Wat opviel aan de internet-persconferentie met de Chinese kunstenaar Ai Weiwei, dit voorjaar in het Groninger Museum, was zijn onverzettelijke houding. We zagen hem via Skype geroutineerd en onderuit gezakt in beeld verschijnen. Alsof het de normaalste zaak is dat een van de bekendste kunstenaars ter wereld de media in het geheim te woord moet staan. En op alle vragen had Ai Weiwei een afdoend antwoord – nergens keek hij nog van op.

Die onverzettelijke houding zit ook in het boek dat de Britse journalist Barnaby Martin over hem schreef. In Engeland verschenen als Hanging man. The arrest of Ai Weiwei is bij de Nederlandse vertaling gekozen voor Een dissident in hedendaags China. Waardoor de indruk wordt gewekt dat we op de eerste plaats met politiek van doen hebben. Daar valt iets voor te zeggen. Maar zouden we zonder de kunst in Ai Weiwei geïnteresseerd zijn?

Zo ja, noem dan de namen van 55 Chinese intellectuelen die in 2011 met Weiwei werden gearresteerd op verdenking van, tja, van wat? Na betaling van een borgsom – zie daarvoor de tentoonstelling Fuck off part 2 in het Groninger Museum – werd de gevangenschap van Weiwei omgezet in huisarrest. Wat er met anderen is gebeurd, veelal mensenrechtenactivisten, we weten het niet.

Barnaby heeft de arrestatie aangegrepen om op een losse, persoonlijke toon over het leven van Weiwei te vertellen. Het is een even fascinerend als ontluisterend verhaal. Het gaat terug naar diens schilderende vader Ai Qing (1910 – 1996), die in de jaren dertig in de gevangenis uitgroeide tot een populair dichter en later, onder Mao, werd verbannen en gedwongen tot het wonen in een gat in de grond en het schoonmaken van wc’s.

We lezen over de rol die Ai Weiwei eind jaren zeventig in de Chinese kunstwereld speelde, over zijn vertrek naar de Verenigde Staten en zijn terugkeer naar China op het moment dat daar, onder Deng Xiaoping, grote veranderingen plaatsvonden. Rond de millenniumwisseling is Weiwei een van de sleutelfiguren in de Chinese kunstenaarswereld. Een paar jaar later volgt zijn internationale doorbraak. Daarna valt hij bij de Communistische Partij in ongenade.

Barnaby voerde lange gesprekken met Weiwei, die in het boek als sfeerverslagen zijn weergegeven. Voordeel daarvan is dat we een beeld krijgen van de omstandigheden waaronder Weiwei in China zijn kunst maakt. Nadeel is dat – zonder wederhoor, uiteraard – een surrealistisch en soms absurdistisch beeld wordt opgeroepen van ongrijpbare machthebbers in een land waarin mensenlevens weinig waard zijn, en autonome kunst nog minder.

Wat Weiwei drijft, lezen we tussen de regels. Als hij zijn kunst opgeeft is hij verloren. Als hij toegeeft ook.

Boek Ai Weiwei. Een dissident in hedendaags China Auteur Barnaby Martin Uitgever Ambo Prijs 19.95 euro (222 blz.)