W.F. Hermans met de ziel onder de arm
13-4-10
Een echte fan wil alles van zijn idool. Zoveel mogelijk weten en bezitten. Het slechte en het goede. De fans van Gerard Reve gaan erg ver: ooit stopte Theodor Holman voor de televisiecamera een teennagel van de schrijver in zijn mond. Die nagel bewaarde Holman in een potje. Maar de liefhebbers vanWillem Frederik Hermans (1921 – 1995) kunnen er ook wat van.
Zo weten we dankzij de makers van het Hermans Magazine wie model hebben gestaan voor de personages in Onder professoren, de eerste roman van professoren, de eerste roman van Hermans na zijn gedwongen vertrek uit Groningen. "Prof. Bakeljon: dr. Hessel de Vries. Pleegde zelfmoord na een onbeantwoorde liefde voor zijn laborante Anneke Hogeveen; eerst bracht hij haar met beitelsteken om het leven, daarna slikte hij cyaankali."
Het staat allemaal afgedrukt in Het Grote Willem Frederik Hermans Boek. Een ultiem fanboek: niet eerder werden zoveel uiteenlopende feiten en weetjes over Hermans zo overzichtelijk gepresenteerd. De bouwtekeningen van Spilsluizen 17 staan er in, het pand waar Hermans in de stad Groningen woonde. "Gebouwd in 1900, gesplitst in 1931." Maar ook de stamboom van zijn vrouw Emmy Meurs heeft een plek gekregen.
"Dit boek is geen biografie vanWillem Frederik Hermans", waarschuwen de samenstellers Dirk Baartse en Bob Polak. "Wel hebben we aan een aantal eisen voldaan die Hermans aan een biografie stelde: ‘Dat feiten op zichzelf een zekere schoonheid kunnen bezitten, dat ze consequenties hebben, dat het een genoegen kan zijn te weten wanneer een auteur geboren is, hoeveel hij woog, hoe lang hij was, wat voor soort haar hij had en welke kleur.’ (…)"
Bedoelde biografie had al klaar moeten zijn. Willem Otterspeer kondigde hem in 2002 reeds aan voor 2005. Sindsdien verscheen een aantal delen uit de serie Volledige Werken (1, 2, 7, 11 en 12 – deel 3 komt deze zomer). Plus onder meer briefwisselingen met Geert van Oorschot (Je vriendschap is werkelijk onbetaalbaar), Gerard Reve (Verscheur deze brief. Ik vertel veel te veel) en de onlangs overleden Rudy Kousbroek (Machines en emoties).
In het nieuwste bijproduct, Hermans in hout, doet biograaf Otterspeer verslag van een reis die Hermans in 1948 naar Canada maakte. Otterspeer, toe aan een uitje, reisde de schrijver na: "Ik had het diepe, onberedeneerde vermoeden dat Hermans daar, in den vreemde, niet alleen de schrijver werd die hij was, maar vooral een Nederlandse schrijver, en dat dit zijn grootste tragiek was."
Dat laatste wordt na lezing van het geleerde en gedetailleerde Hermans in hout niet helemaal duidelijk.Wat blijft hangen is dat de later zo zelfingenomen W.F. Hermans als 27-jarige eenzaam en platzak met zijn ziel onder de arm loopt. De oorlog is afgelopen, hij probeert tevergeefs van de literatuur te leven, maar kan zich niet voegen. Om die reden accepteert hij een tijdelijke baan in de houthandel tussen Canada en Europa.
Het wordt een fiasco. Hermans verveelt zich; hij vindt Noord-Amerikanen leeghoofden. Koopt, zonder rijbewijs, in Toronto een oude auto en veroorzaakt daarmee een ongeluk. Later probeert hij buiten de reguliere houtkanalen om geld te verdienen met een eigen handeltje. Ook dat loopt mis. Na afloop schrijft hij: "De bekende hoek van de straat waarachter Het Grote Geluk zich bevindt, moet ik nog altijd passeren."
Edoch, bijna wanhopig: "Als ik maar een kans had in Amerika te blijven en als ik maar wist hoe ik mij de tien jaar die men ten minste nodig heeft om voldoende Engels te leren zou kunnen staande houden, zou ik het doen." Maar hij moet terug naar Nederland. Daar zijn de literaire tijdschriften waar hij zijn geld hoopt te verdienen omgevallen, of ze worden gerund door mensen met wie hij niets te maken wil hebben.
De novelle Een veelbelovende jongeman, ontstaan tijdens zijn houtavontuur en in 1949 aangeboden als Boekenweekgeschenk, betekent volgens biograaf Otterspeer een breekpunt: "De literatuur om hem heen kibbelt over vorm of vent, Hermans maakt het schrijven zo persoonlijk dat de vorm vanzelf vent wordt. Hij probeert eerst van zijn pen te leven; als dat mislukt, maakt hij van de mislukking zijn thematiek."
In 1950 trouwt Hermans met Emmy Meurs. In 1952 solliciteert hij naar de functie assistent fysische geografie aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Boek: Hermans in hout. Auteur: Willem Otterspeer. Uitgever: De Bezige Bij. Prijs: €19,90 (240 blz.). Boek: Het Grote Willem Frederik Hermans Boek. Samenstelling: Dirk Baartse en Bob Polak. Uitgever: Nijgh & Van Ditmar. Prijs: €34,90 (336 blz.).