Een mega-klus die gestaag vordert. Sinds 2005 worden in Den Haag bergen verzet voor de publicatie van de Volledige Werken van W.F. Hermans. 24 banden zullen het worden, verdeeld over negen genres. Steeds 800 à 1000 bladzijden dik, steeds wetenschappelijk verantwoord. Het nu verschenen deel 5 bevat Onder professoren en Uit talloos veel miljoenen. Oftewel: de romans die Hermans (1921-1995) vol kwaadheid schreef na zijn vertrek uit Groningen.

De meningen of ze tot het beste behoren van wat hij heeft schreven, waren en zijn verdeeld. Maar vele tienduizenden lezers hebben een plezier beleefd aan de boeken die hij vanuit Parijs naar Nederland stuurde. 120.000 exemplaren van Onder professoren (1975) werden tijdens het leven van Hermans verkocht, daarna volgden nog enkele herdrukken. Uit talloos veel miljoenen (1981) zag hij 65.000 keer langs de kassa gaan.

In een commentaar aan het slot van deel 5 staan de bezorgers uitvoerig stil bij de tot standkoming ('Onverwacht uitstel wegens handblesure na openen bierflesje') en ontvangst van beide romans. Het meest tot de verbeelding spreekt nog altijd het gedoe rondom Onder professoren, waarin een mi-lieu wordt beschreven dat destijds grote overeenkomsten leek te hebben met de universiteit in Groningen waar Hermans in 1973 met slaande deuren was vertrokken.

Een sleutelroman en een afrekening, oordeelden critici. Vooral nadat bij een bespreking in Nieuwsblad van het Noorden een kadertje was geplaatst onder de kop Wie is wie? Hermans zelf zag het anders: hij was al ver voor de problemen rond zijn functioneren aan de roman begonnen. "Dit boek gaat over een gefantaseerde universiteit, met gefantaseerde personages, er is geen sprake van dat sommige personages op bestaande personen zouden zijn geïnspireerd", blikte hij in 1981 terug.

Een schrijver zou zich nooit moeten uitlaten over wie model heeft gestaan voor zijn personages, betoogde hij in 1986. "Ze zouden een soort beroepsgeheim in acht moeten nemen op dit gebied, anders vervaagt de grens tussen literaire schepping en laster. Het is al erg genoeg als critici met onthullingen komen, vooral als die onthullingen nergens op slaan. (…) Maar als je begint in het openbaar die dingen tegen te spreken, is het einde zoek."

De Groningers die zich in Onder professoren meenden te herkennen, deden daar in de regel niet moeilijk over. "Het beeld dat Hermans van mij geeft, is wel aardig. Maar ik heb hem wel kwalijk genomen dat hij me een schattige man noemde", reageerde hoogleraar Theo van Baaren. Hermans over Van Baaren: "Als hij ook nu nog vriendelijk over mij praat, moet hem dat wel haast een bovenmenselijke zelfverloochening kosten."

De versie van Onder professoren die in deel 5 van de Volledige Werken is opgenomen, is licht gewijzigd ten opzichte van 1975. Zoals bij al zijn boeken zag Hermans er nauwgezet op toe dat een nieuwe druk minder fouten zou tellen, de jongste druk zag hij als het meest definitieve boek.

Zo weinig als hij aan Onder professoren heeft gesleuteld, zo veel heeft hij dat gedaan aan Uit talloos veel miljoenen. Bij de tweede druk van deze 'Groninger roman' voegde hij een nieuw slothoofdstuk toe met een 'ingehouden maar juist daardoor intense terugheid'. Dat hoofdstuk kreeg nummer 43, omdat niemand doorhad dat er twee hoofdstukken 37 zijn. Pas twee jaar na het verschijnen van de tweede druk werd de fout ontdekt.

Ook Uit talloos veel miljoenen heeft een academisch milieu als decor. Het verhaal speelt midden jaren zeventig in Paterswolde rond een gezin dat gebukt gaat onder gefnuikte ambities en dromen die niet uitkomen. Het werd destijds net zo gemengd ontvangen als Onder professoren; Hermans zelf vond Uit talloos veel miljoenen geslaagder. "Het zijn boeken waarin niets voorkomt, dat niet zou kunnen gebeuren. Het zijn dus mijn meest realistische boeken", vertelde hij in 1989.

Met deel 5 is de verschijning van de Volledige Werken nu voor de helft voltooid. We krijgen nog een deel met de vier laatste romans. En verder nog banden met verhalen, novellen, toneelteksten, scenarios, beeldend werk en meer. Zo verschijnt dit najaar deel 16 met beschouwend werk, zoals Mandarijnen op zwavelzuur. Maar eerst komt in september deel 1 van de langverwachte Hermans-biografie van Willem Otterspeer, De mislukkingskunstenaar.

Boeken

Onder professoren en Uit talloos veel miljoenen vormen samen deel 5 van de Volledige Werken van W.F. Hermans. Prijs 35 euro (976 blz.). Zie ook www.wfhermansvolledigewerken.nl.