Ter gelegenheid van het Nederland-Ruslandjaar lees ik voor Dagblad van het Noorden iedere maand een klassieker uit de Russische literatuur – van vroeger tot nu. Aflevering 11 en slot: De idioot van F.M. Dostojevski.
Deze rubriek is de afgelopen maanden op volstrekt willekeurige basis samengesteld. Met als gevolg aandacht voor Toergenjev, maar niet voor Tsjechov. Aandacht voor Brodsky, maar niet voor Nabokov, aandacht voor Babel, maar niet voor Ilf & Petrov. Geen Achmatova, maar wel Majakovski. Et cetera.
Om die onnavolgbare lijn verder door te trekken, halen we De idioot van F.M. Dostojevski uit de kast. Niet omdat het diens grootste meesterwerk is, dat is vermoedelijk De broers Karamazov, maar omdat De idioot in een nieuwe vertaling is verschenen, van Arthur Langeveld. En bovenal omdat willekeur en (on)rechtvaardigheid bij Dostojevski zo'n bepalende rol spelen.
Wat betreft het laatste is het handig te weten dat Dostojevski (1821 – 1881) als lid van een 'verkeerd' genootschap op 28-jarige leeftijd onder tsaar Nicolaas 1 ter dood werd veroordeeld. Het verhaal wil dat hij al aan de executiepaal was vastgebonden toen de koerier van de tsaar kwam aanrijden met het bericht dat zijn straf was omgezet in vier jaar dwangarbeid in Siberië. Zijn leven in armoede, als broodschrijver en gokverslaafde, moest toen nog beginnen.
De bijna-doodervaring duikt in het begin van De idioot een paar keer op als de hoofdpersoon, vorst Mysjkin, uit het niets aanklopt bij de familie van generaal Jepántsin. De familie raakt in de ban van zijn fascinerende verhalen en ontwapenende uitstraling. De zonderlinge Mysjkin zelf krijgt een oogje op de jongste dochter, maar raakt ook in bekoring van Nastásja Filíppovna, een heuse femme fatale. Die op haar beurt weer wordt begeerd door de rijke, impulsieveling Parfjón Rogózjin, tegenpool van Mysjkin.
Er zijn meer dan 650 bladzijden nodig om dit getrouwtrek tussen de juiste en verkeerde keuzes tot een einde te brengen. Waarna de verwarde lezer mag uitmaken wat een idioot nu eigenlijk is en – erger nog – waar de ingang of uitgang van de inrichting begint. Alle kanten worden we opgestuurd, van opera naar klucht, van thriller naar ideeënroman. Psychologie, filosofie, religie. Gebabbel, gezever, geneuzel. Het vloeit allemaal in elkaar over – de romantiek is nog niet voorbij en we maken al kennis met het postmodernisme.
Aan strak componeren deed Dostojevski niet. Zijn stijl doet nog het meest denken aan een meermaals, bij slecht licht, herstelde lappendeken met rafels en gaten. Hotseklotserig geschreven en meeslepend verteld. Diepzinnig en plat. Grillig en spannend. De idioot heeft het allemaal. Waardoor er een onweerstaanbare charme van dit boek uitgaat. Misschien wel juist omdat het zo'n waarachtige weergave is van de wispelturigheid die de mens tot mens maakt.
Boek De idioot Auteur F.M. Dostojevski Uitgever Van Oorschot Prijs €45 (688 blz.)