, na laag, na laag, na laag...Sander Reijgers is gefascineerd door het materiaal en de handeling. Onverstoorbaar brengt hij lagen verf over elkaar aan en is hierbij beperkt door de tijd (de verf moet tussentijds drogen) en de vorm die de verf aanneemt. Reijgers volgt het proces heel geduldig en is bijna onderworpen aan zijn eigen werk.

De verf volgt de handeling en de verfroller waarmee het wordt aangebracht. Heel organisch ontstaan ogenschijnlijk monochrome composities die van dichtbij hun rijke kleurschakering prijsgeven, want onder de bovenste laag blijken nog talloze kleuren te zitten, deels zichtbaar vanwege de gaten die de verfroller op het doek heeft opengelaten.

Ook de structuur van het doek is geheel autonoom ontstaan door het eindeloos herhalen van de handeling. Hobbels, verfklonten, alles mag, zolang het maar ontstaat vanuit de handeling. Aan het eind van het proces staat het beeld los van de maker en de materie. Het eindresultaat lijkt een eenvoudige handeling, die nader bezien veel gelaagder is en maanden werk verbeeldt."

Te zien tot en met 22 april op vrijdag en zondag tussen 13.00 en 17.00 aan de Portugallaan 60 in Assen, samen met het werk van Vincent Uilenbroek.

Weerzien met Marloes de Vries

Ik bereid mij voor op een interview met illustrator Marloes de Vries. Ik weet van haar bestaan sinds een groepstentoonstelling in het CBK Emmen, acht jaar geleden. Daarna werd ze in 2014 uitgeroepen tot cultuurtalent van de gemeente Emmen. Weer een jaar later werd ze ook uitgeroepen tot cultuurtalent van Drenthe.

Daarop verhuisde De Vries naar Rotterdam.

Het is de tragiek van Drenthe in notendop: wie jong is en wat kan, trekt weg. Dat geldt zeker mensen in de creatieve sector. Want om aan opdrachten te komen in die sector heb je een groot netwerk nodig en een groot netwerk laat zich makkelijker vinden op een plek waar veel mensen bij elkaar zitten, op een kluitje, of beter: verpakt in beton, zoals in de Randstad.

Deze maand verscheen een boek van De Vries' hand waarin ze vertelt over hoe het haar is vergaan sinds haar verhuizing naar Zuid-Holland, Volwassen worden is optioneel. In het boek staan bijna alle antwoorden op de vragen die ik haar zou willen stellen. Behalve deze, denkend aan de uitreiking van de Drentse Talentprijs Cultuur volgende maand in Dieverbrug: welk advies zou ze nieuwe talenten willen geven?

Dat fotograferen wat er niet meer is

Ik belde met Robert van Willigenburg om hem een paar vragen te stellen over zijn boek Hier lag een wielerbaan. Hij bleek op de fiets te zitten, net buiten Aargau in Noord-Zwitserland, maar zag wel gelegenheid om iets te vertellen over een 'project' waar hij zeven jaar aan heeft gewerkt.

Dat 'project' komt neer op het verzamelen van gegevens over velodromes in Nederland die inmiddels verdwenen zijn.  Vele uren heeft Van Willgenburg achter de computer doorgebracht, zoekend in archieven, vooral in regionale kranten met verslagen van wedstrijden. Daarna in aanvullende archieven om er zeker van te zijn dat er inderdaad ooit daar en daar een wielerbaan heeft gelegen.

Uiteindelijk ging hij het land in. Plekken bezoeken. Kijken wat er van over is. En dat dan fotograferen. Het grasveld van het Bernoulliplein, de onderdoorgang van de Atjehstraat en een deel van de Canadalaan (foto) in Groningen. Het veld in Harlingen waar kaatsvereniging Eendracht haar thuis heeft, de Fonteinstraat in Leeuwarden. Alle provincies door. Ook die waar in het verleden geen banen waren, zoals Drenthe en Flevoland.

Omdat in het boek alles staat wat men over verdwenen velodromes zou willen weten, had ik maar echte vraag: wat voor reacties Van Willigenburg ontving als hij vertelde waar hij mee bezig was. "Glazige blikken", Vertelde hij over de telefoon.

En ook: "Ik ben van the medium is the message. Als mensen het boek dat ik wilde maken zouden zien, zouden ze het begrijpen.” Aldus geschiedde. "Iedereen slaat aan op de sport en de nostalgie, maar het is begonnen als conceptueel project over architectuur en het fotograferen van iets wat er niet meer is."

Hier lag een wielerbaan. Verdwenen velodromes in Nederland van Robert van Willigenburg is verschenen bij Uitgeverij Lecturis/DATO Prijs: 27,95 euro (200 blz.). Zie ook de krant van maandag.

Daar is hij alweer: Bas Jan Ader

Om de zoveel tijd loopt Bas Jan Ader mijn pad op. Vorig jaar was wat dat betreft een goed jaar. Met een tentoonstelling in de Mesdag Collectie in Den Haag waarvoor een aantal hedendaagse kunstenaars, onder wie Bill Viola, was gevraagd werk te leveren geïnspireerd op In search of the miraculous, het onvoltooide drieluik uit 1975.

En daarna een roman van Hans Münstermann getiteld De onderstroom, geïnspireerd op de verdwijning van zowel vader als zoon Ader. Op 12 april vertelt Münstermann over zijn boek in De Literaire Hemel in Amen,

Begin dit jaar volgde de tentoonstelling Vrijheid in museum De Fundatie waarvoor Hans den Hartog Jager vijftig kunstwerken selecteerde die volgens hem de laatste vijftig jaar toonaangevend zijn geweest. Waaronder dus voornoemd In search of the miraculous. In dit geval het eerste deel, foto's genomen tijdens een wandeling door de nacht in Los Angeles met op de foto's een stukje tekst van het nummer Searchin’ van The Coasters.

En nu net verschenen: het album In search of the miraculous van de Britse gitaarband Desperate Journalist op Fierce Panda Records. Ook vanwege die bandnaam zocht ik namens Dagblad van het Noorden contact met frontvrouw Jo Bevan. Die via email vertelde over haar connectie met het werk van Ader in het algemeen en In search of the miraculous in het bijzonder.

Zaterdag, morgen, in de krant. Het album kan, uiteraard, nu reeds beluisterd worden via een van de streamingdiensten bij mij en u in de buurt.

Voor de liefhebber hieronder de tekst van het nummer International Waters. De vernacheling van 'Groningen' moet Bevan vergeven worden. Het shoegaze geluid van Desperate Journalist mag erbij gehumd worden:

I found him crying on the billboard in Los Angeles
The Searchers ran right through him on the dead leaves
Arranging flowers, oh a moveable typeface
Bought agrarian and escaped the space race
Sentimental brother falling slowly
Black the raging sea and the death that owns me
Paralysed 8 millimetre show me
How my tiny boards can get this lonely

Off the coast of Ireland, what's the point in borders
Scramble all the signals and disconnect the callers
Because miracles they don't happen here

He played the futures in a silent demonstration
Collecting figures in studied isolation
A box of photographs a sail and a letter
Exhibited after he'd conquered the weather
Squaring circles, oh my paramour a forcefield
Romance from Grönigen, a theory and a bent keel
Elemental drifting culmination
A life defined as a rusted numbers station

Off the coast of Ireland, what's the point in borders
Scramble all the signals and disconnect the callers
Because miracles they don't happen here

Falling over Niagara Falls
Do you think he's really seen it all

Off the coast of Ireland, what's the point in borders
Scramble all the signals and disconnect the callers
Because miracles, they don't happen here
In these international waters

Bij Erwin Olaf in het Gemeentemuseum Den Haag

Ik bezocht de Erwin Olaf-tentoonstellingen in Den Haag. Eerst het oude werk in het Fotomuseum, daarna het nieuwere werk in het naastgelegen Gemeentemuseum. Op beide plekken was het schrikbarend druk. Fotografietentoonstellingen zouden wel eens de toekomst kunnen hebben. Het publiek was gemiddeld tien jaar jonger dan normaal in musea.

Erwin Olaf en ik gaan ver terug. Ik zie hem nog 'ons' lokaal van de School voor de Journalistiek aan de Ravellaan in Utrecht binnenstappen waar hij als oud-leerling kwam vertellen wat hij als oud-student op de SvdJ had geleerd. Frénk van der Linden en Tom Egberts deden hetzelfde. Introductieweek september 1984.  

Halverwege de gastles onderbrak Olaf, toen al geïnfecteerd met een flinke dosis passie, zijn chaotische verhaal over aandacht voor fotografie op SvdJ om een medestudente te complimenteren om haar prachtige ogen. Stella, heette ze. Misschien heet ze nog zo. Volgens mij kwam ze uit Noord-Brabant. Of hij haar een keer mocht fotograferen. Later dook ze eventjes op bij RTL.

De oude foto's in het Fotomuseum waren niet veel anders dan de foto's die het Groninger Museum in 2003 had laten zien: veel zwart-wit, een beetje barok, tegen het shockerende aan, maar steeds net binnen de lijntjes die bepalen waar schoonheid ophoudt en lelijkheid begint. Kortom, spelen met de tijdgeest en moraliteit. Olaf zat ten tijde van zijn expo in het Groninger Museum 25 jaar in 'het vak'.

Kijkend naar een zelfportret met sperma – Cum, 1985 – dreven mijn gedachten richting koning Willem Alexander, die recent zijn gezin door Olaf heeft laten fotograferen. Hoe zou zoiets gaan, vroeg ik mij af. Gaat dat gezin dan vooraf het werk van de geselecteerde fotograaf bekijken? Kijk: eerst deed hij iets met mongooltjes, maar later raakte hij gefascineerd door bondage en dwergen.

Het meer recente werk is kleurrijker, meer glamoureus en meer verstild. Alle modellen zien er bijna betrapt of bevroren uit, maar ogen toch nog gezond en blakend. Alsof ze met iets geheimzinnigs, raadselachtigs of verdorvens bezig waren en daar prompt mee zijn opgehouden omdat onverwachts een fotograaf langskwam. U wilt mij op de foto? Nou, vooruit. Doe uw werk.

De verrassing zat in zijn installaties: extreem vertraagde films van geënsceneerde foto- dan wel filmsessies met altijd weer fraaie modellen, ongeacht hun leeftijd. Hoe zou het toch met Stella en haar schitterende ogen zijn? En ook: mooi dat Olaf, die bij mijn weten nooit journalist is geweest, na de SvdJ een succesvol kunstenaar werd en altijd in beweging is gebleven. Te zien tot en met 12 mei.