Lupko Ellen: 'Het leven laat je dingen doen'
‘Fout in gedenksteen Reve wordt hersteld’

De definitieve biografie van Willem de Mérode

WillemDeMerodeAlfredLob Hans Werkman beet zich vast in het leven van Willem Eduard Keuning (1887 – 1939). Met Bitterzoete overvloed heeft hij de definitieve biografie afgeleverd van een man die wegens ontucht Uithuizermeeden moest verlaten en jaren later als dichter Willem de Mérode (schilderij Alfred Lob/collectie Letterkundig) Museum een ridderorde ontving.

Op 26 februari 1924 belt ’s avonds een marechaussee aan bij het kosthuis van schoolmeesterWillem Eduard Keuning in Uithuizermeeden: hij wil een onderhoud. Als dat is afgelopen, verlaten de twee de woning en lopen ze naar het gemeentehuis waar nóg een onderhoud volgt, dit keer met de burgemeester. De volgende dag reist Keuning per trein naar het hoofdstation in Groningen. Na aankomst wordt hij geboeid overgebracht naar het Huis van Bewaring aan de Hereweg.

 ’Meester’ Keuning wordt verdacht van ontucht met minderjarige jongens. Op 17 april 1924 volgt een veroordeling tot acht maanden cel: hij zou een 16-jarige jongen hebben geholpen met masturberen. Daarnaast mag hij drie jaar lang niet meer voor de klas staan. Keuning heeft dan al zelf ontslag gevraagd én gekregen. Hij zal nooit meer in het onderwijs terugkeren. Na zijn vrijlating brengt hij nog een paar keer een bezoek aan Uithuizermeeden. Uiteindelijk vestigt hij zich in Eerbeek.

Deze maand is Keuning (1887 – 1939) 72 jaar dood, maar als de dichter Willem de Mérode leeft hij voort. In Spijk is een plaquette aangebracht op zijn geboortehuis. In Uithuizermeeden, waar hij voor de klas stond, is een laan naar hem vernoemd en een monument voor hem opgericht. Op internet bestaat een prima website over zijn dichterschap. Bovendien is er nu Bitterzoete overvloed, de definitieve biografie geschreven door Hans Werkman.

Het is niet voor het eerst dat Werkman, die in Uithuizermeeden geboren is, met een levensbeschrijving van De Mérode komt.Welbeschouwd is dit zijn derde, na Het leven van Willem de Mérode (1971) en De wereld van Willem de Mérode (1983). In zijn verantwoording noemt Werkman als reden voor een ‘zeer grondige revisie’ nieuwe inzichten op basis van het oude materiaal, maar ook het beschikbaar komen van nieuw materiaal.

De onlangs bekend geworden vondst van jeugdgedichten uit 1907 valt daar niet onder. Wel de ontdekking van ‘een dramatische Haagse vergissing’ die Keuning in 1936 een ridderorde bezorgde. Men had zijn strafblad over het hoofd gezien; Keuning vatte het op als rehabilitatie.

Waarmee we bij de vraag komen wat Keuning nu zelf van zijn veroordeling wegens ontucht vond. Hij tilde daar zeer zwaar aan, blijkt uit onderzoek van Werkman. Op de eerste plaats vanwege zijn gereformeerde geloofsovertuiging, waarbinnen homoseksualiteit ten strengste werd afgekeurd. Maar óók omdat hij zijn liefde voor jongens koesterde, als een christelijk beeld. Het ging hem om de liefde, niet om de seks.

Wat zeer interessant is aan deze biografie, is dat we een man leren kennen die voor zijn ideaal blijft staan, ook als de maatschappij hem dat afneemt. Als Willem de Mérode blijft hij openlijk jongens aanbidden. Keuning kiest, in navolging van zijn Duitse inspiratiebron August von Platen (1796 – 1835) voor de platonische liefde. Het is een offer dat hem dichter tot God brengt, gelooft hij. Maar het is tevens een bron van geestelijk en lichamelijk lijden.

Keuning was een zenuwlijder, een hypochonder, een eenzelvig type.Welbeschouwd is het een wonder dat hij na zijn ‘verbanning’ naam kon maken als dichter. Want aan het literaire leven nam hij geen deel, hij opereerde voornamelijk binnen de protestants-christelijke zuil. Vrienden had hij nauwelijks tot niet – Wilma Vermaat en Pieter J. Meertens komen in de buurt – ondanks de vele presentie-exemplaren van zijn dichtbundels die hij rondstuurde.

Daar staat een enorme productie tegenover, over een breed scala aan thema’s: van erotiek tot en met religie, van natuurbeleving tot met taoïsme. Als De Mérode schreef hij zeker 2300 gedichten, meer dan Achterberg en Vestdijk samen. De ridderorde werd hem destijds toegekend voor zijn ‘eervolle plaats in de hedendaagsche Nederlandsche letterkunde (…) als leider van een groep specifiek Protestantsche dichters’. De kwaliteit van zijn werk werd (en wordt) door toonaangevende critici erkend.

Hoewel Werkman er niet op uit is, biedt Bitterzoete overvloed ook een glimp op de geschiedenis van de protestantse boekenwereld. Tijdschriften als Opwaartsche wegen, uitgevers als Callenbach, Kok en Keuning, destijds groot gemaakt door een broer van de dichter, en thans allemaal onderdeel van het uitgeversconcern NDC/VBK waarin ook Dagblad van het Noorden is ondergebracht. Ineens valt op dat er in deze ontzuilde tijden nog zo veel meer over te vertellen valt.

Maar de kracht van deze biografie zit vooral in het complete beeld van Keuning dat wordt opgetekend, op basis van héél véél bronnen.Werkman hád zijn onderwerp kunnen afschilderen als een treurige verschijning, als een dichtende viezerd die niet van jongetjes kon afblijven. Hij hád er een dik aangezet smeuïg levensverhaal van kunnen maken over iemand die zijn misstap niet meer te boven komt en wegkwijnt. Maar er is gekozen voor nuance. Dat is gedurfd, zeker in deze tijd.

Er zit wel treurnis en tragiek in Bitterzoete overvloed, maar het krijgt nergens de overhand. Waardoor het eindresultaat des te overtuigender uitpakt: een verhaal over een menselijke man die zijn fout begrijpt en vervolgens blijft proberen het leven de juiste kant op te krijgen, zonder zichzelf daarbij te verloochenen. Noemt het een worsteling, met indrukwekkende poëzie als overlevingstrategie.

BitterzoeteOvervloed Boek: Bitterzoete overvloed. De wereld van Willem de Mérode. Auteur: Hans Werkman. Uitgeverij: Aspekt. Prijs: € 24.95 (422 blz.). Ook verschenen: Willem de Mérode. De gedroomde zoon. 100 gedichten. Samenstelling: Hans Werkman en Willem Jan Otten. Uitgever: Aspekt. Prijs: €19,95 (128 blz.). Bijzonderheid: 2/7 wordt onder leiding van Hans Werkman een dagtocht gehouden in het voetspoor van De Mérode en de familie Keuning naar Uithuizermeeden en Spijk. Info: [email protected]