Je hebt ze over honden, over katten, over steden. Over vrienden, over kinderen, over verjaardagen. Daar kan nog wel een poëziebloemlezing over het onderwijs bij, moeten Theo Magito en Henk Sissing hebben gedacht. En dus stelden zij Soms moet het werkelijk stil zijn… samen, een keuze uit gedichten over het onderwijs tussen 1591 – 2010. Een slimme zet. Want als poëzie ergens leeft, dan is het op scholen.

Toch is het vaker gedaan, weet Leendert Witvliet (foto DvhN/ Corné Sparidaens) uit Eelde, oud-leraar Nederlands, voormalig conrector én dichter. En hij noemt de bundel Nog één keer door die hoge gang De 100 mooiste schoolgedichten uit de Nederlandse literatuur van Hans Werkman uit 2000. Maar in Soms moet het werkelijk stil zijn… staan er heel veel meer. Te beginnen met een reglement op rijm uit de zestiende eeuw, waarin met de plak en roede wordt gedreigd.

Van Witvliet (Werkendam, 1936) zijn vijf gedichten opgenomen, waaronder Schoolzwemmen: ‘Iedere maandag half negen – zomer/ herfst, winter, lente – zwemmen,/ ’s zondags buikpijn en niet slapen/ ’s maandags zwemmen in het overdekte bad.// Het is er leeg. Kinderen aan een touwtje,/ de schreeuwende badmeneer in korte broek,/ kom op de kop er onder, het water is zo/ koud, je hart klopt sneller dan gewoon.’

“Toen Schoolzwemmen in Vrij Nederland op de pagina ‘De blauw geruite kiel’ werd gepubliceerd, kreeg mijn dochter het onder ogen”, vertelt Witvliet. “Ze las het en reageerde met ‘Ja, zo was het precies’. En ze had niet door dat het over haar ging. Mijn kinderen vonden mij niet zo’n heel goede dichter, denk ik. Ze zagen altijd proppen papier rond de prullenbak liggen. Dat kon nooit veel wezen.”

Leendert Witvliet was 56 jaar toen hij het onderwijs verliet. Er werd gefuseerd, aan personeel geen gebrek, hij vond het wel goed zo. De vrijgekomen tijd werd, onder meer, besteed aan  dichtbundels: Een nieuw pandje (1992), In zomers (1994), Momme-la-me-los (1996), Apen kijken (1998), Binnen en buiten (2000), Over het water en onder de maan (2003).  Maar ook aan optredens. “Soms wel veertig per jaar”, vertelt hij.

Laatst nog, verschenen verse gedichten van zijn hand in de poëziedagkalender van Van Gennep. En bij iedere nieuwe aflevering van Querido’s Poëziespektakel is hij van de partij, ook in augustus weer. “Het schrijven gaat altijd door. Onlangs maakte ik in de bus mee dat twee jonge mensen elkaar na lange tijd weer terugzagen. Roept de man tegen de vrouw: ‘Wat ben jij veranderd! Verschrikkelijk!’ Daar kun je wel iets mee, als dichter.”

Veel van zijn gedichten worden tot de jeugdpoëzie gerekend, waarschijnlijk omdat hij een meester is in het oproepen van werelden zonder drempels en hekken. “Eén keer heb ik bewust voor mijn kleinzoon geschreven (Binnen en buiten, red.). Verder hou ik geen rekening met leeftijden”, zegt hij. “Het is zelfs niet zo dat ik bewust naar meerduidigheid streef. Dat sluipt er vanzelf in.”

Ooit gaf Witvliet de aanzet tot Doe Maar Dicht Maar, het inmiddels jaarlijkse poëzieconcours voor scholieren. En nog altijd geeft hij workshops. “Ik geloof niet dat je gedichten schrijven kunt leren”, zegt hij. “Er zijn trucjes die je kunt leren. En je kunt dichters nadoen. Maar daar gaat het niet om. Als 16-jarige deed ik Lucebert na. Dat vond ik prachtig. Ik begreep mezelf volkomen. Ik was ook meteen de enige die het begreep. Terwijl het juist de kunst is om iets op anderen over te dragen.”

Poëzie gaat over een open kijk op de wereld, zegt Witvliet. “Een goed gedicht gaat juist over dingen die je níet kunt vast pakken. Het gaat over het besef dat alles steeds verandert, het ontbreken van houvast. Een goed gedicht staat niet vast, maar groeit met je mee. Net zoals kinderen dat doen met hun ouders. En naarmate je ouder wordt, lees je er steeds iets anders in. Heel geheimzinnig, welbeschouwd.”

Bloemlezing

Soms moet het werkelijk stil zijn… Onderwijsgedichten 1591 – 2010 is samengesteld door Theo Magito en Henk Sissing, inclusief trefwoordenregister. Werk van 153 dichters onder wie M.Vasalis, Gerrit Krol, Jan Boer, Muus Jacobse,  Remco Ekkers, Driek van Wissen, Levi Weemoedt, Kees Stip en Tom van Deel.  Uitgeverij Douane. Prijs 17,50 (352 blz.) De poëzie van Leendert Witvliet verschijnt bij uitgeverij Querido. Een goed overzicht biedt de bundel In zomers.