Woest en Ledig

Poëzie volgens Gummbah

 

Over 'Brieven aan mijn moeder' van Vasili Grossman

Uitgeverij Balans viert het 25-jarig bestaan met boekjes die een afspiegeling vormen van een kwart eeuw uitgeefgeschiedenis. Brieven aan mijn moeder van Vasili Grossman verwijst naar diens Leven en lot, het overweldigende epos over de Tweede Wereldoorlog in Rusland waarin beschreven wordt waartoe de mens in staat is en wat literatuur vermag.

De uitgave telt drie aangrijpende brieven aan Grossmans in 1941 vermoorde moeder, na haar dood geschreven. Plus een inleiding die voor extra lading zorgt. Eén komt uit Leven en lot, de twee andere brieven verschijnen voor het eerst in Nederlandse vertaling: "Ik heb de afgelopen tien jaar tijdens het werken bijna onophoudelijk aan je gedacht; dit werk staat in het teken van liefde, van toewijding aan mensen, daarom is het opgedragen aan jou. Jij vertegenwoordigt het menselijke voor mij, en jouw verschrikkelijke lot is het lot van de mens in een onmenselijke tijd."

Boek: Brieven aan mijn moeder. Auteur: Vasili Grossman. Uitgever: Balans.

Connie Palmen naar Het Grote Gebeuren

Connie Palmen is aangetrokken als een van de hoofdacts tijdens prozafestival Het Grote Gebeuren op 11, 12 en 13 november in Groningen. Het bezoek van Palmen valt vrijwel samen met de verschijning van haar Logboek van een onbarmhartig jaar over het verlies van haar man Hans van Mierlo.

Andere schrijvers die inmiddels zijn vastgelegd zijn Tommy Wieringa, Rascha Peper, Robbert Welagen, Gerrit Jan Zwier en Jan Brokken. Daarnaast worden twee prijzen uitgereikt voor het Beste Groninger Boek. Thema van de derde editie van Het Grote Gebeuren is ‘Vriend & Vijand'. Daarmee wil de organisatie aanhaken bij 'de grote ommekeer in de sociale, culturele en politieke wereld'.

Groeilamp: een kwestie van mensen leren kennen

Een 'vriend' van een 'vriend' op Facebook kwam ermee. Dat je in Erica zo af en toe bijzondere concerten kunt bijwonen, in klein gezelschap, op een geheime locatie. Groeilamp worden ze genoemd, die concerten. Organisator zou ene Arjan Brandsma uit Zwolle zijn, een jongen met wortels in Zuidoost-Drenthe. Als je zijn mailadres wist, kon je je aanmelden.

Afgelopen vrijdag, iets na tweeën in de ochtend, plofte een bericht in de box: "Hey! Fijn dat je een of meerdere kaartjes hebt gereserveerd voor Groeilamp#14. Vanavond zullen Egbert, Rosa Sky en The Information mooie liedjes voor ons spelen. Om 20:00 uur word je verwacht aan (...) in Erica. Daar word je doorverwezen naar de geheime locatie. Tot zometeen!"

Zo reden we die avond in het duister door het kassengebied om halt te houden op een adres waar meer auto's stonden dan elders. Betaling van een tientje gaf toegang tot een knechtswoning waar tot voor kort Polen in hadden gezeten. Het werk was op, met 'dank' aan de komkommer-crisis. Daarmee was ook de zo verfoeide rode gloed uit de lucht boven Erica verdwenen. Op die ene Groeilamp na.

 
Arjan Brandsma bleek een lange jongen met een beginnend baardje, een en al vriendelijkheid en enthousiasme. Dit was al zijn veertiende geheime concert, vertelde hij. Het adres had hij geregeld via Richard en Heleen, die sinds kort in het aanpalende huis wonen. De 'acts' kwamen uit zijn netwerk. De zangeres van Rosa Sky was zijn docent in Zwolle, Egbert kende hij via-via en The Information had afgezegd wegens ziekte en werd nu vervangen door Lima (foto).

Groeilamp, vertelde Arjan, vloeide voort uit zijn studie culturele en maatschappelijke vorming. "Een goede manier om ervaring op te doen met organiseren", noemde hij het. "Maar het is ook bedoeld om een culturele bijdrage te leveren aan Erica en de omgeving. Je hebt hier wel cafés waar concerten worden gegeven en in Emmen theater De Muzeval, dit is intiemer."

Van Groeilamp-bezoekers wordt openheid en aandacht verlangd. Arjan: "Als je de geheimzinnigheid weghaalt, loopt iedereen zomaar in en uit. Nu zijn mensen bereid moeite te doen: voor de muziek en voor anderen. Er wordt met aandacht geluisterd. En door de kleinschaligheid is er ruimte om nieuwe mensen te leren kennen."

Van die nieuwe mensen waren er vrijdag een stuk of dertig, allemaal verzameld volgens het principe 'een kwestie van de juiste mensen kennen.' Arjan schotelde ze bier, fris en wijn voor, aangevuld met chips, nootjes en kaas. Richard stookte verderop een stevig kampvuur met verse coniferen ("eco vuur, goed voor het milieu") ter plekke met een grommende motorzaag op maat gemaakt. Kom daar maar eens om in De Muzeval.

Dan de muzikanten. Egbert maakte zijn solodebuut als singer-songwriter uit de school van John Mayer. Rosa Sky blikte met een half uurtje nu-folk vooruit naar het binnenkort te verschijnen tweede album. En het op het allerlaatste moment opgetrommelde Lima zorgde voor frisse lucht met vrolijk gearrangeerde gitaarpopliedjes. Alles helder akoestisch gespeeld, alles heel vriendelijk gepresenteerd.

"Dit is veel enger dan op een groot podium staan", verklaarde Lisette van het jongedames-duo Lima. "Helemaal als het eigen nummers zijn. Je kunt je nergens achter verschuilen. Het publiek krijgt alles mee, ook dingen die fout gaan." Juist dat maakt Groeilamp volgens Arjan zo de moeite waard. "Het gaat er hier niet alleen om dat je je jas ophangt, muziek als onwisselbaar behang beschouwt en na afloop vertrekt. Het gaat om betrokkenheid. Dit is persoonlijk. Dit is echt."

Harry Muskee (1941 - 2011)

 
 

Emmen verdient beter dan een molensteen

De boodschap was vorige week woensdag duidelijk. Het jaarlijkse verlies van Dierenpark Emmen – dit keer 3,3 miljoen euro – bewijst volgens de parkdirectie, burgemeester Cees Bijl en zijn wethouders dat het anders moet in Emmen. De voormalige topattractie is definitief ingehaald door de concurrentie. De mensen komen er niet meer voor over de IJsselbrug. Ondanks de leeuwen.

 
De sombere vaststelling komt aan de vooravond van een cruciaal besluit over de verplaatsing van de zoo. Het bedrijf wil een nieuwe toekomst, op de es. Met meer ruimte, een betere inrichting en groot spektakel moeten uit heel Nederland jaarlijks minimaal 1,3 miljoen bezoekers naar Emmen gelokt. Als die € 29,50 per persoon willen betalen, raakt het park mogelijk uit de rode cijfers.

De door het college en parkdirectie beoogde vlucht naar voren gaat om meerdere redenen te ver. Op de eerste plaats vanwege de onnavolgbare en scheve financiering. De verhuizing wordt op 205 miljoen euro geraamd, voor het grootste deel door de overheid bijeen te brengen. Het dierenpark, van een faillissement gered met een gemeentelening van 22 miljoen, heeft alleen schulden.

Het afgelopen jaar werd toegezegd een eigen bijdrage uit de markt te halen. Tot op heden is die afspraak niet nagekomen. Er zou een bank willen bijspringen, tegen welke voorwaarden is onduidelijk. De desinteresse bij externe financiers heeft niet alleen te makenmet het huidige economische klimaat en de afwezigheid van onderpanden. Het wijst vooral op een gebrek aan vertrouwen in het rendement van het nieuwe concept.

De belofte is een belevenspark, iets onvergelijkbaars. Het enige wat daarvan concreet is, is een maquette met ’verschillende werelden’ en een ongekend grote opzet. Te groot voor een tijd waarin toeristen voor safari naar Afrika vliegen en thuisblijvers een breedbeeldtelevisie kopen met ontelbaar veel kanalen in HD. Dan te bedenken dat het aantal kinderen, de basis voor massa-toerisme, de komende decennia verder afneemt.

Drenthe kan inderdaad een stevige, extra attractie gebruiken. Dierenpark, gemeente Emmen en Waterleidingmaatschappij Drenthe hebben die kans een paar jaar geleden verprutst door de Waterfabriek op de es uit handen te laten vallen. Het is beter meerdere, betaalbare ballen in de lucht te houden dan met een gammele geldpomp een reuzenballon op te blazen. De toekomst van Noord- Nederland is kleinschalig.

Onder de lokale bevolking is er nauwelijks draagvlak voor een dierenpark op de es. Dat blijkt uit het gemak waarmee de grootste oppositiepartij, Wakker Emmen, stemmen heeft verzameld voor een referendum. En het blijkt ook uit de bedenkingen van de middenstand. Niemand kan hard maken dat een uitputtende dagattractie – inclusief theater – iets anders oplevert dan weer een plein vol leegstand. Teken aan de wand: lokale bedrijven zijn bij de aanbesteding al afgevallen.

Boven dat alles betekent verhuizing een planologische ramp voor Emmen, groter dan de mislukte woonwijk Delftlanden en duurder dan het verlaten kassengebied Rundedal. Na het vertrek van de dierentuin blijft in het hart een angstaanjagend gat over dat gevuld moet worden met een zogeheten mensenpark. Wat daar ook mee bedoeld wordt, duidelijk is dat het oude Emmen verweesd achterblijft en er een gratis toegankelijk natuurgebied – de es – voor wordt opgeofferd.

Wie wil ondernemen, moet risico’s aangaan. In dit geval komt het risico neer op het bewust ombinden van een molensteen. Een die niet alleen door het park, maar ook de lokale bevolking gedragen zal worden. Dierenpark Emmen moet het op de huidige plek met het huidige bezoekersaantal zien te redden. Niet groter en beter, maar slanker en slimmer. Als er in de toekomst dan toch iemand over de IJsselbrug komt, is dat ten minste echte winst.Waar jemee kunt aflossen, sparen en innoveren.

Ingezonden mededeling: 13e ORT in Appingedam

 

Over ‘Wat u?’ van Irene Wiersma

Irene Wiersma kennen we vooral van het Groningse Flux, dat onder de vleugels van Excelsior Recordings aan de weg timmert met onbestemde Nederlandstalige popmuziek. Wat u? is haar debuut als dichter. Waarbij het begrip gedicht losjes moet worden opgevat.Wiersma – die ook voor de illustraties tekent – lijkt zich nergens op te willen vastpinnen.

In die zin is het omslag goed gekozen. We zien hulpeloze handen reiken naar een wegvliegende zwaan met een, ehh, het lijkt verdraaid wel een sleutelbos. Alhoewel vliegen… het zou ook fladderen kunnen zijn. Echt overtuigen als dichter doet Wiersma nog niet. Techniek, vorm en zeggingskracht zijn hier onmiskenbaar ondergeschikt aan een onschadelijke behoefte particuliere notities over heimelijke liefde, vriendschap en huiselijke beslommeringen publiekelijk te willen maken.

Titel: Wat u?. Auteur: Irene Wiersma. Uitgever: Passage. Prijs: €14,90. Presentatie: 25 september in Vera, Groningen. Met: Anneke Claus, Renée Luth, Klaske Oenema. Aanvang 16.30 uur.

Stefan Nieuwenhuis en de vrees voor het truukje

Stefan Nieuwenhuis (Eerbeek, 1972 ) is een culturele duizendpoot. In stad Groningen geniet hij onder meer bekendheid als drijvende kracht achter organisatiebureau Buro05 en stadsdichter. Tot zijn meest recente wapenfeiten behoren Literaturia tijdens festival Noorderzon, de installatie van een kinderdichter en de productie van het zeldzaam grappige eenmanstijdschrift Va n Speijk.

Eerbeek

"Nu ik er over nadenk, was het leuk in Eerbeek. Alles wat je als kind nodig hebt, had ik er. Ik groeide op in een kinderrijke buurt en daar heb ik twintig jaar met plezier gewoond. Mijn vader werkte in de marketing, mijn moeder was juf op de basisschool; ik heb een jongere broer. Je hoort mensen wel eens afgeven op de plaats waar ze geboren zijn, ik heb daar geen enkel aanleiding toe. De SRV-man was bij ons de enige vreemde man in de straat. Ik kom er nog steeds. Ik hou nog steeds bij hoe Eerbeekse Boys heeft gevoetbald."

Groningen

"Ik ben naar Groningen gekomen omdat er sprake was dat je aan de universiteit journalistiek kon studeren als je eenmaal je propedeuse Nederlands had gehaald. Uiteindelijk ben ik bij de tweede lichting terechtgekomen. Wat mij trok was vooral het blaadjes maken. Dat vond ik al leuk op de middelbare school. Schrijven, rapen, nieten en je hebt weer wat. Daarvóór maakte ik als kind al familiekrantjes. Met zwarte pen zodat mijn vader ze makkelijk kon kopiëren. Foto’s knippen uit De Margriet. Tekeningen maken."

Het Parool

"Tijdens mijn studie liep ik stage bij Het Parool, in de zomertijd. Dat kan ik iedere student aanbevelen, in de zomer laten ze je alles doen. Rechtbankverslaggeving, dat vond ik super. Moesten gebroken mensjes voorkomen en vroeg de rechter waarom ze dat-en-dat hadden gedaan. En dan wisten ze het gewoon niet. Hadden ze de vraag niet eens begrepen. Heel schrijnend en indrukwekkend. Uiteindelijk viel de journalistiek toch tegen. Het kwam vaak neer op het bijwonen van persconferenties van Veilig Verkeer Nederland over slecht zicht op de weg."

Buro05

"Buro05 is in eerste instantie opgericht om kunstenaars, schrijvers en dichters een podium te bieden, bijvoorbeeld bij Literaturia tijdens festival Noorderzon. Wat ik vooral interessant vind, zijn mensen die een jaar werk steken in een programma dat hooguit drie keer voor vijftig man wordt opgevoerd in Amsterdam of Rotterdam. Die willen heel graag een keer in Groningen spelen. Stichting Schrijver School Samenleving bellen, de poeplap trekken en dan Adriaan van Dis, Maarten ’t Hart of Arthur Japin laten langs komen, dat kan iedereen. Maar met Winterjong en A.H.J. Dautzenberg probeer je tenminste iets uit.Vergelijk het met literair dispuut Flanor. Die hadden Ronald Giphart nog voor hij een roman had geschreven. Risico’s nemen. Als het goed is en er maar veertien man op afkomt, is dat pech voor de mensen die het hebben gemist."

Stadsdichter I

"Verrassende benoeming? Ik schreef al gedichten op de middelbare school. Mensen vergeten dat ik vijf jaar lid ben geweest van De Dichtclub in café Marleen waar ik lucht probeerde te scheppen tussen de zwaardere gedichten. Met light-verse, met gedichten die op het effect waren geschreven. Het werkte goed, mensen moesten grinniken als ik opkwam. Het moment waarop bekend werd gemaakt dat ik de nieuwe stadsdichter zou worden, voelde ik een poolwind opkomen. Het werd mij bijna kwalijk genomen dat de jury mij had gekozen. Blijkbaar had ik niet het gewenste imago."

Stadsdichter II

"Het is heel tof om te doen. Al die opdrachten, die uiteenlopende dingen waar je voor gevraagd wordt. Zoals een gedicht over vrouwensterfte op verzoek van de academie voor verloskundigen. En de sensatie als zo’n gedicht dan lukt. Wat ik schrijf, is steeds gericht op het publiek. Als stadsdichter wil ik dat mensen denken: ‘Als dit poëzie is, dan wil ik er wel meer van lezen.’ Ik kan niet zeggen, dat het mij inmiddels makkelijk afgaat. Het blijft eerder steeds hetzelfde. Tegelijkertijd wil ik er voor waken dat het een truukje wordt. Dat ik achteraf over mijn gedichten moet zeggen: ze gaan allemaal over hoe het er uitzag, of hoe het voelde."

Karel ten Haaf

"Ik heb Karel ten Haaf voor het eerst ontmoet bij een radioprogramma van Arno van der Heyden. Ik weet niet meer wat hij er deed, maar ik vond het een merkwaardige gozer. Hij trekt zich nergens iets van aan. Zijn neukgedichten gaan mij wel eens te ver, maar ik kan met niemand zo goed lachen als met Karel. Buikpijn. Tot tranen toe. Eigenlijk best zorgelijk…"

Die Toffe Gasten

"Die Toffe Gasten (cabaretesk duo waarmee Nieuwenhuis en Ten Haaf in Groningen furore maakten op de lokale radio, red.) bestaat nog gewoon. In 2008 hebben we een boekje gemaakt met alle teksten we tussen 1998 – 2002 hebben geschreven: Snackhal Leo. Daarna hebben we in 2009 weer iets samen gedaan tijdens Noorderzon en afgelopen zomer weer. Terugkeren op de radio zou leuk zijn, maar daar gaat zo enorm veel werk inzitten. De kick van Die Toffe Gasten is dat we vooraf niet weten hoe iets bij het publiek uitpakt en dat we het toch willen proberen. Kijken of we er mee wegkomen. We schrijven alles uit. En we willen niets herhalen."

V an Speijk

"Va n Speijk maak ik nu zo’n vijftien jaar. Het blad verschijnt onregelmatig, het laatste nummer heeft een oplage van tweeduizend exemplaren, dat kun je moeilijk kleinschalig noemen. Ik doe bijna alles zelf, wat inhoud betreft. Alleen de tekeningen worden door anderen aangeleverd. Ik heb het wel geprobeerd, tekenen, maar het gaat niet. Ik weet welk papier enw elke stift ik moet gebruiken, maar kan geen diepte tekenen. Ik kan wel iets nadoen, maar ik kan het niet vasthouden. Ik werk graag alleen. Dat werkt het beste. Je hoeft op niemand te wachten en er kan er maar één het meest enthousiast zijn."

De Reest is het middelpunt

Als Open Stal in Olderbekoop de moeder aller kunstroutes is, dan is Grensloos Kunst Verkennen in De Wijk en IJhorst op zijn minst het nagekomen dochtertje. De vierde editie van deze kunst- en kijkroute in Zuid-Drenthe toont verspreid over 25 locaties werk van zo’n veertig kunstenaars. Rijp en groen, uit de buurt en van over-ver, zijn ze aan weerzijde van de Reest neergestreken in tuinen, garages en min of meer openbare gebouwen.

 
De formule mag bekend worden verondersteld. Men neme een aantal kunstliefhebbers met doorzettingsvermogen en goede contacten, vraagt een deel van de dorpsbevolking tijdelijk het erf ter beschikking te stellen en selecteert vervolgens bijpassende beeldend kunstenaars: Els Mondt krijgt een tuin bij de Hervormde Kerk, Dico Kruijsse een half huisje aan de Dorpsstraat, Fenna Zwiers een zaal in een restaurant.

Dat pakt niet altijd even goed uit. De familie Idema in De Wijk heeft ineens vier beeldenmakers op bezoek, nogal uiteenlopend in opvatting en kwaliteit, zodat het bijna vloekt – hoe diep de tuin ook is. Even verderop, waar de bebouwde kom van De Wijk ophoudt, contrasteren twee reusachtige wachters van cortenstaal die Herbert Nouwens blijkbaar heeft teruggekregen van de gemeente Hoorn met een neo-romantische woonstede.

Dan is er nog het werk dat niet eens zo lang geleden ook al in de buurt te zien was. Zo ligt de Volkswagen Kever die Olaf Mooij afgelopen zomer in de Gouverneurstuin in Assen op zijn kant zette ineens langs de Kerkweg in IJhorst. En blijkt een stalen reuzenplant van Henk Slomp de Dehullu uit Gees te hebben verruild voor de Heerenweg.

Gelukkig staan daar voldoende verrassingen tegenover. Zoals het werk van Janny Smit. En dan niet haar wapperende koekenpannen bij de molen in DeWijk, maar haar installatie over de zorg in een voormalige kapsalon aan de Blinkweg: een banier met uitspraken en klaagzangen die zijn opgevangen tijdens het verschonen en voeden van ziekenhuispatiënten.

Grensloos Kunst Verkennen gaat het experiment niet uit de weg. Karlijn Zinken heeft een eigen meditatieruimte mogen bouwen in de bibliotheek van De Wijk. Bezoekers worden er geacht in het donker plaats te nemen en te aanschouwen hoe een lamp via hangende glasplaatjes in de ruimte licht weerkaatst terwijl een installantie zuchtgeluidenveroorzaakt. Alsof je ’s nachts aan de voet van een vuurtoren hoort hoe de zee het strand omhelst.

Absoluut hoogtepunt is een tijdelijk landart-object van het Kascollectief, drie dames die in de Reest een fontein hebben geplaatst en daaromheen in het weiland, in cirkels, woorden van hout hebben opgericht. Kasboek IX heet het werk, omdat het het negende project is van de drie. De groepsnaam Kasboek verwijst naar gezamenlijke aantekenboekjes. "Droom ik, of stroom ik?", dichtte Martin Koster ooit over het riviertje op de grens van Drenthe met Overijssel. In het geval van het Kascollectief bruist de Reest.

Het levert ook nog eens een fijn staaltje art-speak op: ’Vanuit de fontein meandert cognitieve dissonantie en geluk. Met kracht balancerend op de rand van stilstaan, stromen woorden over land. Dynamiek vermengd met gecontroleerde toeval incasseert grenzeloos het alledaagse ritme. Weerlegbare grenzen uitdelen, ontvangen en ervaren. KASBOEK IX, Uti possidetis in concentrische cirkels.’

Zie het zo: Grensloos Kunst Verkennen biedt dit jaar nadrukkelijk ook aandacht voor taal. Zoals zaterdag om 20.00 uur in Het Vosje te IJhorst optredens van Johan Veenstra, Egbert Hovenkamp II en Janna van den Berg. Grensloos Kunst Verkennen is tot en met 25/9 van donderdag tot en met zondag te bezoeken in De Wijk en IJhorst. Entree 3 euro. Zie ook www.grenslooskunstverkennen.nl.