Woest en Ledig

Wordt ‘Wenst’ gekozen tot Beste Groninger Boek? (2)

Vooralsnog verloopt alles naar verwachting. Donderdag zijn de shortlists voor Het Beste Groninger Boek 2010 gepresenteerd: een voor fictie en een voor non-fictie. En inderdaad, Wenst van Allard Schröder is door naar de eindronde. Net als De heks van de bibliotheek van Christien Boomsma, Mijn ontmoeting met God en andere avonturen van Wouter Godijn, Fietsen met Bob Dylan van Bill Mensema en Gagarins engelen van Bennie Roeters.

In de categorie non-fictie zijn eveneens vijf boeken verder. Het gaat daarbij om Ooit gebouwd voor altijd, 40 jaar Stichting Oude Groninger Kerken van uitgeverij Philip Elchers, de bundel Een open plek met essays van C.O. Jellema, Het babyhuis van Liefke Knol, Martinitoren van Frans Westra en, jawel, Van Korreweg naar Korreweg. 75 plaatsen in het leven van Gerrit Krol door Ad Zuiderent.

De prijswinnaars worden zaterdag 13 november bekendgemaakt tijdens het driedaagse prozafestival Het Grote Gebeuren in Groningen. De jury bestaat uit Erica van Boven, Han Borg en Louis Stiller. De prijs omvat een rijmprent geschreven door Nyk de Vries en gedrukt door Nick ter Wal en een linosnede van Dolf Verlinden. Zie ook www.hetgrotegebeuren.nl.

Over 'Bramenjam' van Natascha Stenvert

Het wordt vaker gedaan, maar blijft bijzonder: een prentenboek zonder tekst. Illustrator Natascha Stenvert uit Zeijen presenteert in Bramenjam een man en een vrouw op een brommer die hun zinnen hebben gezet op eigengemaakte jam en een picknick. Voor het zover is moeten nogal wat hindernissen worden overwonnen. Zoals een onstuimige hond.

De prenten zijn werkelijk prachtig. Stenvert knipt en plakt collages uit tekeningen, foto’s, textiel, behang, tijdschriften. Die variëteit aan materialen levert rijke beelden op met  intrigerende diepten en bovenal veel grappige details als running gag, zoals een ‘dakloos’ apengezin, een dompteur op zoek naar een krokodil en een ontsnapte robot. Wie zo kan schilderen met een schaar heeft geen woorden nodig.

Boek: Bramenjam. Auteur: Natascha Stenvert. Uitgever: House of Books.

Gerard van de Weerd verliest zich in het schilderen

Gerard van de Weerd (Hoogeveen, 1952)  exposeert tot half november 26 van zijn nieuwste schilderijen bij Galerie Wildevuur in Hooghalen. Daarnaast werkt hij (foto Gerrit Boer) samen met Herman van Hoogdalem, Flip Gaasendam en Hendrik Elings in Het Kasteel in Coevorden aan een muurschildering naar de Slag bij Ane.

Hoogeveen

"Toen mijn vader in 1947 terugkeerde van de politionele actie in Nederlands-Indië sollliceerde hij naar een baan in Weesp én naar een baan in Hoogeveen. Hij correspondeerde destijds met mijn moeder, die in Emmen is geboren. Omdat zij in Hoogeveen woonde, werd het Hoogeveen. Ik ben enig kind. Mijn vader werkte eerst bij een blikfabriek, toen bij Philips en daarna als werkmeester bij Howerco. Hij speelde amateurtoneel, was ook regisseur en kon aardig tekenen."

Flipje

"Als jongen hield ik erg van tekenen en tekeningen: de schoolplaten van Jetses en Isings, de Donald Duck, Flipje van Tiel. Ik ben echt een beeldfiguur. Regelmatig werd ik door mijn oma aan vaderskant meegenomen naar het museum, naar het Rijksmuseum en naar Singer in Laren. Breitner, dat vond en vind ik fantastisch. Met m'n neus bovenop zo'n schilderij naar die dikke klodders verf kijken."

Bankwerker

"School was een ramp. Het interesseerde mij niet. Ik wilde niet in de bankjes, ik wilde naar buiten. Na de lagere school ging ik naar na Ulo, daar bleef ik in het eerste jaar zitten. Waarop mijn vader mij naar de technische school stuurde en ik uiteindelijk mijn diploma bankwerker heb gehaald. Vervolgens naar de detailhandelschool, maar dat wilde ook niet. Alleen voor tekenen, reclame-illustratie en kunstgeschiedenis haalde ik voldoendes."

Heftruck-chauffeur

"Na de middelbare school heb ik verschillende baantjes gehad: in een supermarkt, in een magazijn, een autowasserij. Ik vond het wel best, ik lag er niet wakker van. Via mijn vader kreeg ik een baantje in de Philipsfabriek aan de lopende band: mixers in elkaar zetten. Later mocht ik een opleiding volgen als heftruck-chauffeur. In 1994 ben ik halve dagen gaan werken bij Philips, en daarnaast bij ICO en Scala docent portret- en modeltekenen geworden, ook zat ik in de redactie van tijdschrift Atelier."

Minerva

"Op mijn achttiende trouwde ik mijn eerste vrouw; ze was zwanger. Ik wilde wel graag schilderen, werd ook lid van een schilderclubje, maar er moest gewerkt worden. Toen ik 22 jaar was, ben ik naast het werk en het gezin – we hebben drie dochters gekregen – naar de zaterdagschool en vervolgens naar de avondacademie van Minerva gegaan. Kreeg ik les van mensen als Ben van Voorn, Jan van Loon en Matthijs Röling. Drie avonden in de week, vijf jaar achtereen. Ik voegde me naadloos. Ik heb al die jaren één les gemist. Het was nog een heel gedoe om toegelaten te worden. Je moest minimaal Havo hebben gedaan en ik had alleen mijn diploma's bankwerker en Mavo. Ik ben toegelaten bij gebleken geschiktheid, zoals dat zo mooi heet."

Abstract

"Toen ik bij Minerva op de zaterdagschool zat, wilde ik graag abstract schilderen, maar ik begreep het niet zo goed. Totdat Anton Buytendijk mij er op wees, dat het helemaal niet erg was. Hij zei: ‘Als je een vaas wilt schilderen, moet je er voor zorgen dat je rand van de hals kunt zien én de bodem van de vaas. Alles wat daar tussen zit, maakt dan niet uit.' Toen begreep ik het ineens. Ik heb veel geluk gehad met mijn docenten. Op de avondacademie zeiden ze: ‘Je bent hier niet om succes te krijgen. Je bent hier om lekker te schilderen.' "

Modellen

"Ik ben begonnen met het schilderen van landschappen, zoals vrijwel iedereen. Tegenwoordig schilder ik veel naar model, maar bewandel ik ook zijwegen. Zo heb ik een reeks schilderijen van geisha's op olifanten gemaakt. Wat mij aanspreekt in zo'n onderwerp is op de eerste plaats de sfeer. Maar het zijn ook de kleuren en de kleding, de haartooi – allemaal dingen met een diepere betekenis waar je als schilder naar op zoek moet."

De Hooghe Kamer

"De Hooghe Kamer is door Jan Geert de Boer opgericht om liefhebbers van figuratieve kunst en kunstenaars met elkaar in contact brengen. Vaak deden we dat met kunstproeverijen op locatie: bij kunstenaars in hun ateliers, maar ook andere plekken. Een lezing, presentatie van nieuw werk, eten en drinken, praten over kunst. Met de proeverijen zijn we deze maand na tien jaar gestopt. We hebben ons doel bereikt, vinden we. Figuratieve kunst wordt tegenwoordig gewaardeerd, de formule van de proeverij wordt zelfs gekopieerd. We gaan nu andere dingen doen."

Edouard Vuillard

"Edouard Vuillard (laatimpressionist uit Frankrijk 1868 - 1940, red.) is een grote inspiratiebron voor me. In 1991 las ik bij toeval op zondagmorgen in de krant over een expositie met zijn werk in het Van Gogh Museum. Het was de laatste dag. Ik ben meteen naar Amsterdam gereden. Bij binnenkomst ben ik naar de museumwinkel gelopen, heb ik een boek en poster gekocht, en daarna de expositie bekeken. Na een kwartier moést ik naar huis. Schilderen. Zo snel mogelijk."

Wall of Fame

"In De Tamboer zag ik een affiche hangen van de voorstelling Wilhelmina met Anne-Wil Blankers. Het beeld sprak mij zo aan dat ik haar voor een portret heb gevraagd. Daarna heb ik hetzelfde gedaan met Youp van 't Hek, ook van hem heb ik een groot portret gemaakt. Twee jaar geleden volgde Liesbeth List. Bedoeling is in totaal zes schilderijen te maken van artiesten die in Hoogeveen hebben opgetreden. Ze krijgen een plek aan de Wall of Fame in De Tamboer."

Frank Boeijen

"Naast schilderijen maak ik graag boeken. Kerels van het hoge veen is ontstaan nadat ik met Herman van Hoogdalem een groot schilderij van veenarbeiders had gemaakt. De schrijver Jan Veenstra beweerde dat hij de kerels op dat schilderij bij naam kende en heeft er toen verhalen bij geschreven. Voor mijn derde boek, Verstilde schoonheid, heeft Frank Boeijen speciaal een tekst gemaakt: De streken van de meester. Een jaar geleden belde hij op: of hij die tekst voor zijn cd Camera mocht gebruiken. Prachtig toch?"

Handle with care

"Op een dag moest ik de zoon van mijn vrouw naar gitaarles brengen. De leraar, Gijs Kos, wilde leren schilderen en dus sloten we een deal. Daardoor speel ik ook gitaar. Sinds twee jaar zit in een bandje: Handle with care. We treden vier keer per jaar op, dat gesleep met spullen daar hou ik niet van, maar we repeteren iedere veertien dagen. Dat moet ook wel. Net als schilderen moet je het bijhouden, anders wordt het geploeter. Je moet je er helemaal in kunnen verliezen, want dat levert de mooiste dingen op."

Tentoonstelling

Gerard van de Weerd exposeert tot en 14 november bij Galerie Wildevuur, Zwiggelterweg 4 in Hooghalen. Open vrijdag, zaterdag en zondag van 12.00-18.00 uur. Zie ook www.gerardvandeweerd.nl.

Hardnekkig geloof in verhalen van stad en streek

Afgelopen week ontving Woest en Ledig een aantal mailberichten waarin wordt gewaarschuwd voor telefoonfraude. Volgens de verstuurders zou er momenteel een internationale bende actief zijn die een flinke geldprijs in het vooruitzicht stelt als een aantal instructies wordt opvolgd. Niet doen luidt het advies, er komt alleen maar ellende van.

In internetkringen wordt in zulke gevallen gesproken van een hoax, een gerucht waarvan niemand precies weet waar het vandaan komt. De verspreiding gaat razendsnel, over de hele wereld, en de kracht van de boodschap is dusdanig dat een lezer geneigd is het verhaal voor waar aan te nemen. Niet in de laatste plaats omdat het altijd wel ‘een dochter van kennis' is overkomen en ‘de politie op de hoogte is'.

Hoax zijn aan de orde van de dag, helemaal sinds we voortdurend online zijn, maar niks nieuws onder zon. Vóór internet werden ze verspreid als broodjeaapverhalen en ook die bereikten regelmatig de media, mondeling welteverstaan. Bekend is het verhaal dat in de dierentuin van Emmen een man en vrouw kinderen zouden ontvoeren door ze in het toilet een pruik op te zetten. Het nieuw gevormde gezin kon dan ongemerkt het gealarmeerde park verlaten.

In het voortreffelijke boek Verhalen van stad en streek houden Willem de Blécourt, Ruben A. Koman, Jurjen van der Kooi en Theo Meder dit soort vertellingen tegen het licht. Ze doen dat middels een aangenaam verhelderende, want nuchtere inleiding. Vervolgens behandelen ze per provincie verhalen die soms al eeuwen bestaan, maar veelal pas eind negentiende eeuw zijn opgetekend. Regelmatig worden ze door overheden en middenstanders nieuw leven ingeblazen, bijvoorbeeld omwille van het toerisme.

De samenstellers concentreren zich op oorspronkelijk mondelinge vertellingen die langere of kortere tijd de ronde doen, inclusief broodjeaap, sprookjes en moppen. Van belang is een onderscheid tussen mythen en sagen. Waarbij sagen – korte verhalen zonder happy ending over bovennatuurlijke verschijnselen en wezens – vaak in een adem worden genoemd met legenden: christelijke volkshalen waarin een centrale rol is weggelegd voor een heilige of een heilig voorwerp.

'Vroeger werden sagen in de categorie bijgeloof geplaatst', lezen we. 'Maar dat is te zeer een waardeoordeel: strikt genomen bestaat er geen onderscheid tussen geloof en bijgeloof. In principe werden sagen vroeger vaak als waarheid verteld. Voor vertellers en publiek werden ze veelal als non-fictie ervaren.' Mythen daarentegen kennen we niet in Nederland; anders dan bij de Germanen, de Romeinen en de Grieken is daar in ons land niets van overgeleverd.

Waardoor wij het bijvoorbeeld mogen doen met het verhaal van Ellert en Brammert, in 1660 voor het eerst opgetekend door Johan Picardt, dezelfde man die de bouw van de hunebedden aan reuzen toeschreef. Type verhalen zoals over twee giganten die een meisje ontvoeren en kinderen bij haar verwekken komen overigens wereldwijd voor. Authenticiteit bestaat niet in volksverhalen.

Het kan ook klein en lokaal. Over Meppel wordt een verhaal verteld waarin een zwerm muggen iemand op het idee bracht dat er een rookwolk om de kerktoren zou hangen. Gevolg: stad in rep en roer, brandweer erbij. Sindsdien gaan Meppelers door het leven als muggen. Roel Reijntjes schreef er in 1965 een ballade over (‘waor was heur verstaand!/der was jao gien braand…'), er is een shantykoor naar vernoemd en vorig jaar verscheen de stripuitgave Muggen waarin Bart Nijstad een moderne variant op een waanidee presenteert.

Niet alle volksverhalen worden gekoesterd. Niemand in Oude Pekela wordt graag herinnerd aan de kinderlokkerclowns die eind jaren tachtig het dorp (en heel Nederland) in hun ban kregen. Of aan de sekskelders in Emmer-Erfscheidenveen eind jaren negentig. Massahysterie zeggen we nu. 'Het zijn verhalen die ons laten griezelen, ons op hedendaagse gevaren wijzen en onze latente angsten en vooroordelen laten zien', stellen de samenstellers van Verhalen van stad en streek.

Toch is bewaren soms aan te raden. Niet in de laatste plaats omdat dorpen, steden en streken aan verhalen een identiteit ontlenen. En er geld te verdienen valt. Ellert en Brammert bijvoorbeeld lokken jaarlijks 45.000 betalende bezoekers naar het gelijknamige museum in Schoonoord. Om hun verzonnen gruweldaden kracht bij te zetten is vorig jaar een beeld opgericht voor Marieke, het meisje bij wie ze kinderen zouden hebben verwekt. Van de Amsterdamse rover Sjakoo is net een televisieserie gemaakt.

Als ze niet bestaan, worden de verhalen wel verzonnen. Anna-Cornelia Hoogmoedt-Mooibroek schreef in de jaren negentig speciaal voor Sellingen over de heks Hasje. Die zou wandelaars met een vuur naar een heuvel lokken om ze vervolgens te laten verdwalen. Voor het verhaal werd teruggegrepen op een oude sage over een koning die in een moeras wegzonk en de verbranding van heksen in Westerwolde in de zestiende eeuw. Naast een verhaal voor toeristen heeft ook Sellingen er een beeld aan overgehouden.

Volksverhalen bestaan bij de gratie van nieuwsgierigheid en de bereidheid om naar ze te luisteren. Het waarheidsgehalte verschilt per geval, benadrukken De Blécourt, Koman, Van der Kooi en Meder. 'Maar over het algemeen hebben de vertellingen slechts een flinterdunne historische kern van waarheid. Er klopt vaak maar één feitje, daaromheen is een web van fictie en geloof geweven. En met een beetje pech is dat ene ware feitje ook nog een verkeerd begrepen historisch detail.'

Oftewel: het blijft oppassen geblazen.

Boek: Verhalen van stad en streek. Sagen en legenden in Nederland. Samenstelling: Willem de Blécourt, Ruben A. Koman, Jurjen van der Kooi en Theo Meder. Uitgever: Bert Bakker Prijs: €29,95 (664 blz).

Over ‘Leven met Reve’ van Ad Fransen

In 1996 reizen Ad Fransen en fotograaf Klaas Koppe per auto naar België voor een bezoek aan Gerard Reve. Voorin zit dichteres Hanny Michaelis, de vrouw met wie Reve tussen 1948 en 1959 getrouwd is geweest. Doel is een reportage te maken over het weerzien. In het fijne boekje Leven met Reve blikt Fransen terug op die ontmoeting en beschrijft hij het onmogelijke huwelijk tussen een homoseksuele masochist en een Joodse vrouw met een trauma.

Reve blijkt in België weer eens onuitstaanbaar, zoals hij dat ook was tijdens zijn huwelijksjaren. Maar de milde Michaelis weet zich wederom op bewonderswaardige wijze staande te houden. Ergens zegt ze: “Hij wilde allebei: mij en een vriend. Maar mijn psychiater heeft gezegd dat het beter was toch te scheiden. Het was ook beter, anders waren we gefrustreerd geraakt.” Is het al tijd voor haar biografie?

Boek: Leven met Reve. Het onmogelijke huwelijk van Gerard Reve en Hanny Michaelis. Auteur: Ad Fransen. Uitgever: Podium.

Jessica Durlacher in Kiel-Windeweer

Voor de reeks 'Schrijver in de kerk' brengt Jessica Durlacher zondag 24 oktober een bezoek aan in Kiel-Windeweer. De schrijfster zal in de Amshoff worden geinterviewd door Margriet Bos over onder meer haar deze week verschenen roman De Held.

Eerder verscheen van haar hand Wat gebeurde er met Cathy M en vertaalde Durlachter de graphic novel Maus van Art Spiegelman over de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. De muziek wordt verzorgd door Remko Wind. De bijeenkomst begint om 15.00 uur. Entree: €17,50. Reserveren kan via info@groningerkerken.nl.

Rob van Essen in bibliotheek Groningen

Schrijver Rob van Essen (foto Jan Glas) bezoekt zondag 24 oktober de bibliotheek van Groningen voor de reeks 'Zondagschrijvers in de bieb'. Van Essen is auteur van geprezen romans als Reddend zwemmen (1996), Troje (2000), Visser (2008) en het onlangs verschenen Electriciteit. 

Eveneens aanwezig zijn Liefke Knol, auteur van Het babyhuis over hoe kinderen tijdens WOII van elkaar werden gescheiden, en Doeke Sijens, schrijver van de roman Blauw. Beider boeken zijn genomineerd voor de titel Beste Groninger Boek. Aanvang is 14.00. Entree bedraagt €5. Presentatie: Coen Peppelenbos.

Egbert Hovenkamp II in De Amer

Egbert Hovenkamp II staat zondagmiddag 24 oktober in het voorprogramma van zangeres Margriet Eshuis in muziekcafé De Amer in Amen. Hovenkamp, thans gemeentedichter van de gemeente Aa en Hunze, zal voordragen uit recent werk en een hommage brengen aan zijn inspirator Simon Vinkenoog. Aanvang 13.15 uur.

Expositie Jo Alting in Kunsthuis Secretarie

Kunsthuis Secretarie in Meppel toont tot en met 21 november werk van de dit eerder jaar overleden kunstschilder Jo Alting. De expositie omvat schilderijen, tekeningen en aquarellen uit particulier bezit, veelal geïnspireerd door de Wadden en Meppel.

De in Wildervank geboren Alting (1924 – 2010) begon in Meppel als decoratieschilder en zette zijn carrière voort als illustrator in de reclamebranche. Halverwege de jaren vijftig trad hij in dienst bij het voormalige Boom Pers als tekenaar. De tentoonstelling wordt 24 oktober geopend door Ton Henzen, hoofdredacteur van de Meppeler Courant.

Vijfde editie Nederland Leest: De Grote Zaal

Vrijdag 22 oktober start de vijfde editie van Nederland Leest, een project waarbij zoveel mogelijk mensen een maand lang worden aangespoord hetzelfde boek te lezen, dit keer De grote zaal van Jacoba van Velde (1903 - 1985).

De campagne is voor ForumImages aanleiding om op 26 oktober schrijfster Marjan Berk naar Groningen te halen en vier korte films te vertonen waarin 'het voortschrijden van de tijd en de kunst van het ouder worden' centraal staat. Daarnaast doet Anne Wil Blankers op 6 november de Bibliotheek van Groningen aan met de voorleesvoorstelling De grote zaal. Voor meer activiteiten, ook in Drenthe zie www.nederlandleest.nl.