Woest en Ledig

Popcultuur in Drenthe anno 2019

Er is niets tegen nostalgie. Behalve als de nostalgie zo’n dominante vorm aanneemt dat er nauwelijks meer ruimte is voor het heden. Waardoor de indruk wordt gewekt dat het heden minder de moeite waard is dan het verleden. En niemand het in zijn hoofd zal halen om over de toekomst na te denken.

Acht fragmenten (plus 1) uit recent toegestuurde persberichten, nieuwsbrieven en andere aankondigingen:

1. Vrijdag 1 maart in Meppel: "Na het succes van hun vorige Acoustic Echoes-tournee komt Pink Floyd Project nu naar Ogterop met ‘50 jaar Pink Floyd - The Dutch Years’. Een unplugged theaterconcert, waarin de magie van de Nederlandse optredens van de iconische Engelse band, naar het theater wordt gebracht."

2. Zaterdag 2 maart: Het Podium in Hoogeveen presenteert i.s.m. Artists & Bands Bookings de tweede Legends of Rock Tribute Night van een serie van drie. Met dit keer Led Zeppelin by Letz Zeppelin (UK/BE) en Deep Purple by Stormbringer. Op 6 april volgen Metallica by Damaged Justice en Guns N' Roses by Slash N' Roses."

3. Dinsdag 5 maart Atlas Theater: "Dit seizoen keert The Bootleg Sixties terug naar Emmen met een nieuwe setlist van vertrouwde hits uit de zestiger jaren. Je hoort wereldberoemde songs van onder andere The Doors, Simon & Garfunkel, The Beatles, Rolling Stones, The Who en Shocking Blue. Ook visueel valt er veel te genieten, dankzij drie schermen met filmbeelden uit die periode."

4. "De 90s komen zaterdag 9 maart helemaal tot leven tijdens We Are 90s, het themafeest van het jaar in Expo Assen. Met top dj’s en artiesten uit de jaren negentig als Mental Theo, Paul Elstak en Party Animals wordt het gegarandeerd feest in de speciaal voor We Are 90s volledig omgetoverde hal bij het TT Circuit."

5. "Zaterdag 9 maart staat Def Americans voor een uitverkocht Podium met hun Johnny Cash tribute show: live at San Quentin. 50 jaar nadat The Man in Black het legendarische concert gaf in de zwaar bewaakte gevangenis, brengt Def Americans het concert naar de Nederlandse en Belgische podia."

6. "De Bonte Wever in Assen opent zaterdag 9 maart de deuren van haar grootste zaal voor een tweede editie van Disco Wonderland. Deze keer zijn het DJ’s Gijs Staverman, Hans Stroeve en Jaap Brienen die plaats zullen nemen achter de draaitafels en zorgen voor een gevarieerde mix van danceclassics en grote hits uit alle decennia."

7. Zondag 10 maart in De Tamboer in Hoogeveen: "MT Sessions, zangeres Marsha Pendjol en toetsenist Theo van de Poll, vertolken samen met gastmuzikanten songs van diverse artiesten. Thema: Songs of the 80s."

8. Op zaterdag 16 maart in Atlas Emmen brengt "zanger en entertainer Jordan Roy, bekend van zijn deelname aan The Voice Of Holland, in Freedom een muzikaal eerbetoon aan George Michael. Niet alleen diens solowerk komt aan bod, maar ook de hits die hij scoorde met Wham!"

En dan nog deze, spelend in de Evenementenhal in Hardenberg: "Kom jij weer helemaal uit je dak gaan op de beste Happy Hardcore, Eurodance en die typische 90’s hits? Line-up Pump Up The 90s Part 24 op 6 april 2019: Mental Theo, Twenty 4 Seven, It All Started In The Nineties, Anita Doth, Darkraver, Bass-D en Lasgo."

Leest 'Een ontgifting' van Willem Otterspeer

Ik lees voor een bespreking in Dagblad van het Noorden en omdat hij vrijdag 8 maart te gast is in De Literaire Hemel in Amen Een ontgifting, de debuutroman van Willem Otterspeer. Op de cover herken ik het silhouet van een foto op een vorig boek van zijn hand, De mislukkingskunstenaar, het eerste deel van de Willem Frederik Hermans-biografie.

De ik-figuur in Een ontgifting is een schrijver, in wie we Hermans kunnen herkennen. Die een roman besluit te schrijven over zijn biograaf, die aan Otterspeer doet denken. ‘Iemand die mij kan maken en breken als een alter ego en misschien kan redden’, zegt de schrijver over de biograaf.

In de vierde alinea op de eerste bladzijde staat de volgende zin: 'Er zat helemaal niemand in de trein, dat balkon was leeg als de ziel van een boekbespreker'.

Op bladzijde 109 lees ik dit: 'Nooit heb ik iets opgestoken van een Nederlandse criticus. Mislukte schrijvers zijn het, allemaal, jaloers op wat een ander kan zonder zelf iets te kunnen. Meelifters en kantlijntrekkers, schimmels en schijnzwammen. Capo's met een clubdas, quislings uit op kopgeld.'

Op bladzijde 189 lees ik dit: 'Een schrijver valt samen met wat hij schrijft. Dat is precies wat een schrijver van een journalist onderscheidt, die osmose van twee levens. De magie van het schrijven: eerst maak je van één twee, verteller en personage, dan van tweeën één, schrijver en verhaal. Wie heeft dat beter gedaan dan hij? Wie is er harder voor gestraft?'

Een ontgifting is, zoals wij dat hier soms zeggen, een gek boek. Schrijver en de biograaf lopen elkaar voor de voeten, de een spiegelt zich aan de ander, de twee vloeien in elkaar over. En als de lezer even niet oplet, bijvoorbeeld omdat hij of zij aan Het horzelnest denkt, een net verschenen boek van Otterspeer over de Leidse universiteit tijdens de Tweede Wereldoorlog, of als hij aan De kleine Huizinga denkt, zijn nog te verschijnen samenvatting van Herfsttij der middeleeuwen, ben je zomaar het spoor bijster.

Ik overweeg drie sterren. Maar eerst verder lezen.

Nieuwe lente, oude Roet

Terwijl de ijspegels verdampt zijn voor ze ooit konden bevriezen, ploft het winternummer van Roet op de mat: veertigste jaargang nummer 4. Met in het redactioneel de volgende alinea:

'Wij hebt het al eerder constateerd: der wordt tegenwoordig nogal wat (literair) wark publiceerd. In het Drèents en in het Nederlands. Dat betiekent wark an de winkel veur oeze recensenten. In dit nummer besprekings van Vioolties an zee van Suze Sanders, De paddenvanger van Anne Doornbos en Jan, Jans en de fiets van Jan Germs en Jans Polling. De bespreking van Vogelzwemvliegvis van Kaspers Peters deur Rouke Broersma ligt al klaor veur het veurjaorsnummer.'

Goed dat er Roet is.

Van vier bovengenoemde titels is er slecht één in Dagblad van het Noorden besproken. Anne Doornbos kreeg vier sterren en deze twee zinnen: ‘Wat De paddenvanger aan spanning ontbeert, wordt gecompenseerd door de zorgvuldigheid en het vernuft waarmee het net is gevlochten. En door een bewonderenswaardig kalme verteltoon, waarin bijgeluiden doorklinken die vooral buiten de stad zullen worden verstaan.’

Vogelzwemvliegvis van Kaspers Peters kreeg in het DvhN aandacht middels een verslag van de bundelpresentatie. De uitgaven van Suze Sanders en Germs & Polling zijn nooit besproken, omdat uitgeverij Het Drentse Boek nooit bespreekexemplaren naar de besprekers van de grootste krant in Noord-Nederland heeft gestuurd. Of misschien is dat wel gebeurd, maar zijn de boeken door een bezorger in het maïs gegooid. Je weet het nie, je ken het nie zeggen. Je ken d’r alleen een slag naar slaan.

Ook in het winternummer twee bijdragen over de Nedersaksische tijdschriftengeschiedenis, uitgesproken tijdens een medewerkersbijeenkomst in de herfst van 2018 en nu dan afgedrukt. Tonko Ufkes haalt herinneringen op aan de transformatie van het papieren blad Krödde naar het digitale Oader. Martin Koster graaft uit zijn geheugen het ontstaan van Roet op. 19 maart 1979: ‘Wij leupen nog op de Westersingel toen ik tegen Ton zee: ‘Der zul een Drèents literair tiedschrift komen mutten!’

Begin deze maand kwam Koster opnieuw te spreken over het door hem verwekte kind, ditmaal in de rubriek Sjarlefrans in Dagblad van het Noorden: ‘Roet begun satirisch, mar weur al rap een eernsachtig literair blad, mit verhalen, gedichten en recensies. Mit lieverlao kwaamp der in het Drèentstalige blad plek veur wark in de landstaol. En dat is de ofgelopen dartig jaor niet changeerd.

President Obama zee dan wel dat het tied wordde veur a change, mar hij had het niet over Roet. Ik wel: ‘Achte Roetredactie, wordt het onderdoems gien tied um het blad te vernuvern mit interviews, colums en - as het der vanof kan -  een fijn historisch artikel van iene die argens meer van wet? Knappe foto derbij en ie kunt mooi verdan naor de vieftig.’

Tijdens een bijeenkomst in De Literaire Hemel in café De Amer werd afgelopen maand Lukas Koops geïnterviewd door Annette Timmer. Geconfronteerd met de woorden van Koster liet Roetman Koops weten dat hij serieus over een vernieuwing van het letterkundig tiedschrift wil nadenken. Wat mij niet alleen zeer verstandig lijkt, maar ook zeer nieuwsgierig maakt. In de tussentijd is het wachten op een bespreking van Koops’ roman Villa Triantha. Misschien dat Obama tijd heeft...

Hideaway- Kiesza

 

Schaatsschilderijen - Douwe Elias

Alweer over optredende dichters en podiumpoëzie

Op het gevaar af dat het vervelend wordt: opnieuw iets over optredende dichters en podiumpoëzie. Eerder stukken stonden hier en daar. Voor wie het vergeten is, of niet gelezen heeft, wat maakt het uit, deze korte reeks begon na een avond met optredens in het Grand Theatre in Groningen. Daar droeg ook Antjie Krog werk voor, ondersteund door een tekstprojectie die niet synchroon liep met haar voordacht.

Diezelfde Krog werd onlangs door interviewer Jelle van Riet in De Standaard gecomplimenteerd als 'publiekslieveling op festivals'. Van Riet: 'Wie u hoort voorlezen weet hoe cruciaal klank en ritme voor u zijn. U rapt ook op het niveau van Snoop Dog, 50 Cent en Eminem. Hebt u nog plannen als MC Krog? '

Krog: "Een van mijn fantasieën is om naar deze wereld terug te keren als mezzosopraan. Ik ben gek op liederen. Binnen de liederenzang zijn er twee scholen: de een hamert op de frasering, de ander op de uitspraak van de woorden. Mijn hart gaat uit naar die laatste zangers die woorden zoals Tod krachtig aanzetten. Ik word woedend als mensen over stemhebbende en stemloze klanken heen glijden als was er geen verschil tussen een d en een t, een p en een b. Klinkers, medeklinkers en tweeklanken moeten met respect worden behandeld! Klank is de oerwortel van poëzie.

Als ik aan mijn studenten een gedicht voorlees vraag ik hen eerst om hun oren af te sluiten en niks te denken, want louter door de klank is het gedicht al instinctief te verstaan. “Genuine poetry can communicate before it’s understood”, aldus T.S. Eliot. Nochtans wilde ik eerst mijn poëzie niet voorlezen, tot ik werd gevraagd deel te nemen aan een Free Nelson Mandela Rally in Kroonstad. Die dag ben ik door glas gesprongen, heb ik ingezien dat je toeschouwers respectvol en voorzichtig moet benaderen en dat voorgedragen poëzie wat anders is dan gedrukte poëzie.

Met name Tom Lanoye heeft me geleerd dat het geen schande is om mijn werk naar de scène te brengen. Ik hoor Tom, maar ook Dylan Thomas en T.S. Eliot heel graag voorlezen omdat je meteen voelt dat zij hun gedicht hebben gehoord. Ziedaar het grote verschil met een acteur. Die vertolkt de poëzie, terwijl de dichter de poëzie hoort."

Dan ook nog even een commentaar van Maria van Daalen, geplaatst na een Facebook-deling door Tsead Bruinja, die zich overigens inzet voor de terugkeer van de Johnny van Doornprijs:

Van Daalen: "Er is ook 'iets' met het publiek. In Nederland (en in Vlaanderen? weet ik niet zeker) is het publiek passief. Het is consument, misschien calvinistisch consument. Ik heb ooit mogen voorlezen in het Nuyorican Poets Cafe - vermoedelijk als de enige Nederlandse dichter ooit - en dat publiek, geheel African-American, was een verademing. Ze deden actief mee. Bij een van mijn gedichten zelfs na elke regel. 'Oh Yeah.' 'Thank You, Sister!'. Als een respons en refrein tegelijk. Als een kerkdienst. Ze ademden ook mee. Groots. Met zulk publiek ontstaat er een soort samenwerking."

De poëtische voordracht teruggebracht tot iets wat je in witte kerken in De Lage Landen alleen nog bij sommige gemeenten van baptisten ziet. Halleluja. Van Daalen heeft gelijk. Vaak is de respons van het publiek inderdaad tam en lauw. En niet altijd ten onrechte. Want als je al entree betaald hebt, verwacht je daar toch iets voor terug. En kan het dus ergerlijk zijn als de man of vrouw op het podium de toeschouwers het werk wil laten doen. Of om met Jannes, koning der piraten, te spreken: 'Waar zijn die handjes? En nu allemaal!'

Leest 'De ommelanden' van Elvis Peeters

Ik lees voor een bespreking in de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant de roman De ommelanden van Elvis Peeters. Het is – tot dusver – een heel aardig boek. Niet heel goed, maar beslist niet slecht.

Hoofdpersonage is Dora, een fotografe die in een afgelegen streek 'details van de dood' wil vastleggen. Als ze klaar is met haar werk krijgt ze autopech. Daarna lukt het niet meer om weg te komen en wordt ze door de omstandigheden gedwongen zich op een verlaten hoeve het plattelandsleven eigen te maken: kippen houden, met schaars geworden water planten kweken, een juk dragen.

Om in de stemming te komen, op bladzijde 9 staat dit: 'De economie is geëlimineerd, deze streek is willens en wetens opgegeven, geen dokter, geen voorzieningen, alles moet met liefde, geduld en onbegrip worden opgelost.' Op bladzijde 13 staat dit: 'Hun streek hoort wel tot het grondgebied, niet meer tot het land. Belastingen vallen hier nauwelijks te innen en uitkeringen zijn niet meer voorzien.'

Wat ook bevalt zijn zinnen als deze:

Gedachten zijn het beste wat we hier hebben.
Hier valt tijd samen met geduld, daar spoed je je niet doorheen, daar laaf je je aan.
Het feest heeft zich naar de stad verplaatst.
Wij weten niks van huwelijken, alleen van sterfgevallen.
De stad ligt als een koortsig beest.

Emmen als planologische blunder?

Het is een verhaal dat vaker is verteld en waar sommigen geen genoeg van kunnen krijgen: hoe in de jaren vijftig en zestig in Emmen een wijze van stedenbouw werd toegepast die door kenners in binnen- en buitenland wordt geroemd: ruim en omgeven door groen, geschakeerd en gedurfd. Eerst voorzichtig in de wijk Emmermeer, daarna voortvarend in de wijken Angelslo en Emmerhout.

Dat ik hier nu over begin, heeft te maken met een tentoonstelling in galerie Bij Leth aan de Hoofdstraat in Emmen. Waar tot en met 16 maart onder de weinig aanlokkelijke titel Bouwen in serie: constructie en context een 'tentoonstellingsportret' is te zien van Jan Sterenberg, een van de architecten die een bepalende rol heeft gespeeld bij de ontwikkeling van Emmermeer en Angelslo en vervolgens Architectengroep Emmerhout oprichtte.

Over Sterenberg (1923-2000) wordt verteld dat hij zijn tijd ver vooruit was. Naar verluidt baarde hij opzien met het beleggen van praatgroepen, waarvan de 'opbrengst' daadwerkelijk werd 'meegenomen' en waar mogelijk zelfs gebruikt. Ook zou hij een vurig pleitbezorger van betere en goedkopere woningbouw zijn geweest. Als je er goed over nadenkt, is dat inderdaad bijzonder. Je zou denken dat bouwbegrippen als 'beter' en 'goedkoper' veel eerder bedacht waren.

De aandacht waarom juist in Emmen op een nieuwe manier gebouwd kon worden, komt in de tentoonstelling summier aan bod. Dat is wellicht een kwestie van interesse. Mij lijkt het de moeite waard als iemand een keer bondig helder probeert te krijgen hoe, door wie en op welke gronden na de Tweede Wereldoorlog in Den Haag is besloten om een boerendorp aan te wijzen als plek waar in hoog tempo industrialisatie moest plaats vinden, om van een slapend dorp omringd door veenketen een moderne stad te maken.

Zolang dat niet gebeurt, blijft het een raadsel waarom 'Den Haag' niet Coevorden heeft aangewezen als hoofdstad van het destijds zo verarmde Zuidoost-Drenthe. De oudste stad van Drenthe, toen en nu nog ernstig in verval, had zich dan serieus kunnen ontwikkelen en definitief verlossen van de doem van een verlaten garnizoensstad. Emmen was dan geworden – of gebleven – als Sleen, Oosterhesselen of Borger, dorpen met een ziel.

Niets te nadele van Jan Sterenberg en zijn voorliefde voor de menselijke maat. Maar het lijkt erop dat niemand in de vijftig en zestig wilde inzien dat het concept van de Open Groene Stad ook kon mislukken. En dat de bij het concept behorende ontwikkeling van grote op zichzelf staande wijken als Emmermeer, Emmerhout en Angelslo en later Bargeres, Rietlanden en Delftlanden nadelige gevolgen zou hebben voor de samenhang van de plaats die ze nu gezamenlijk vormen.

Achteraf kijk je een koe in de kont. Dat wordt vaak gezegd. Wat niet wegneemt om, ook achteraf, kritisch te zijn over dat wat steeds maar weer 'het wonder van Emmen' wordt genoemd en in feite een permanente worsteling is met ruimte en subsidiemogelijkheden. De huizen en buurten die Sterenberg en de zijnen destijds hebben gedacht mogen destijds kwalitatief goed zijn geweest, die wijken die ze nu samen vormen zijn meer delen dan som.

Tot slot een waarschuwing voor de kijker thuis. De tentoonstelling in Bij Leth is een nogal 'informatieve expositie'. In een relatief kleine ruimte staan panelen opgesteld met ongeveer net zoveel tekst als beeld. Op zich past dit goed bij architectuur, een kunstvorm waarin theorie en praktijk elkaar nogal eens voor de voeten lopen en waarin een jargon wordt gebezigd dat opvallend makkelijk de bocht uitvliegt.

Levensles - Kees Spiering

Ik kon 21 euro 40 krijgen voor mijn laatste optreden als gemeentedichter van Emmen en vroeg de geldverdeler het bedragje uit te geven aan de bundel Jij begint van Kees Spiering. Aldus geschiedde: ik ontving de gewenste Spiering. Met daarin, als herinnering, handtekeningen van achterblijvende gemeentedichters.

Ik had Jij begint veel eerder in mijn bezit willen hebben. Afgelopen zomer woonde ik in een boekhandel in Groningen een bijeenkomst bij waar Spiering werk voordroeg. Hij vertelde bij die gelegenheid dat de verschijning van zijn nieuwe bundel was uitgesteld. Iets wat te maken zou hebben de wet van vraag en aanbod.

De markt zat niet te springen om zijn gedichten, omdat de markt dacht dat het jeugdpoëzie betrof. Zo was het Spiering althans verteld. Dat was verkeerd gedacht, vertelde de dichter in Groningen. Zijn gedichten waren bedoeld voor iedereen voorbij de leeftijd van twaalf jaar. De markt deed zichzelf weer eens tekort.

Ineens verscheen Jij begint alsnog. In augustus, toen niemand oplette en de rest op vakantie was. Ik werd er in oktober op geattendeerd door een lezer van dagblad Trouw, die een juichende bespreking had gelezen. Waarop ik bij uitgeverij Luitingh-Sijthoff een bespreekexemplaar besloot aan te vragen. Tevergeefs. Er gebeurde niets. Taal noch teken. Dus ook geen boek.

Voor een levensles is het nooit te laat.

Meer over optredende dichters en podiumpoëzie

Een week geleden plaatste ik hier een stuk waarin werd aarzelend werd nagedacht over recensies van voordrachten door dichters. Een paar dagen later werd ik via Tsead Bruinja gewezen op een geschrift waarin Ruben van Gogh zijn licht liet schijnen over 'het effect van de voordracht'. Die tekst is hier na te lezen.

Korter van stof was de reactie van Gerard Stout, die na lezing moest denken aan beoordelingscriteria bij de onderwijsmodules presentatietechnieken. Hij somde op: uiterlijke verzorging, contact met publiek, intonatie, timbre, verstaanbaarheid, lichaamtaal, mimiek, didactiek – welke vorm is gekozen voor de kennisoverdracht? – en als laatste de lesstof. In het geval van een dichter is dat uiteraard het gedicht.

Stout: "Poëzie was (en is) een individuele aangelegenheid. Stil een gedicht lezen, laten bezinken, spoelen, gorgelen als was het wijn. Laten bezinken, eigen maken, weggooien. Ritme, rijm, en inhoud. Waar raakt het gedicht? Verdriet, vreugde, verlangen, troost; welke emoties krijgen woorden? Welke koers geeft een gedicht? Welke aanvaarding van het leven zoals het is komt uit het gedicht? Welk houvast? En wat komt na herlezen tevoorschijn? En wat beklijft na vier, vijf, zes maal?

Performance raakt aan andere dan de mentale zaken. Het oog wil ook wat. Het oog wil vaak meer, aanvankelijk, dan de ziel. Het oog leidt af van de inhoud. Soms versterkt het beeld de inhoud. De voordracht past dan precies bij het gedicht. De voordracht is het gedicht. Ik zag een optreden, jaren geleden in Assen, waarbij een dichteres de gang van varkens naar slachthuis verbeeldde. Geknor, gekrijs, een perfect gedicht; zonder een woord.

Beoordeling van optreden, voordracht van gedichten kan als bij theatervoorstellingen. Het gedicht speelt een ondergeschikte/geen rol. Vraag na afloop van vijf voorgedragen gedichten of iemand uit het publiek kan vertellen wat er is gezegd. Grootkans niemand die dat kan. Vraag naar de beleving. Vraag naar wat is opgevallen (stemgebruik, kleding, humor...).

De nadruk ligt op de performance en op de (sociale) context. Samen in de Prinsentuin. Samen in het Noorderplantsoen. Samen op Oerol. Als ik bezoekers hoor gaat het over het weer, de slaapplaats, de fietsen, de drukte. Nooit hoor ik iemand (spontaan) over inhoud. Misschien wel bij Poetry."

Stout besluit met de aanbeveling een theaterrecensent te sturen.

Dat deed Dagblad van het Noorden in de zomer van 2014 tijdens Dichters in de Prinsentuin. Job van Schaik, specialist muziek, recenseerde daarbij een optreden van Joost Oomen op het Suikerunie-terrein in Groningen. Wie dat wil nalezen, klikt op het plaatje hiernaast.

Eric Nederkoorn, specialist theater, bekeek optredens op het theeveld en in de loofgangen:

"Het lijkt wel alsof dichtend Nederland vooral bestaat uit gymnasiummeisjes uit gezinnen met grote tuinen, die iets op vakantie hebben meegemaakt of juist niet. In mooie zinnen, mooie taal, zeker, gestileerd en doordacht. Maar waar is hier het Grote Gebaar? Is geen poëet meer aan de drank of gewoon een beetje getikt? Waar is het gedicht dat de kleine‘ik’ overstijgt? Waaris de extra laag? Waaris de rauwheid? Die bestaat toch nog wel? Soms ben je zelfs blij met een overvliegende trauma-heli. Daar moeten ze dan wat mee. Waarom lezen de performers trouwens van papier? Waarom doen ze hun act niet uit het hoofd? Kom op! Zo’n festival vereist podiumkunst!"