Woest en Ledig

Weltmeister in de verwarrende jaren zeventig

Na een uitputtende promotietour, uitputtend vooral voor wie in Zuidoost-Drenthe woont, is muziektheatergezelschap Iemandsland dan eindelijk begonnen met het opvoeren van De Weltmeister. We hebben het hier over een locatietheatervoorstelling die nu eens niet in een schuur, op een boot, in dorpscafés of op een veld wordt gespeeld, maar in een heus theater staat. Want ook dat is een locatie. Tot en met 29 september in het Atlas Theater te Emmen.

De Weltmeister is een avond in drie delen. Althans dat was donderdagavond geval, toen ik de try out bijwoonde. Eerst was er een samenzijn in Club '74 waar het publiek voor een groot deel uit scholieren van de 'cultuurstroomklassen' van het Esdal College bestond en DJ Schmutzige Harry onder een videowall plaatjes uit het midden van de jaren zeventig draaide. De koffer van Harry bleek opvallend veel Duitstalige popmuziek van het vrolijke soort te bevatten.

De sfeer werd nog eens extra opgeleukt door hupsige danseressen met bijpassende bewegingen in een entourage van neo-camp. Als u begrijpt wat ik bedoel. De plakkerige onschuld van de jaren zeventig werd niet geïroniseerd – of misschien juist wel, met ironie weet je eigenlijk nooit waar je aan toe bent – maar zo gepresenteerd dat de verantwoorde muziek van toen – progrock, artrock, punkrock – in mijn herinnering achteraf ineens een riducule tijdverspilling bleek te zijn geweest.

Het zogenaamde goede van toen was eigenlijk fout. Het vermeende foute van weleer was veel beter. Op zijn minst leuker. Blijer.

Deel twee was de voorstelling zelf: een collage van scènes over een gezin dat door de tijdgeest verscheurd raakt. Het 'verhaal' vertelt van een Rotterdamse vader met een oorlogstrauma die in Zuidoost-Drenthe, het iemandsland, een te klein tankstation runt. Hij wil niet vooruit, de vader. Moeder staat wel open voor verandering. Met de kinderen kan het alle kanten op. Naar lager wal, het dorp uit, de snelweg over, misschien nach Lodz.

Deel drie, na het slotapplaus, speelt zich wederom af in Club '74. Omdat de leerlingen van het Esdal Collega blijkbaar iets beters te doen hadden, iets met schoolboeken vermoedelijk, liep de dansvloer dit keer sneller leeg, hoezeer de hupsige danseressen ook hun best deden.

Vandaag is de première van De Weltmeister. In afwachting van de recensies stel ik voor de pr-afdeling kosteloos de volgende blurb ter beschikking: een avond vol verleden, vooruitgang, verwarring und ein bisschen Fröhlichkeit.

Groningen vs. Friesland, Friesland vs. Groningen

Een aantal jaar geleden bedacht de directie van de NDC Mediagroep, de uitgever van Noord-Nederland, dat het goed zou zijn als Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant nauwer zouden samenwerken. Win-win. En minder kosten.

Ter voorbereiding werd een aantal vergaderingen belegd, waarbij als eerste hindernis de vergaderplek moest worden bepaald: Friesland of Groningen. Overleg in Drenthe was nooit aan de orde.

Bij een van die vergaderingen, in Drachten, werd gepassioneerd gesproken over de gemeenschappelijkheid in de drie provincies. "We maken allemaal deel uit van het Noorden", riep iemand uit Groningen. "Friesland hoort niet bij Noord-Nederland", wierp iemand uit Friesland tegen.

De door de directie gedroomde nauwe samenwerking bleek in de praktijk stroever te verlopen dan gedacht. De ene keer toonde 'Groningen' zich te voortvarend. De andere keer koos 'Friesland' voor een eigen tempo. Wat 'Drenthe' deed of wilde kwam niet ter sprake.

Om de boel in het gareel te houden, werd een adagium bedacht: 'Samen als het kan, alleen als het moet'. Of daarmee de beoogde doelen werden gehaald, is mij nooit duidelijk geworden. Wel meende ik dat het adagium steeds vaker neerkwam op 'Ieder voor zich en samen tegen ons allen'.

Ik moest hier aan denken nadat Arno Brok, de commissaris van de koning in Friesland, afgelopen dinsdag een interview had gegeven aan Saskia van Westrheenen van de Leeuwarder Courant. Waarop een dag later werd gereageerd door Johan de Veer en Arnoud Bodde in Dagblad van het Noorden.

Vandaag gaan de hoofdredactionele commentaren in beide kranten erover. Voor de begrijpelijkheid van de buitenstaander plaats ik het DvhN-commentaar boven dat van de LC:  

Dit zijn de namen, straks in Amen

Het programma voor De Literaire Hemel in café De Amer is vastgesteld. Dat wil zeggen: de gasten voor de komende drie bijeenkomst die dit jaar in Amen plaatsvinden:

11 oktober

Marcel Möring over zijn roman Amen, Paula Laning over Als zelfs je naam niet van jou is, David de Poel over zijn biografie van Frans Pointl (1933-2015). Met daarbij muziek van Maarten Koekkoek.

8 november

Frank Westerman over De wereld volgens Darp. Het einde en de terugkeer van de Koude Oorlog, Iduna Paalman over haar dichtbundel De grom uit de hond halen, John Heymans over Armando (1929- 2018) en ongetwijfels ook Gerrit Krol en Simeon Ten Holt. Met muziek van Marinus Scholten en Nicolette Leenstra.

13 december

Jaap Scholten over zijn roman Suikerbastaard, Esmé van den Boom over haar dichtbundel Eigen kamers en Michèl de Jong over zijn biografie van Drs. P (1919-2015). Met muziek van Freek Luik.

Interviewers zijn wederom Annette Timmer en Joep van Ruiten. Aanvang is 20.15 uur. Entree 15 euro.

Leest 'Alles voor Vincent' van Hans Luijten

Ik lees voor Dagblad van het Noorden de biografie Alles voor Vincent waarin Hans Luijten het leven van Jo Bonger beschrijft. Bonger (1862 - 1925) was de vrouw van Theo van Gogh, de broer van de schilder die bij leven nagenoeg niets verkocht, maar daarna een miljoenenbusiness werd. Halverwege Alles voor Vincent denk ik dat dit commerciële succes aan Jo te danken is.

De eerste honderd bladzijden van biografie duidt daar nog niets op. Luijten beschrijft daarin nogal uitvoerig hoe Jo opgroeit in een Amsterdams middenklasse-gezin en droomt van een dienstbaar leven. Ik zou haar een serieus en ernstig meisje willen noemen, iets te serieus zelfs. Al lezend had ik af en toe een neiging haar iets vreselijks toe te wensen, zodat haar werkelijk iets zou overkomen.

Op bladzijde 75 ontmoet ze na bemiddeling door haar broer Andries Theo van Gogh, 'een fijngevoelige en gewetensvolle' handelaar met een voorliefde voor moderne schilderkunst. Die haar tamelijk uit het niets een huwelijksaanzoek doet, waar ze opvallend vlot op in gaat om kort daarna tot de ontdekking te komen dat ze als vrouw met een huishouden schromelijk te kort schiet. 'Ik kan niets', schrijft ze ergens in een brief. Dat blijkt niet overdreven.

Vervolgens beschrijft Luijten hoe ze zich van een onzekere jongedame ontwikkelt tot een zelfstandige vrouw. Haar leven raakt, uiteraard, in een stroomversnelling als Theo na twee jaar huwelijk overlijdt, vermoedelijk aan de gevolgen van syfilis. Een levensverzekering is er is niet. Wel een zoontje, Vincent. De biografie-titel leest twee kanten op.

Vanaf dat moment is Jo naast alleenstaande moeder ook ineens eigenaar en beheerder van het oeuvre van de kort daarvoor eveneens overleden Vincent. Die in ruil voor een jaarlijkse toelage van gemiddeld 1750 franc gedurende tien jaar zijn schilderijen aan Theo had afgestaan. Geen mens wil ze dan nog hebben.

Na bladzijde 173 – Jo verhuist naar Bussum waar ze een pension begint en 361 schilderijen en tekeningen een plek geeft op zolder – wordt het kunsthistorisch pas echt interessant. Luijten beschrijft hoe de weduwe van de kunsthandelaar er in slaagt de tragische zwager 'in de markt' te zetten, hoe ze af en toe een schilderij weet te verkopen, hoe ze pogingen doet om de brieven van Vincent uitgegeven te krijgen en hoe ze steeds meer exposities weet te regelen.

Ergens achterin Alles voor Vincent is een portret opgenomen van Jo van Gogh-Bonger. Het is niet gemaakt door Vincent, maar door Barbara Stok van wie binnenkort bij uitgeverij Rubinstein 'een luxe Gouden Boekje' verschijnt getiteld Vincent en de zonnebloemen. Dit geheel terzijde. Nu weer verder lezen.

Na afloop van Grensloos Kunst Verkennen 2019

Als mij naar mijn mening over de jongste editie van de kunstroute Grensloos Kunst Verkennen De Wijk IJhorst zou worden gevraagd – zondag was de laatste dag – zou ik enige aarzeling in mijn antwoord laten doorklinken.

Ik zou beginnen te zeggen dat de twee dorpen aan weerszijde van de Reest er weer schitterend bij lagen. En dat de route uitstekend te volgen was. Dat de suppoosten allervriendelijkst waren. Dat het toch maar mooi is dat er zoiets bestaat. Dat we ons gelukkig mogen prijzen dat we er voor zo weinig geld van kunnen genieten.

Daarna zou ik, heel voorzichtig, opmerken dat ik de kunst dit keer nogal onnadrukkelijk vond. Niet heel goed, niet heel slecht, maar daar ergens tussenin. Soms beter, soms minder. Ik zou erbij zeggen dat ik in de loop der jaren misschien wat verwend ben geraakt. Of blasé. Of ronduit verpest. Ik zou de oorzaak van mijn twijfel aan de kwaliteit eerst bij mijzelf zoeken.

Vervolgens zou ik iets proberen te zeggen over het concept, over de keuze voor werk van '29 internationaal, nationaal en regionaal bekende professionele kunstenaars' die met elkaar garant staan voor 'een grote diversiteit aan disciplines en materiaalgebruik'. Dat is welbeschouwd niet echt een concept, geen visie, geen sterk uitgesproken idee. Dat is eerder een verzameling waarbij het aankomt op de ongedefinieerde smaak van de samenstellers.

Dat De overgave van Reinaert de vos van Leonard van Munster deze zomer ook te zien is in de Anningahof bij Zwolle zou ik de kunstenaar kwalijk nemen. Voor het overige zou ik stellen dat je als organisatie met het voor elk wat wils principe eigenlijk geen buil kunt vallen.

Tot slot zou ik namen laten vallen van kunstenaars die er wat mij betreft bovenuit staken: Carolien Evers met haar breikunst, Janneke Hogerheide met haar textielschilderijen, Moniek Westerman met haar straatvondstsculpturen en voorts Irma Frijlink met zowel de kwallen-installatie als haar hommage aan de gevallen vrouwen.

Een volgende keer zou ik weer gaan.

Welke taal sprak de slang in Assen?

Ik kijk naar de televisieserie Welkom in de jaren 20 en 30 van regisseur Niek Barendsen. Nadat vorige week zondag in de eerste aflevering koningin Wilhelmina weer tot leven werd gewekt en aan de tand werd gevoeld over het Nederland aan het begin van de twintigste eeuw, is komende zondag niemand minder dan de Amerikaanse vliegenier en kinderverwekker Charles Lindbergh te gast.

Vergeleken met aflevering een komt in deze tweede aflevering 'ons land' er bekaaid van af. Lindbergh, gespeeld door Alex Klaassen, vraagt zich dan ook af of er in Nederland niets gebeurde. Waarop de giebelende presentatrice Dorine Goudsmit, gespeeld door Plien van Bennekom, dat eerst beaamt en daarna te binnen schiet dat in 1926 de synode van Assen werd gehouden. Prompt wordt een filmpje ingestart.

In beeld verschijnt een groep in het zwart geklede mannen die discussiëren over de vraag of de slang uit het Oude Testament werkelijk heeft gesproken. Het hoogste woord wordt gevoerd door een gereformeerde dominee die op Pierre Bokma lijkt en stelt dat de slang wel degelijk tot Adam en Eva heeft gesproken. Waarop een dominee die op Peter Blok lijkt, tegenwerpt dat de slang niet sprak, omdat slangen niet kunnen spreken.

Dominee Bokma verwerpt dit. Het staat immers in de Bijbel dat de slang sprak. Dominee Blok probeert daarop de stelling voor de tweede maal onderuit te trekken door zich af te vragen welke taal de slang destijds sprak. Nederlands, zegt iemand. Hebreeuws, zegt iemand anders. Aramees, merkt iemand op. Als Blok wordt gedwongen de synode te ondertekenen, stapt hij op.

Bokma vat het nog eens samen: 'Iedereen het er over eens dat de slang heeft gesproken?' Maar opnieuw gaat het over de taal die de slang sprak. Engels natuurlijk. Gebarentaal. Bokma: 'Natuurlijk niet. Een slang heeft toch geen handen!?' Body language. Dominee Laus Steenbeeke spreekt daarop het verlossende woord: 'Slang. De slang sprak slang.' Waarmee de vergadering in Assen is afgelopen.

Allemaal waar gebeurd. Min of meer.

Op komst: De Weltmeister

In het Boertangermoeras, net over de grup

Omdat de weersomstandigheden gunstig oogden, besloot ik tot het fietsen van de Moor-tour, een rondje door het Duitse deel van het Boertangermoeras. Te beginnen even buiten Zwartemeer, voorbij Nieuw-Schoonebeek de grens over en dan met een omweg via Meppen weer terug. Al met al zo'n 70 kilometer.

De route bleek vooral een Nederlands initiatief, mede mogelijk gemaakt met grensoverschrijdende subsidies. Aanvankelijk waren de fietspaden nog heel goed, maar eenmaal over de grup was het snel gedaan met het comfort en verdwenen de speciaal ontworpen routebordjes al ras uit zicht. Duitsers zijn meer van de auto.

In Twist, wat volgens de kaart iets ander is dan Twist-Bült en Twist-Siedlung, trof ik naast het Rathaus een minibieb. De 'bieb' was door de gemeente Twist, de Katholisch Offentliche Bücherij en energiebedrijf Innogy, de Duitse moeder van Essent, op een sokkel van cortenstaal zeldzaam professioneel uitgevoerd en voorzien van panelen in twee talen.

Ik las: 'Want lezen verbindt en boeken zijn een belangrijk cultureel erfgoed dat moet worden behouden. Innogy begrijpt deze betrokkenheid als deel van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid'. In Nederland begrijpen de collega-bedrijven van Innogy dit blijkbaar niet, want hier zijn de minibieb vrijwel uitsluitend het initiatief van Happinez-lezeressen.

Na Twist raakte ik het spoor bijster ergens in een niemandsland waar links langs het verlaten industriespoor turf werd gewonnen, rechts olie werd opgepompt en in de verte windmolens stonden opgesteld. Beloofde dorpen als Torfwerk en Groß Hesepe heb ik daarna niet meer kunnen vinden.

Wel belandde ik via een omweg in Rühle, een gehucht dat met Meppen is verbonden via de Rühler Sommerweg. Langs deze lommerlijk weg zijn vijftien beelden geplaatst die tezamen een kruiswegstatie vormen. Het katholicisme is, als ware het een oefening in nederigheid, nog prominent in de streek aanwezig middels particuliere gebedshuisjes.

De terugweg voerde via Versen en Groß Fullen naar Schöningsdorf,  het Zwartemeer van dit deel van Duitsland. Belangrijkste attractie van het dorp, naast het Griekse restaurant Der Grieche, is een groot uitgevallen bushok waarin met een tegelkunstwerk lokale oorlogsslachtoffers worden herdacht. Hun achternamen zijn dezelfde als die in Zwartemeer.

Cuby + Blizzards als Hollandse Helden

Louis van Paridon (1922 – 2016) zette in de jaren zestig talloze min of meer beroemdheden op de foto. Tot hij er ineens genoeg van kreeg en zich besloot toe te leggen op de destijds zeer lucratieve handel in antiek. Als Van Paridon in de jaren daarna naar zijn archief werd gevraagd, vertelde hij dat vrijwel alles was vergaan. Na zijn overlijden bleek dat toch net even anders te zitten.

Rianne van Dijck stelde een boek samen met foto’s die Van Paridon maakte voor tijdschriften en kranten als Margriet, Libelle, Televisier, De Tijd, De Volkskrant en Den Haag. In Hollandse helden in de jaren 60. Het kleurenarchief van Louis van Paridon worden ze gepresenteerd in de categorieën sport, televisie, toneel, literatuur, Amsterdam en muziek.

Voor die laatste reeks legde hij in 1967 de niet zo heel erg Hollandse helden Cuby + Blizzards vast. Prachtige foto inderdaad. Niet alleen vanwege de kleuren, maar vooral vanwege de alleshalve brave blikken van de bandleden. Met dank aan Albert Haar van links naar rechts: Hans Waterman, Harry Muskee, Willy Middel (met rode trui), Eelco Gelling (met nagenoeg leeg glas) en Herman Brood.

Nog meer C+B: vijftig jaar na verschijning staat het Cuby-album Appleknockers Flophouse op 26 september in café Hofsteenge in Grolloo centraal tijdens een ode-avond met 'tal van Drentse artiesten'.

Gerhardt Heusinkveld, artistiek leider van het project: "We hebben een unieke avond samengesteld waarin die legendarische LP presentatie en het heden samenvloeien tot een zinderende muzikale voorstelling. Appleknockers Flophouse wordt gezien als één van de beste bluesalbums. Anno 2019 worden nog steeds bands geïnspireerd door dit album en Cuby & The Blizzards. Samen met de theatermakers van Garage TDI, het Puellae Strijkkwartet, de band Easterfield, DAF Assen en diverse vocalisten en musici verbinden we het verleden met het heden."

Heusinkveld  hoopt op een net zo’n legendarische avond als 50 jaar geleden toen Appleknockers Flophouse werd gepresenteerd in Café Perkaan in Wezup. Destijds zorgden grote hoeveelheden drank en een stripteasedanseres voor zoveel rumoer dat de burgemeester moest er aan te pas moest komen om een schandaal te voorkomen.

De kaartverkoop voor de Appleknockers Flophouse herleving is gestart via www.kunstencultuur.nl. Er zijn 150 kaarten beschikbaar. Dagblad van het Noorden is mediapartner van het project dat mogelijk is dankzij financiële bijdragen van de Provincie Drenthe en VSBfonds.

In het Vincentre te Nuenen

Komend vanuit Lieshout passeerde ik vlak voor Nuenen een witte paal met rode stip en een bordje waarop werd gemeld dat 'precies op deze plek' het huisje van de familie De Groot had gestaan. De familie zou model zijn geweest voor De aardappeleters van Vincent van Gogh. Ik had het kunnen weten, maar wist het niet.

Daarop reisde ik door naar Nuenen zelf. In het Van Gogh Village bleek een snackbar naar De aardappeleters genoemd – wel zo gevat. In het centrum, niet ver van de muziekkoepel in het park, trof ik een sculptuur aan waarmee de familie De Groot en dus de aardappeleters werd verbeeld. Op straat liepen mensen met boekjes, vermoedelijk volgden zij een Van Gogh-route.

In het Vincentre aan een straat die Berg wordt genoemd, vertelde een mevrouw wat het Vincentre zoal te bieden heeft: herinneringen aan de twee jaar die Van Gogh in Nuenen heeft doorgebracht. Hij arriveerde in het dorp op 5 december 1883, kort nadat hij halsoverkop uit Drenthe was vertrokken.

Om Nuenen zelf ging het hem niet. Als zijn vader er niet als dominee had gewerkt, was hij nooit naar het dorp gekomen. De mevrouw wist evenwel te vertellen dat Van Gogh in Nuenen definitief besloot kunstschilder te worden. Hetzelfde wordt over Nieuw-Amsterdam en Londen beweerd.

Los daarvan: het Vincentre laat zien dat hij niet heeft lopen niksen. De opstelling in het drie verdiepingen tellende bezoekerscentrum vertelt niet alleen over de schilder zelf, maar ook over diens familie, zijn schildersvrienden uit het nabijgelegen Eindhoven en vooral het Nuenen van eind negentiende eeuw.

Zo is er onder meer aandacht voor Margot Begemann, dochter van een dominee uit Nuenen met wie Van Gogh een verhouding heeft gehad. Met een verwijzing naar Sien, de gevallen vrouw uit Den Haag: 'Helaas, de geschiedenis herhaalt zich. Opnieuw was er bij Vincent sprake van liefde uit medelijden en opnieuw was zijn familie tegen de relatie gekant.'

En er is aandacht voor Anthon van Rappard, de kunstenaar die Van Gogh in Brussel had leren kennen en hem, Van Gogh dus, wees op de mogelijkheden in Drenthe. Van Rappard verbleef halverwege 1884 een aantal dagen in Nuenen, waar hij samen met Van Gogh een aantal wevers schilderde. In het Vincentre hangt Van Rappard's Garen winden uit 1884.

Originele schilderijen en tekeningen van Van Gogh zelf zijn er niet – wel veel reproducties. De meeste knappe is naar De oogst, een in Arles vervaardigd schilderij, in beperkte oplage nagemaakt met technische hulp van het Japanse bedrijf Fuji, officieel goedgekeurd door het Van Gogh Museum in Den Haag en vervolgens aangeschaft door de plaatselijke Rotary.

Wie voortmaakt, is na een half uur klaar met het Vincentre. Dat is inclusief een vluchtige blik in het werkdocument Becoming Vincent met plannen om het verhaal van de vroege Van Gogh onder de aandacht brengen en een praatje met een vrijwilliger die weet te vertellen dat er in Nuenen uitbreidingsplannen zijn en dat omwonenden daar zo hun bedenkingen bij hebben. Cultuurtoerisme is heel mooi, maar het moet niet te dol worden.