Woest en Ledig

Vijf schrijvers en karnemelk bij Daan Nijman

Ter gelegenheid van de promocapagne Schrijvers op tournee arriveren vrijdag rond het middaguur vijf schrijvers bij Boekhandel Daan Nijman in Roden. Om 11.45 uur stappen ze uit een retrobus de winkel aan de Heerestraat binnen om tot 13.00 uur voor te dragen en te vertellen over nieuw werk of nog te verschijnen boeken. Het gaat om Guus Bauer (Het geheim van Treurwegen), Abdelkader Benali (Bad boy), Joke J. Hermsen ((N)iets ontbreekt ons), Mik Schots (Gezworen vijanden), Christophe Vekeman (Marie). Wie een luchpakket meebrengt krijgt van Daan Nijman karnemelk, koffie of thee.

Kijken naar Erika en lezen in Bomans

Vrijdag start de achtste editie van Nederland Leest. De gedachte achter de leesbevorderingscampagne is dat zoveel mogelijk mensen gezamenlijk één boek tot zich nemen, deze keer Erik of het klein insectenboek van Godfried Bomans (1913 – 1971). Dit vanuit het idee dat lezen weliswaar een solitaire bezigheid is, maar gezamenlijk lezen individuen kan samenbrengen.

PeerJonG, de jongerenafdeling van locatietheatergezelschap PeerGrouP, haakt op de campagne in met de herneming van de muziektheatervoorstelling Erika of een kleine insectenopera. Werd het stuk vorig jaar gespeeld in een stal bij Eelderwolde, nu vindt de opvoering plaats in de kas van de komkommerkwekerij van de familie De Vries in Erica.

"We konden deze kans niet laten lopen", vertelt theatermaker Merel van Dijk voor aanvang van de avondvoorstelling, afgelopen zaterdag. "Alles kwam zo mooi samen: het einde van Oktobermaand Kindermaand, de start van Nederland Leest rond het boek van Bomans. We hebben de voorstelling aangepast aan deze locatie, maar spelen voor een groot deel met dezelfde spelers."

Speciaal voor Erica is een huisbibliotheek ingericht, als reactie op de brand die vorig jaar de echte bibliotheek in het dorp in de as heeft gelegd. Wie komend weekend op de kwekerij een exemplaar van Bomans' Erik kan overleggen krijgt een gratis boek mee. PeerGrouP-gezicht Henry Alles houdt een buitenkansje in de lucht: De donkere kamer van Damokles van W.F. Hermans. "Werd dit niet vorig jaar gelezen tijdens Nederland Leest?"

Met Erik of het klein insectenboek staat een ontspannen geschreven literair sprookje centraal dat jonge en oude lezers kan aanspreken. Het verhaal vertelt van de scholier Erik Pinksterblom, die aan de vooravond van een spreekbeurt via een schilderij een droomwereld binnenklimt waar hij gelijk is aan de insecten. Bomans publiceerde het in 1940, vier jaar na Pieter Bas. Het boek, in 2004 verfilmd, is inmiddels toe aan een 57ste druk.

Bij PeerJonG is Erik veranderd in Erika, een pubermeisje dat twijfelt over de richting die ze haar leven na de middelbare school wil geven: manager worden, de kwekerij van haar ouders overnemen, een reis maken. Een eendagsvlieg leidt haar een wereld binnen waar niemand keuzes hoeft te maken, alles verloopt volgens een vaststaand patroon, overzichtelijk gerangschikt op basis van nut en bruikbaarheid.

In Beentje lichten, de lofrede die voorafgaat aan de nieuwste druk van Erik, wijst Midas Dekkers op een reactionair geluid dat Bomans vlak voor het begin van de Tweede Wereldoorlog in zijn boek laat horen. Vrij vertaald: er moet niet gestreefd worden naar de creatie van der neue Mensch, beter is het de natuur haar gang te laten gaan. "De natuur is sterker dan de leer. Leg je veertig eieren dan is dat het juiste aantal, heb je zes poten dan zal dat wel de bedoeling zijn."

In Erika gaat het iets anders. PeerJonG neemt het publiek op karretjes mee de kas in, waar de twijfelende Erika tussen de komkommerplaten bevriend raakt met een luis, niet alleen in mensenogen zo'n beetje het laagste van het laagste, maar ook in de insectenwereld ergens onderaan kruipend. Als haar luis door andere insecten met de dood wordt bedreigd, laat Erika een vernietigend gif op hen los.

Kortom: de menselijke voorkeur kan tot rampen leiden.

En tegelijkertijd mooie dingen opleveren. Want Erika is fraai vormgegeven. De visuele en akoestische mogelijkheden van de komkommerkas worden ten volle benut, de insectenkostuums ogen zeer inventief (herken uw huishoudelijke apparatuur), de liedjes liggen fijn in het gehoor en het spel van de jonge spelers oogt bijzonder enthousiast. Gaat dat zien, CKV-leerlingen, lezen kan daarna altijd nog.

Wat heet: Godfried Bomans voert aan het slot van zijn boek een Erik op leeftijd op. Die, na het lezen van vele boeken, alleen op een stille kamer, vader zou zijn geworden van een zeer klein Erikje. Die, als hij wordt gevraagd naar zijn avontuur in het schilderij, 'enkel vergenoegd wat glimlachen zou en uit het raam naar buiten kijken'. Waarop de auteur waarschuwt: "Zo gaat het als men groot wordt!"

Kijken en lezen

Bibliotheekleden kunnen vanaf vrijdag tot en met 30/11 een gratis exemplaar afhalen van Godfried Bomans' Erik of het klein insectenboek. De voorstelling Erika of een kleine insectenopera van PeerJonG wordt 2/11 om 16.30 en 20.30 uur en 3/11 om 16.30 uur opgevoerd bij komkommerkwekerij De Vries aan de Tuinderslaan 9 in Erica. Entree 5 en 7,50 euro.

Stoppelenburg, Westenbrink, Cornwell en K&C

De Culturele Prijs van Meppel gaat dit jaar naar het muzikale gezin Stoppelenburg. Het Henk Boerwinkel Comité reikt de prijs vrijdag 1 november in schouwburg Ogterop uit aan Paula, Charlotte, Josefien en Wim Stoppelenburg.

Jan Albert Westenbrink (foto), directeur van Marketing Drenthe, gaat woensdag 6 november in De Amer in Amen in gesprek Miriam Engels over het imago van Drenthe. Vertrekpunt is de stelling 'Een prachtige provincie met rust en ruimte of een saai oord waar alleen ouderen wonen'. Aanvang 20.00 uur.

Hugh Cornwell, voormalig zanger en frontman van de Britse punkband The Stranglers, treedt zaterdag 9 november op bij Podium VanSlag, in de voormalige dorpskerk van Borger. Cornwell (64) is bezig aan een akoestische solotour door Nederland. Zie ook www.vanslag.eu

K&C in Assen is onderzoek gestart naar 'knelpunten' die muziekacts in Drenthe ervaren. Onder 73 bands, singersongwriters, DJ’s en hiphop-acts worden enquêtes verspreid. In 1983 is een gelijksoortig onderzoek uitgevoerd: 54 Pop en een lege envelop. Zie ook www.kcdr.nl

En de naam is Poesjkin

En weer hebben we een nieuwe Felis catus, inmiddels ruim bekend als poes. Nog geen maand na de verdwijning en vervolgens vondst van Pip in een vrieskist bij het reinigingsbedrijf Area is er een viervoetertje opgehaald in Staphorst. En de naam is Poesjkin. Voor vijftig euro gekocht uit een nest waarvan de moeder is overreden door een auto.

Het nieuwe katje bleek niet alleen wees, het moest ook bijna altijd buiten blijven. Altijd, in wind en regen. Heel, heel soms mocht het in een schuur slapen.

Poesjkin lijkt een heel andere type dan Pip. Niet alleen wat design betreft, maar ook aangaande het innerlijk karakter: enorm schreeuwen om eten, vooral melk, en daarna onstuimig kauwen op andermans handen. Gelukkig loopt het met onhoorbare voetjes.

(Terwijl ik dit schrijf wordt onze trouwe, ietwat gedeprimeerde hoofdkat Winky bij de dienstdoende dierenarts behandeld aan een lelijke kwetsuur met ontsteking en stinkende pus in een van de vier poten, vermoedelijk opgelopen tijdens een vechtpartij hier in de buurt.) 

Over 'Moord in het museum' van Hein Klompmaker

In Boekvorm is begonnen met het uitgeven van Drenthepockets, een smaakvol en handzaam vormgegeven reeks 'spannende verhalen op locatie in Drenthe'. Idee van het Hunebedcentrum in Borger, mede mogelijk gemaakt door het Recreatieschap Drenthe, Geopark De Hondsrug en Marketing Drenthe.

Het spits wordt afgebeten met Moord in het museum van Hein Klompmaker, de directeur van het Hunebedcentrum. Klompmaker heeft vaker geschreven, denk aan zijn kinderboekencreatie Oek, zijn prijswinnende essay Onderweg, zijn beleidsnota's en zijn ingezonden brieven. Het 'spannende boek' is weer een heel ander genre.

In Moord in het museum probeert directeur Diederick Drucker van een beveiligingsbedrijf uit Exloo te achterhalen wie zijn beste vriend, een archeoloog van het Hunebedcentrum in Borger, om het leven heeft gebracht. Zijn onderzoek leidt naar een opgewonden verslaggever van RTV Drenthe en naar het Emmense filiaal van een chemiebedrijf dat op het punt staat een sponsorcontract met het Hunebedcentrum af te sluiten.

Vooraf gegaan door een veelbelovend, quasi-poëtisch motto ('We leven een vluchtig moment op de zandkorrel die Drenthe heet') en een proloog getiteld Bij wijze van slot is de structuur eenvoudig: een lineaire vertelling die vijf dagen beslaat en waarin een almachtige verteller de lezer kriskras over de Hondsrug stuurt. Een vertelling zo vlot, dat Klompmaker overvallen wordt door zijn eigen plot. Daarin wordt in kort bestek zoveel ontknoopt dat het op haastwerk lijkt.

Het verhaal bevat daarnaast oneffenheden die de geloofwaardigheid van dit als thriller aangeprezen boekje ernstig aantasten. Zoals het gemak waarmee de Drentse politie de regie over de moordzaak uit handen geeft. Drucker krijgt zonder problemen de computer van zijn vriend mee naar huis en mag zelfs verhoren bijwonen. "Je bent er gloeiend bij", laat Klompmaker hem op het bureau in Emmen zeggen.

Dat Drucker een intieme verhouding heeft met de rechercheur Sylvia Mooibroek is al weinig professioneel, misschien nog wel erger is dat Klompmaker haar beschrijft in termen als 'mooi', 'troostend', 'nuchter' en 'langharig'. Wat te denken van "Ze staat op, kust hem hartstochtelijk, trekt hem uit zijn stoel en fluistert zacht in zijn oor. 'Ik wil je nu. Ik wil je hard.' " Hard met een 'd', inderdaad.

Het is eerder opgemerkt: mensen moeten beoordeeld worden op de doelen die zij zichzelf stellen. Afgelopen zomer verklaarde Klompmaker in Dagblad van het Noorden dat hij Moord in het museum heeft geschreven om Drenthe op een niet-nadrukkelijke manier in de markt te zetten. Dat de lezer op slinkse wijze op het idee wordt gebracht appeltaart te gaan eten bij hotel Bieze, of een bezoek te brengen aan het Boomkroonpad, een filmpje te pakken bij Utopolis.

Je zou het een creatieve vorm van sluikreclame kunnen noemen. Tegelijkertijd vrees ik dat dit kassakoopje iets te veel antireclame bevat om serieus effect te kunnen sorteren.

Tot slot nog dit, rechtstreeks gekopieerd uit een persbericht over de Drenthepockets: "De boekjes verschijnen in een grote oplage en worden gedistribueerd bij recreatiebedrijven, hotels, musea, kiosken, pompstations en boekhandels in Drenthe en de stad Groningen. Samen met In Boekvorm Uitgevers en Stenden University gaat het Hunebedcentrum werken aan een schrijverscursus, die de duurzaamheid van de serie mede moet ondersteunen."

Wordt vervolgd derhalve.

Boek Moord in het museum Auteur Hein Klompmaker Uitgever In Boekvorm Prijs 4,95 euro (80 blz.)

Woest en Ledig in Antwerpen

Het onvermijdelijke bezoek aan de Meir in Antwerpen begint in ieder geval goed. Met dank aan Bernard Dewulf.

Spinnetjes in het web

Leefde Dick Leutscher nog maar, hoeder van de Groninger beschaving. Dan had hij gebeld over het boek Briefwisseling, waarin Sander Bink (1976) de vergeten schrijver Henri van Booven (1877-1964) aan de dubbelkunstenaar Hendrik de Vries (1896-1989) koppelt . ’Een belángrijke uitgave’, zou Leutscher (1931-2013) hebben gegild. Om daarna, op hoge toon, het boek samentevatten.

Leutscher zou vertellen over kunstlievend genootschap Pictura, waar in 1912 een tentoonstelling te zien was met werk van fin de siècle-kunstenaar Carel de Nerée tot Babberich. Hendrik de Vries was één van de enthousiaste bezoekers, ook omdat hij een jaar eerder een artikel over De Nerée tot Babberich had gelezen.

Dat artikel was geschreven door Henri van Booven, auteur van de roman Tropenkoorts, kenner van het oeuvre van Edgar Allen Poe en de eerste biograaf van Louis Couperus. Om net nog fijnmaziger te maken: De Nerée tot Babberich had voor Couperus een aantal sierlijke boekomslagen gemaakt.

Toen De Vries deze Van Booven in de jaren vijftig bij toeval op het spoor kwam, schreef hij hem een brief. Allereerst om hem te bedanken voor zijn gidsfunctie van destijds. Maar ook in de hoop een geestverwant te treffen, iemand met gevoel voor van de kunst rond de eeuwwisseling. Het klikte, zoals dat tegenwoordig heet. Er volgden 23 brieven.

In Briefwisseling blaast Sander Bink het stof van deze correspondentie. Hij doet dat zeer begeesterd en zorgvuldig, alle lijntjes worden getrokken. Daarbij houdt hij ook de actualiteit in het oog. Zoals de recente Couperus-navorsingen door Bas Heijne en de geheimzinnige verdwijning van de Hendrik de Vries-prijs, nota bene in geld en uitstraling de grootste cultuurprijs van de stad Groningen.

Er wordt met deze uitgave drie keer raak geschoten. Henri van Booven is voor even aan de vergetelheid ontrukt, de levendigheid van de kunst rond 1900 wordt recht gedaan en de geïsoleerde Groninger Hendrik de Vries blijkt weer eens een vinnig spinnetje in een verrassend groot web.

Boek Briefwisseling. Henri van Booven en Hendrik de Vries Auteur Sander Bink (inleiding en verzorging) Uitgever Tiem/Prominent Prijs €14,95 (132 blz.). Zie ook http://rond1900.nl

Ingezonden mededeling: PeerJong in Erica

Shaun Tan: het verlangen ergens bij te horen

"Soms begint een dag en is er niks om naar uit te kijken. Soms wordt het er niet beter op. Het donker besluipt je. Niemand begrijpt je. De wereld wordt doof. Geen gevoel, geen doel. Je wacht. En wacht. En wacht. En wacht. En wacht. En wacht. Maar er gebeurt nog altijd niks. Muizenissen worden reusachtig. Voor het mooie heb je geen oog. Het komt nooit meer goed. Je weet niet wat je doen moet of laten. Of wie je van plan was te zijn. Je weet niet waar je blijven moet. En de dag lijkt te eindigen zoals hij is begonnen."

Bovenstaande regels vormen bijna de integrale tekst van het troostrijke boek De rode boom van Shaun Tan. Inderdaad, geen gezellige kost. Waarbij moet gezegd dat de laatste vier regels uit het boek hier bewust zijn weggelaten; alles weggeven maakt niet gelukkig. En dat de bijbehorende prenten het alleen nog maar erger maken. Of mooier. Smaken verschillen. Er bestaan ook liefhebbers van schemering en duisternis. En mededogen.

Die liefhebbers hebben aan de Australische prentenboekenmaker Tan een fijne. Zojuist is er weer een nieuw boek van hem verschenen: Regels van de zomer. Zijn vierde pas in Nederland, wederom in een vertaling van Bart Moeyaert, en het is weer een subliem werk.

Wereldwijd lopen kenners en collega's met Tan weg. Op zijn palmares prijken onder meer de Angouleme International Comics Festival Prize 2009, een World Fantasy Award 2009, de Astrid Lindgren Memorial Award 2011 en een Oscar. De laatste kreeg hij voor een animatiefilm gemaakt op basis van zijn boek Het ding en ik.

Tan – geboren in 1974, opgegroeid in Perth, zoon van een architect – ziet zichzelf op de eerste plaats als schilder van landschappen en dan met name buitenwijken. In zijn decors is de mens ondergeschikt aan de omringende gebouwen en domineert een verpletterende anonimiteit. Alles gebaseerd op eigen beleving, heeft Tan in verschillende interviews laten weten. Perth is geen paradijs.

In buitenwijken kunnen de meest wonderlijke dingen gebeuren, laat Tan zien in zijn bundel Verhalen uit een verre voorstad. Er kan een uitwisselingsstudent in een kastje wonen en een waterbuffel op het gazon liggen. Er kunnen creaturen rondwandelen met lijven van takken en hoofden van kluiten aarde. "Zijn de wezens hier met een reden?" lezen we. "Dat valt niet te zeggen, maar als je lang genoeg stilstaat en naar ze blijft staren, kun je je voorstellen dat zij misschien ook zoeken naar antwoorden; naar een betekenis."

Bij Tan is het onmogelijke mogelijk en het gewone ongewoon. In Het ding en ik ontdekt een naamloze hoofdpersoon een 'ding' op een met beton omringd strand. "Het zag er een beetje verlaten uit. En verloren. Niemand leek te zien dat het er was." Wat vreemd is, omdat het 'ding' rood en gigantisch is, tentakels heeft en daardoor zo buitenissig oogt dat het wel móét opvallen. "Ik vroeg aan een paar mensen of ze meer over het ding wisten, maar echt behulpzaam waren ze niet", laat Tan zijn ik-figuur zeggen.

Een van de terugkerende thema's in het werk van Tan is het verlangen ergens bij te horen, ergens thuis te zijn. Zo voert hij in het tekstloze De aankomst een man op die zijn gezin verlaat om zijn bestemming elders te zoeken. Geïnspireerd op het verhaal van zijn vader, die van Maleisië naar Australië emigreerde, ligt de nadruk in De aankomst niet alleen op de toekomst, maar ook op wat wordt achtergelaten.

De prenten van Tan – schilderijen op basis van olieverf en acryl – geven een reeks inspiratiebronnen prijs. Edward Hopper is er daar één van, maar ook de invloed van Jeroen Bosch, René Magritte, Salvador Dali, en filmmakers als Terry Gilliam, Tim Burton en Ridley Scott is onmiskenbaar. Zijn verhalen roepen de werelden op van Orwell (1984) en Tolkien (De Hobbit). Surrealisme, sciencefiction, fantasy, de pijnlijke botsingen tussen natuur en industrie – het komt allemaal langs.

Vrijwel al zijn boeken ademen een onbestemde sfeer uit. Melancholisch. Unheimisch. Bevreemdend. Onheilspellend. Sinister. Food for nerds. Onverkoopbaar aan het massapubliek. Om daarna onder de indruk te raken van het slepende verteltempo, de subtiele humor, de verwijzingen naar iconen uit de beeldende kunst (Hokusai!) en het sprankje hoop dat Tan altijd in zijn tekeningen en verhalen stopt.

In Regels van de zomer vertelt Tan over twee jongens zonder een duidelijke identiteit ("het zouden broers kunnen zijn") die met elkaar moeten opschieten, maar dat niet altijd kunnen. Veel beeld, een paar woorden die opgevat mogen worden als titels van schilderijen. "En je kunt op iedere pagina in het boek beginnen, het maakt eigenlijk niet veel uit", zegt hij.

Die laatste uitspraak is veelzeggend: Tan laat meer en meer de prenten het werk doen. Toch kan het geen kwaad bij het begin te beginnen.

Op het titelblad zien we twee jongens met een trommel en blaasinstrument in de weer, en een bladzijde verder fluistert de grootste iets tegen zijn kleine compaan. Een wijze raad, ongetwijfeld. Iets in de geest van Werther Nieland: 'We moeten de club oprichten. Als we er te lang mee wachten, zijn er al vijandelijke clubs, dat weet je ook wel."

Een bladzijde verder in Regels van de zomer lezen we: 'Dit heb ik de afgelopen zomer geleerd:' En dan volgen de regels waar iedere jongen zich aan dient te houden: 'Je mag een goed plan nooit verknallen, je mag nooit te laat komen voor een optocht, je moet altijd een betonschaar bij je hebben. Et cetera.

Om het gevaar te bezweren. Om erbij te horen.

De boeken van Shaun Tan worden in een Nederlandse vertaling uitgegeven door Querido. De met een Oscar bekroonde animatiefilm The lost thing naar het boek Het ding en ik is te zien via YouTube. 

Terug naar de jaren tachtig met Wende Snijders

We hadden afgelopen zomer met een popquiz tijdens festival Retropop twee kaartjes voor een concert naar keuze bij podium Apollo gewonnen. De keuze was op dat moment niet al te groot, pas veel later zou de najaarsprogrammering van Apollo bekend worden gemaakt, het was op dat moment Kayak of Wende Snijders.

En als vanzelf werd het Wende.

Een jaar eerder had ik voor Dagblad van het Noorden haar Carré-project besproken, op nogal juichende toon, omdat ze in Carré de Franse chansons had durven te verruilen voor een uitbundige greep uit circus-, vaudeville- en varieté-muziek. Die dame durft, luidde de conclusie. Hoezo voorspelbaar? Wende wijkt van de gebaande paden af en komt toch waar ze wezen wil.

Zaterdag was dat in een redelijk gevulde kleine zaal van De Muzeval, in het kader van haar Last Resistance-tour. De Last Resistance Berlin Sessions Clubtour om precies te zijn. Het siert Wende Snijders dat ze na het gejubel over haar chansons en Carré in clubs wil staan. Veel artiesten kunnen niet wachten tot ze stadions en theaters vullen, Wende doet het net zo makkelijk andersom.

De eerste gedachten gingen uit naar The Sound, de band van Adrian Borland, waarschijnlijk omdat ik afgelopen week de eerste twee albums van The Sound had geleend. De gedachten daarna naar Siouxie and the Banshees, naar Toyah Wilcox en zelfs, zij het heel kort, naar Hazel O'Connor, vooral omdat Wende en haar 3-mansband een onmiskenbaar theatraal postpunkgeluid veroorzaakte.

Het terug naar de jaren tachtig-idee werd versterkt door het decor: betongaas met neonbuizen waar vroeger menig death disco mee werd opgefleurd. Er werd geen enkele moeite gedaan het retrogevoel te onderdrukken. Sterker, de band toonde zich zeer bedreven in het reanimeren van oude geluiden: marsdrums, gierende synthesizerpartijen, huilende gitaren, dramatische gebaren, proto-samples, harlekijndans, ernstige  gezichten, voortreffelijke stembeheersing.

En het mooie was, ze werd er gaandeweg steeds beter in. Wat heet: Wende palmde ons volledig in. Vreemd genoeg, of misschien wel juist door zich níet te voegen naar de geheime wetten van een traditioneel popconcert. Kwam de boel net een beetje op gang, dan trok ze weer aan de rem. Om uiteindelijk, voor het slotnummer achterop het podium achter een piano te gaan zitten

Een spits die op de eigen helft eindigt. Dat kan alleen als je weet dat je de wedstrijd in de zak hebt.