Over 'Broeder Hans' van Die Toffe Gasten
11-9-12
Vijf sterren had de Groninger stadsdichter Stefan Nieuwenhuis zo'n beetje gedacht. Vijf van die stralende dingetjes boven een recensie van het boek Broeder Hans dat hij met schrijver Karel ten Haaf heeft gemaakt. Al was het alleen maar voor de bijgevoegde – of beter: achterin geplakte – dvd Super en geweldig waarop filmer Koen de Koning terugblikt op de vijftien eerste jaren van duo Die Toffe Gasten. Niets meer en zeker niets minder. Wat hadden we anders verwacht? Met zo'n naam moet je wel.
Nooit van Die Toffe Gasten gehoord? Kan heel goed. Zo'n enorm bereik had het programma van Nieuwenhuis en Karel ten Haaf bij de Groninger stadsomroep OOG Radio rond de jongste eeuwwisseling nu ook weer niet. Tegen de tijd dat het gesuis, gepiep en gekraak Drenthe bereikte, om maar iets te noemen, waren de uitzendingen alweer voorbij. En die keren dat ze in hun stad in het Prinsentheater optraden, vijf jaar geleden, was net Rita Verdonk uit de VVD gezet. Daar bleven we toen voor thuis.
En dan toch doen alsof je neus bloedt, alsof we iets groots en legendarisch bij de poot hebben. Want wat lezen we op bladzijde 46? "Wie is er niet groot geworden met Die Toffe Gasten, het cabareteske schrijversduo uit Groningen? Na vijftien jaar optreden zit er nog steeds niet de klad in het enthousiasme waarmee Karel ten Haaf en Stefan Nieuwenhuis in hun kenmerkende stofjassen de podia bestijgen. Iedereen gaat om. De heren zijn een fenomeen." En wat lezen we op bladzijde 4, daar waar de boekgegevens staan: "Niets uit deze uitgave mag ################################## van de uitgever."
Ze vragen nogal wat. Veel overtollige tijd, om te beginnen. En daarna een beginnend gevoel voor absurdisme gecombineerd met een ontvankelijkheid voor meligheid. Plus enige kennis van wie wie is, en wat hij of zij denkt te zijn binnen de kringspier die doorgaat voor het literaire leven van Groningen. Een bewondering voor Wim T. Schippers, Paul Haenen, Jack Spijkerman, Arjen Lubach, Koefnoen, Harm en Roelof, Drenthe Plat. Nee, niet Drenthe Plat, excuses daarvoor.
We citeren het gedicht Literatuur in Stad uit de bijgevoegde bundel Kommavarianten: 'Wij zijn grote schrijvers wij/ Ronald Ohlsen en wij.' We lezen het artikel De oude dichter, of: hoe iedereen meestal alles een beetje over zich afroept. We slaan de zes (!) pagina's over waarop de tekst van Reach out and touch uitgesmeerd zijn afgedrukt. We bewaren de Ikea-porno Løstig en lekkår voor later, als de kinderen naar bed zijn.
De geraffineerd gemaakte dvd Super en geweldig blijkt een parodie op een nep-documentaire, opgebouwd uit duister archiefmateriaal, oude geluidsfragmenten en geveinsde commentaren van cultuurdragers als Jacques J. d'Ancona, Kees Verhoef, Daniel Dee, Arno van der Heyden, Peter Weening en Meindert Talma. Maar ook reportages waarin Ten Haaf en Nieuwenhuis de studio van OOG Radio in Groningen, de Groninger Archieven en café De Engelstede in Engelbert bezoeken. Daar, in Engelbert begon het: "Hier was het. Vijftien jaar geleden. Geweldig. En helemaal niks veranderd."
De dvd-titel heeft ergens iets misleidends, maar bijzondere momenten kent Super en geweldig zeker. Zoals de rommelig verlopen plaatopnamen voor wat een hitsingle met feestbeest Burdy moet worden (voor de tekst van Echte vrienden zie Broeder Hans). Zoals het gesprek bij uitgeverij kleine Uil, waar we Jan Glas en Frank den Hollander in de wachtkamer van een stellige Peter ten Hoor en schmierende Coen Peppelenbos aantreffen. De bespiegeling over de werkelijkheid.
Maar vooral de ineenstorting van Die Toffe Gasten vlak voor een optreden tijdens een festival in Gent, dat wat het eerste optreden van een internationale tournee had moeten worden. "Het gaat echt alleen maar over hem, altijd. Ik kan zo niet werken", moppert de weggelopen Karel ten Haaf nadat hij heeft ontdekt dat alleen de naam van Stefan Nieuwenhuis op het festivalaffiche prijkt. En ineens is Ten Haaf, met of zonder boodschappentas, niet de enige acteur die weet te overtuigen. Ineens beschikt ook Nieuwenhuis over een ontroerende werking.
Daarmee komen we plotseling en misschien zelfs onverwacht aan het einde van wat een recensie had kunnen zijn, maar niet is geworden. Vandaar ook het ontbreken van de gebruikelijke sterren. Die zag u tijdens festival Noorderzon, waar boek en dvd werden gepresenteerd, ook niet – wie heeft ze toen gemist?
Zie dit stuk als een kruising tussen een aanbeveling en een waarschuwing. Voor wie vreest dat hij of zij de afgelopen vijftien jaar iets cruciaals uit Groningen heeft gemist: laat zowel Broeder Hans als Super en geweldig links liggen. Wat de vos niet weet, weet de haas ook niet. En voor wie graag wil weten wat er in de Groninger marge aan bijzonders is geweest en in de toekomst misschien door Karel ten Haaf en Stefan Nieuwenhuis verder nog zal worden gemaakt: zie maar.
Het is uw vrije tijd.
Titel Broeder Hans (met daarin opgenomen de dichtbundel Kommavarianten en de dvd Super en geweldig) Auteurs Die Toffe Gasten Door Stefan Nieuwenhuis, Karel ten Haaf en Koen de Koning Uitgever kleine Uil Zie ook www.superengeweldig.nl