Omdat ik het afgelopen jaar veel fictie moest/mocht lezen, schoot de non-fictie erbij in. In een poging een beetje bij te lezen, ben ik begonnen aan Gedeelde verhalen van Lisa Kuitert over de bijna 150 jaar omspannende geschiedenis van uitgeefconcern Veen Bosch & Keuning. Dat lezen gaat met sprongen, van voor naar achter en weer terug.

Zo’n vijftien jaar geleden voelde ik mij enigszins verwant aan VBK, zoals het concern afgekort heet. Het boekenbedrijf was in 2005 een fusie aangegaan met de NDC Mediagroep, uitgever van Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant, mijn kranten.

Een of misschien twee jaar later, kregen we in de centrale hal van het krantenbedrijf aan de Lubeckweg in Groningen, een cassette met het verzameld werk van Gerard Reve uitgereikt, een uitgave van L.J. Veen. Als lijmmiddel vermoedelijk, al kan het ook een poging zijn geweest de ramsj voor te zijn.

Afgaand op het papier was de cassette ergens gedrukt in Tsjechië, zeker niet in de drukkerijen van Groningen of Leeuwarden. In entree naar die hal prijkten inmiddels aan de wand grote portretten van de VBK-succesauteurs als Nicci French, Nelleke Noordervliet en Geert Mak. Aan de Sixmastraat in Leeuwarden (foto) hangen ze nog, als is daar recentelijk een verbouwing begonnen.

Een enkele keer had ik last van de fusie. Bijvoorbeeld als ik door een marketingmedewerker van één van vele uitgeverijen onder de VBK-paraplu erop werd gewezen dat het ook in mijn belang zou zijn als aandacht werd geschonken aan een VBK-titel. Hoezo? Wie schoot er iets mee op als ik zou schrijven dat schrijver zus of zo een belabberd boek had geschreven?

Of die keer in 2010 dat ik van mijn chef het verzoek ontving Renate Dorrestein te interviewen over haar roman De Leesclub, omdat ‘we’ daar een actie mee zouden doen, iets met een boottocht. De Leesclub was een uitgave van het NDC/VBK-onderdeel Contact dat twee jaar laten zou opgaan in Atlas Contact.

Ik reisde naar Wassenaar en voerde met Dorrestein een gesprek over onder meer het nadrukkelijk noemen van het whiskymerk The Famous Grouse in De Leesclub. Datzelfde merk was sponsor van voornoemde boottocht. Aan mij de taak lezers op het idee te brengen De Leesclub te kopen en zich aan te melden voor de tocht middels een kadertje onderaan mijn artikel.

Tijdens het gesprek ging het ook over de keer dat Dorrestein vrouwenglijmiddel Lubricare had opgevoerd in haar roman Mijn zoon heeft een seksleven en ik lees mijn moeder Roodkapje voor. Duizend euro had ze ervoor gekregen. Een schijntje voor een boek waar uiteindelijk honderdvijftigduizend exemplaren van zijn verkocht.

Met de vermenging van literatuur, commercie en journalistiek was niets mis, concludeerde Dorrestein. Zolang het maar duidelijk is en voor iedereen zichtbaar op tafel ligt. Ik schreef het allemaal zo transparant mogelijk op.

Lisa Kuitert staat in het vlot geschreven Gedeelde verhalen uitvoerig stil bij de fusie. En dus ook bij de oorzaak van het mislukken. Dat had zeker te maken met de aankoop van schoolboekenuitgeverij Thieme Meulenhoff voor heel veel geld, juist in een tijd dat het onderwijs op grote schaal begon te digitaliseren en de kredietcrisis uitbrak.

In 2012 werden NDC en VBK opgesplitst. “Er is geen synergie tussen boeken, kranten en educatieve uitgaven,” concludeerde directeur Wiet de Bruijn. De kranten bleven achter met een flinke schuld die het schrappen van banen noodzakelijk maakte.

Blijkbaar had ik mijn werk niet goed gedaan.

Wat onder meer goed is aan het boek van Kuitert is dat het laat zien dat de wereld van het uitgeven, vooral de laatste decennia, een wereld is geworden waarin in steeds hoger tempo vissen elkaar schrokkerig opeten. Dat was welbeschouwd al zo toen Lambertus Jacob Veen op 23-jarige leeftijd in 1887 in Amsterdam een uitgeverij begon, L.J. Veen. ‘Om een fonds op te bouwen moest hij beginnen met bestaande titels over te kopen van anderen’, schrijft Kuitert aan het begin van het boek.

Wat begon met het overkopen van titels, veranderde gaandeweg in het overkopen van auteurs, personeel, fondsen en daarna complete bedrijven. Dit voorjaar werd bekend dat VBK in zijn geheel eigendom wordt van de Amerikaanse uitgeefgigant Simon & Schuster. Zelf werd Simon & Schuster in 2023 voor 1,5 miljard euro gekocht door een private-equityfonds.

Aan het slot van Gedeelde verhalen schrijft Kuitert dit:

‘De geschiedenis van het bedrijf laat zien dat het evenwicht tussen kwaliteit en commercie soms kwetsbaar is. Dat de waan van de dag niet altijd een goede raadgever is, en dat fusies en alsmaar groeien rampzalige gevolgen kunnen hebben. Het zijn die lessen van wijsheid uit de geschiedenis waarmee het bedrijf de grote verwachtingen kan gaan waarmaken. Maar als er iets is wat hopelijk zal blijven hangen, dan is het wel dat uitgeven mensenwerk is.’

Nu weer verder lezen.