In Museum Arnhem en Museum Belvédère in Oranjewoud is gelijktijdig een tentoonstelling te zien met werk van de schilder Jan Mankes (1889 – 1920). Verschillende media hebben er reeds over bericht. Zie ook hier, bij Nieuwsuur. Of hier, bij Dagblad van het Noorden.

In Museum Arnhem gaat de aandacht uit naar de thematiek en techniek van Mankes. Ook is te zien hoe tijdgenoten en hedendaagse kunstenaars ‘rust zoeken in de onrustige wereld om zich heen’. In Museum Belvédère ligt de nadruk meer op werk dat Mankes maakte toen hij in Friesland verbleef.

Journalist Wietske Koen van de Leeuwarder Courant bezocht de tentoonstelling in Oranjewoud en schreef vervolgens een stuk voor de opiniepagina's van haar krant. Daar doet ze een beroep op de musea die Friese werken van Mankes in eigendom of bruikleen hebben de schilderijen terug te geven aan de omgeving waar ze volgens Koen horen. ‘Jan Mankes moat thúskomme’.

Waar was Jan Mankes thuis? Zijn levensloop voerde hem vanuit zijn geboorteplaats Meppel (Dr) in 1904 naar Delft (Zh), in 1909 naar Het Meer (Frl), in 1915 naar Den Haag (Zh) en 1916 naar Eerbeek (Gld) waar hij in 1920 is gestorven. Hij heeft meer buiten Friesland dan in Friesland gewoond.

Met haar oproep haakt Koen aan bij een legitimatie die het Rijksmuseum in Den Haag gebruikt om geldschieters zover te krijgen de beurs te trekken als er een must have op de markt komt: Rembrandt komt thuis. Maar ze haakt vooral aan bij de ontwikkeling dat sommige landen bij andere landen een claim neer leggen om (vermeend) geroofde kunst terug te krijgen. De kunst van Mankes is voor zover bekend niet geroofd, maar verkocht – dat mag ik althans hopen voor de familie van de maker.

Dan de vraag aan wie of wat de werken moeten worden teruggegeven. Directeur Han Steenbruggen van het in 2004 geopende Museum Belvédère, niet ver van de plek waar Mankes zes van zijn dertig levensjaren woonde, zal er geen nee tegen zeggen. Behalve als het betekent dat hij op zijn beurt kunst moet afstaan die buiten zijn regio is gemaakt, zoals die van kunstenaars die lid waren van De Ploeg uit Groningen.

Het wordt nog doller als de gedachtegang van Koen wordt toegepast op het oeuvre van de schilders die ooit Italië hebben bezocht om het vak onder de knie te krijgen en er vervolgens elders een beroep van te maken. Of kunstenaars die in de negentiende of twintigste eeuw naar Frankrijk trokken. Het grootste deel van het werk van Vincent van Gogh hangt nu in Amsterdam en Otterlo, plaatsen waar hij nooit thuis is geweest, als hij al ooit ergens thuis is geweest.

In het geval van Mankes, is het even ingewikkeld als vergezocht. Zijn – tijdelijke – ouderlijk huis en de bijbehorende tuin is inmiddels verdwenen, afgebroken in 1931 en daarna omgespit. De buurtschap waar het huis stond, is daarna opgeslokt door Heerenveen.

Thuis bestaat niet meer. We moeten het doen met een schilderij dat ooit is gekocht door Herman Melchers, stichter van Museum More in Gorssel. Tot en met 22 juni te zien in Oranjewoud.