Van Boxsel, Jarry, Multatuli, Huizinga en de patafysische mentaliteit in Nederland
16-10-24
De tijd vliegt alle kanten op. Voor De Literaire Hemel interviewde ik afgelopen vrijdag Matthijs van Boxsel over Het carnaval van het zijn, een handboek voor wie meer wil weten over ‘patafysica en hoe de kloof tussen kunst en leven kan worden gedicht.
Het boek van Van Boxsel, dat ik van harte aanbeveel, valt in drie delen uiteen. Het eerste deel behandelt de invloed van Alfred Jarry op de kunst en cultuur van na de Tweede Wereldoorlog. Het tweede deel gaat over de fumisten uit de negentiende eeuw als opmaat voor de avant-garde. In het slotdeel toont Van Boxsel aan dat de patafysische mentaliteit ook in Nederland heeft bestaan, ver voor het in Frankrijk in de negentiende eeuw de kop op stak.
Hij vertelde in café De Amer over dat laatste onder meer dit:
“De meeste mensen denken dat wij voor de patafysische mentaliteit te calvinistisch zijn. Maar nee, dat was hier gewoon ook. Die clubs bestonden hier al vanaf de zestiende en zeventiende eeuw. Dat het verwaarloosd is, daar snap ik helemaal niets van, want het is een van de leukste onderdelen van de Nederlandse literatuur.
Nota bene Multatuli, die heeft geschreven over de oppervlakte van God. Zijn Millioenenstudiën is een meesterwerk en een inspiratiebron geweest voor Alfred Jarry. Sla diens Doctor Faustroll, de bijbel van de patafysici, er maar op na. Wat Multatuli schreef over de domheid van de natuur behoort voor mij tot de zaken die het leven de moeite waard maakt.”
Wat Van Boxsel aanspreekt in de ‘patafysica is de vrijheid en het spel. Hij citeerde in dit verband, alsof het niets was, Johan Huizinga, de enige Nederlander die ooit echt in de buurt is gekomen van het winnen van de Nobelprijs voor de literatuur: ‘Het is spel is onloochenbaar. Men kan bijna al het abstracte loochenen. Recht, schoonheid, waarheid, goedheid, geest, God. Men kan de ernst loochenen. Maar het spel niet.’
Hij raadde iedereen aan diens Homo Ludens te lezen: “Een fantastisch boek, waarin wordt uitgelegd dat spel van essentieel belang is in alles; in economie, in oorlog, in democratie, niet alleen in kunsten. Dat spel moet je serieus spelen.”