Woest en Ledig

Luisteren naar de (bijna) jarige Kopland

Sommige mensen beweren dat gedichten zijn gemaakt om te lezen. Alleen wie een gedicht leest, kan het op zijn merites beoordelen, heet het dan. Daar is veel voor te zeggen, maar laat onverlet dat luisteren naar poëzie net zo goed een sensatie kan opleveren. Aan het grensland. Geluiden uit het Noorden 2, een luisterboek (cd met teksten) waarin Rutger Kopland een keuze uit zijn gedichten voorleest, levert het bewijs. Kopland lezen is al fraai, naar Kopland luisteren doet daar niet voor onder.

 

Aan het grensland is uitgebracht ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van de dichter uit Glimmen, komende augustus. De opnamen dateren van maart dit jaar en werden live gemaakt in Museum De Buitenplaats. In Eelde leest Kopland 21 gedichten voor, waaronder veel werk uit zijn laatste bundel Toen ik dit zag (2008). Hij wordt vergezeld door saxofonist/klarinettist Martin Tervoort, die tussen de voordrachten (eigen) composities vertolkt en twee duetten speelt met violiste Sofie van der Schalie.

 

Maar het zijn gedichten die het 'm doen. De opnamen benadrukken niet alleen de parlando-achtige toon van Koplands poëzie, maar ook het prozakarakter én zijn vermogen om het raadsel van het waarnemen, ervaren en ondergaan kristalhelder onder woorden te brengen:

 

'de tuin kijkt mij recht in het gezicht

het is vreemd te bedenken dat zij mij

 niet kent, zich mij niet herinnert.'

 

Mooi gesproken, heet zoiets in dit geval.

 

Titel: Aan het grensland. Geluiden uit het Noorden 2. Door: Rutger Kopland & Martin Tervoort. Uitgever: Van Oorschot. Prijs: €16.

Festival Zwart: Zwolle geeft een visitekaart af

Als een kruising tussen de Worteldagen in Norg en het Axisfestival in Assen, zo laat festival Zwart in Zwolle zich nog het best omschrijven. De Worteldagen vanwege de routes met verschillende (beeldend) theatervoorstellingen en de inzet van de nabijgelegen kunstacademie, het Axisfestival vanwege het gebruik van de stad als podium en het hoge niveau van de producties.

 

Woest & Ledig bezocht zondag, op de slotdag, twee van de acht routes en nam na afloop nog een kijkje bij RE:ike(a). Daar, in een oud veilinghuis aan de Willemsvaart, hadden eerstejaars studenten aan de Artez-kunstacademie zo’n 25 installaties gemaakt op basis van De Metamorfosen van Ovidius. Zij (de studenten) stonden erbij en vertelden. Wij (de bezoekers) keken er naar: hoe klassieke verhalen door alweer een nieuwe lichting kunstenaars wordt vormgegeven.

 

De tweede editie van Zwart – een samentrekking van Zwolle en Art – zou zijn opgezet volgens het principe van de meester en zijn knecht. Zondag was daar niet zo heel veel van terug te zien. Tijdens de ‘Zwolle – America Lijn’ bijvoorbeeld, waarbij Tom America als meester fungeerde, waren er maar twee momenten waarop America zich even leek te manifesteren: in een dankregel bij de voorstelling Als een hond die gaat liggen waar hij wil en in de muziek tijdens Lokroep.

 

Een prachtige voorstelling overigens, dat Lokroep, gespeeld bovenin de Sassenpoort waar Floor Rieder en Yoko Heiligers twee fietsen voor een projectiescherm hadden opgesteld met op het zadel twee jongedames die beide werden bedrogen dezelfde jongen. De meiden namen uiteindelijk wraak, zoals dat hoort. Maar het was de verbeelding van hun beleving die het ‘m deed: speels en vindingrijk vormgegeven met behulp van dia’s, schaduwen en uitgeschreven wraakgedachten op het doek.

 

In Als een hond die gaat liggen waar hij wil gunde regisseur en schrijfster Sandra Lange ons een blik in de belevingswereld van twee onbevangen tienermeiden, gehuld in hagelwit, seksloos ondergoed. Hoe ze denken, hunkeren, filosoferen, mijmeren, terugkijken, bewonderen, fantaseren en hoofden op hol brengen. Een intense en authenieke voorstelling over kracht en onschuld, geconcentreerd gespeeld door Wieke Rasing en Marieke Valk (foto) die daarbij voordurend de indruk wekten in onze ziel te kunnen kijken.

 

Daarna waren we bij tgLala in Gekelderd getuige hoe twee moddervette engelen in een vochtige kelder in opstand kwamen tegen een verveelde God (die de stem van Frank Lammers had geleend). Ook hier, in de anti-hemel: goed spel bij een goede tekst en een voortreffelijk beeld. En dan was er nog Drie gezusters van Tjechov in de tuin van de familie Tillema aan de Koestraat. Compleet met wodka en zalm op de vroege morgen en drie acteurs die zich na een nacht doorhalen beklagen over het leven, hun verwachtingen en de teloorgang van hun dromen.

 

Zwolle is een afgrijslijk oord, waar nauwelijks iets te beleven valt en nooit iemand met enige verbeelding tot aansprekende daden is gekomen. Of we dat maar even wilden begrijpen, aldus de Tjechov-bewerkers.

 

Nee dus. Festival Zwart bewees het tegendeel.

Tsjêbbe en Dirk via bluetooth op de 06 in de trein

Zaterdag 27 en zondag 28 juni wordt de Dag van de Architectuur gehouden, een jaarlijks evenement bedoeld om architectuur onder de aandacht van een breed publiek te brengen. Thema is dit keer ‘architectuur & mobiliteit'.

 

Treinreizigers op de trajecten Assen- Groningen en Groningen – Leeuwarden kunnen bij deze gelegenheid via bluetooth op hun mobiele telefoon vooraf ingesproken columns en verhalen over het noordelijke landschap en de bebouwing ontvangen.

 

De columns zijn ingesproken door dichter Tsjêbbe Hettinga of landschapsarchitect Dirk Sijmons en hebben betrekking op gebouwen en de omgeving langs de treintrajecten. “Het enige wat u hoeft te doen, is in de eerste of tweede coupé van de trein plaats te nemen met uw mobiele telefoon”, beloven de organisatoren.

 

Bij Cercle Meudon, het Architectuurpodium in Assen, wordt  28 juni gedebatteerd over infratructuur en mobiliteit toegespitst op Assen. Deelnemers zijn onder anderen beeldend kunstenaars Anne Jaap de Rapper en Gert Wijlage, architectuurtheoreticus Geert Hovingh en stedebouwkundige Frans Beune. Locatie is Venestraat 88 tussen 15.00 tot 17.00 uur. Toegang gratis.

 

Poesie Parnassi en de kunst van het combineren

Donderdagavond 25 juni gaat om 22.30 uur in De Spieghel in Groningen Poesie Parnassi van start, een podium voor vernieuwende poëzie. Bedoeling is steeds de laatste donderdag van de maand te experimenteren met het combineren van gedichten en andere kunstdisciplines. Initiatiefnemer Edwin Lotz legt uit.

 

Vernieuwende poëzie? Wat moeten we ons daar bij voorstellen?

 

"Het uitgangspunt is om de voordracht van gedichten te combineren met bijvoorbeeld filmbeelden, met dans, met samples, met beeldende kunst, met muziek – dance, jazz, klassiek. Er ligt een idee om een dirigent woorden in plaats van noten te laten dirigeren. En er is een plan om tijdens de avond losse zinnen te verzamelen waar vervolgens een gedicht van wordt gemaakt. Wat mij betreft is echt alles mogelijk."

 

Kun je dat nog wel poëzie noemen?

 

"Poëzie is wel steeds bepalend voor de inhoud, alleen de vorm is anders. Dit initiatief wil juist iets met die vorm doen. Op dat terrein gebeurt natuurlijk wel wat, vooral op het gebied met poëzie en muziek, maar er kan veel meer. Idee achter Poesie Parnassi is ook om mensen bij elkaar te brengen die geïnteresseerd zijn in dit soort experimenten. Zie het als een feestje. Als het niet leuk is, ligt het ook aan jou. Je moet er zelf wat van willen maken."

 

Hoe is het idee ontstaan?

 

"Ik ben zelf een haiku-dichter en woon regelmatig poëzieavonden bij. Na een half uur beginnen die voordrachten mij soms te vervelen. Het is allemaal vrij statisch. Als je naar een bandje kijkt, luister je ook niet alleen naar de muziek, dan kijk je ook naar hoe de muzikanten bewegen en of ze een show brengen. Met poëzie moet dat ook kunnen."

 

Heb je zelf ervaring met vernieuwende poëzie?

 

"Een paar jaar geleden heb ik met Rense Sinkgraven als muzikant opgetreden tijdens festival Wintertuin in Nijmegen. Toen deden we hardrockpoëzie. Dat was een succes, het publiek reageerde zeer verrast. Verder heb ik in het Grand Theatre met Wim Sebo het project Optische echo gedaan waarbij we met samples een mix van beelden, geluiden en woorden hebben gemaakt. En tijdens het International Film Festival Rotterdam heb ik in Groningen ook een keer poëzie, dans en muziek gecombineerd. "

 

Wat biedt de eerste bijeenkomst?

 

"We hebben een optreden van Nyk de Vries, die zijn gedichten uit de bundel Motorman op muziek heeft gezet. Anneke Claus zal nieuw werk brengen met Wim Sebo en Sander Trispel: gedichten met samples en dans. We hebben de band Electropoezie, elektronische muziek met beats en gedichten. En DJ Vinylzuchtig komt." 

 

Over de grafsteen van Jan Hanlo

Fraai is het nog steeds niet, maar het is beter dan het was. Aanvankelijk stond op de grafsteen van Jan Hanlo dat hij 24 juni 1969 was overleden, vandaag precies veertig jaar geleden. In werkelijkheid was het 16 juni 1969. Een merkwaardige tikfout, om twee redenen:

 

Hanlo stond als dichter bekend als een plaaggeest voor eindredacteuren, zetters en drukkers. Op het laatste moment wilde hij altijd iets aan zijn gedichten veranderen – een komma zus, een punt zo, woordje erin, woordje eruit.

 

Maar het meest bizarre is wel dat Hanlo ooit een briefje schreef met de uitdrukkelijke wens dat zijn lichaam na zijn dood een week lang in een open kist boven de grond moest blijven staan. Dit alles om te voorkomen dat hij levend zou worden begraven.

 

Die wens is niet ingewilligd. Na zijn motorongeluk op zaterdagmiddag 16 juni is hij op 21 juni begraven.

Tom America in Zwolle, Brel in het Gronings

Vanaf donderdag 25 juni wordt in Zwolle de tweede editie van festival Zwart gehouden, een vierdaags evenement met veel theater, beeldende kunst en muziek. De kern van het festival bestaat uit 32 kunstproducties in en rondom de binnenstad van Zwolle. De producties zijn ondergebracht in acht routes van elk drie of vier voorstellingen; elke route zal 60 tot 90 minuten duren.

 

Een van de routes is ‘ingericht’ door Tom America. De Tilburgse componist, tekstschrijver en kunstenaar is gekoppeld aan de kunstenaars Yoko Heiligers & Floor Rieder, Anna Cosper & Anna Skubisz, Isil Vos, Anne Harbers & Joeri Vos en Sandra Lange. De Zwolle-America lijn belooft 'fietsen in de Sassenpoort, Tjechov in de Koestraat en herinneringen in de Sassenstraat en een ode aan burgemeester Mooiweer'.

 

Ander onderdeel van de programmering is een reeks concerten waarbij ‘wereldsterren’ in streektaal worden vertolkt. De concerten worden gegeven in de Goudsteeg, steeds om 20.15 uur en op zondag om 15.00 uur. Kaarten kosten € 7,50.

 

Zo spelen Martin Korthuis en zijn band werk van Jacques Brel en Townes van Zandt in het Gronings. Paul van Loo & Ivo Rosbeek spelen Bob Dylan, Lou Reed en Ede Staal in het Limburgs. Gooswijn van Rees speelt Tom Waits, Raymond van het Groenewoud en de Rolling Stones in het Genemuiders. En Piter Wilkens speelt Cornelis Vreeswijk en Leonard Cohen in het Fries.

JM Prijs 2009 voor essay Hein Klompmaker

Hein Klompmaker is met zijn essay Onderweg. Over de maakbaarheid van identiteit uitgeroepen tot winnaar van JM Prijs 2009. In de categorie proza ging de prijs naar Froukje Postma met haar verhaal Tsien jier wachtsje en in de categorie poëzie Elske Kampen met Altyd de loft.

 

Dat is dinsdag bekendgemaakt in Oranjewoud. De JM Prijzen zijn ingesteld door het Je Maintiendrai Fonds. Dit keer had de prijs de vorm van een schrijfopdracht over regionale identiteit. "Geen enkele literaire prijs in het Noorden van het land kent bij ons weten een zo hoog prijzenbedrag, tezamen een kleine 30.000 euro", aldus de jury bij monde van Goffe Jensma.

 

Het niveau van de essays viel de jury overigens tegen. "Een essay hoort een originele, scherp geformuleerde, persoonlijke visie op een bepaald onderwerp te zijn. In deze, misschien ook wel moeilijkste categorie vonden we veel bijdragen erg voorspelbaar en was de persoonlijke insteek vaak afwezig", aldus Jensma.

 

In zijn bijdrage vertelt Klompmaker, directeur van het Hunebed Informatiecentrum in Borger, hoe een man tijdens een autorit van Frankrijk onderweg allerlei regionale identiteiten waarneemt. Hij komt tot de volgende conclusie: "Ik ben een optimist. Ik geloof in de maakbaarheid van (regionale) identiteit door positieve keuzes te maken, die onze binding symboliseren.’ ‘Met de Focus rij ik mijn oprit op. Ik ben thuis, maar blijf onderweg."

 

In de categorie proza won Froukje Postma met een verhaal waarin een moeizame verhouding tussen een vader en een dochter wordt verweven met één van de iconen van de noordelijke identiteit: het schaatsenrijden. Het gedicht Altyd de loft van Elske Kampen beschrijft hoe een meisje uit het noorden en een jongen uit het zuiden onder dezelfde lucht hun jeugd beleven.

 

"Zowel in zijn techniek als in zijn uitdrukking en taalgebruik is het een voortreffelijk gedicht", aldus de jury waarin naast Jensma ook Marga Kool en Rutger Kopland zitting hadden.

Marc Reugebrink dingt naar Walschap Literatuurprijs

De romans Het grote uitstel van Marc Reugebrink en Dorstige rivier van Rodaan Al Galidi zijn genomineerd voor de Gerard Walschap Literatuurprijs, een tweejaarlijkse aanmoedigingsprijs (€7500) voor 'jonge Nederlandstalige auteurs'. Dat heeft de jury dinsdag bekendgemaakt.

 

Reugebrink is in 1960 geboren in Goor en heeft reeds zeven titels op zijn naam. Al Galidi heeft tien titels op zijn naam. Wanneer hij geboren is, is niet bekend. De Walschap-prijs wordt dit najaar in Antwerpen uitgereikt. Eerdere winnaars waren Erwin Mortier, Josse De Pauw, Ilja Leonard Pfeiffer en Désanne van Brederode.

Ben Crom: ’Het was een cadeautje’

Ben Crom (Leeuwarden, 1962) debuteerde in 2007 als schrijver met de roman Een goed jaar voor de rozen over een zoektocht naar wat er in de Tweede Wereldoorlog met de joden van Winschoten is gebeurd. Vorige maand verscheen zijn tweede boek, De eendenkooi, waarin de Tweede Wereldoorlog wederom een grote rol speelt.

 

Leeuwarden

 

"Tot mij zestiende heb ik altijd gedacht dat Leeuwarden de enige stad was waar ik ooit zou kunnen en willen wonen. Maar mijn vader vond het nodig om naar Drachten te verhuizen. Hij was provinciaal ambtenaar, en wij moesten natuurlijk mee. Ik vond het vreselijk. In Drachten heb ik het VWO afgemaakt, daarna ben ik naar Groningen vertrokken om te studeren. Ik heb er een geweldige tijd gehad. Ik voel mij sindsdien een Groninger."

 

Bedrijfskunde

 

"Na mijn studie ben ik bedrijfskundige geworden. In staffuncties voor defensie gewerkt, voor bedrijven, voor het Martiniziekenhuis. Het is een hardnekkig misverstand om te denken dat een bedrijfskundige zich alleen met cijfertjes bezighoudt. Juist niet. Het gaat om het functioneren van organisaties, om psychologie, om gedragswetenschap, hoe mensen functioneren. In 2005 ben ik gepromoveerd op de rol van externe budgetparameters in de interne budgettering van ziekenhuizen."

 

 Marktwerking

 

"Geld heeft altijd een belangrijke rol gespeeld binnen de zorg. Ook toen er nog geen marktwerking was. Maar het is nu nóg meer een issue geworden. Persoonlijk vind ik dat het stelsel dat er was beter dan het huidige met veel marktwerking. Al had ook het oude stelsel nadelen. Het is een heel complexe materie waarbinnen allerlei belangengroepen een rol spelen - specialisten, de farmaceutische industrie, patiënten. Juist daarom is volgens mij een sterke overheidsinvloed zo noodzakelijk."

 

Tia

 

"In 1998 kreeg ik een tia (voorbijgaand herseninfarct, red.) en heb ik een week in het ziekenhuis gelegen. Tijdens een gesprek met de arts ontdekte ik dat die tia geen wonder was. Ik leidde eigenlijk nog steeds het leven van een student. Veel sociale contacten, veel werken, voortdurend verhuizen. Toen heb ik mij voorgenomen het anders te doen, dat ik een boek wilde schrijven. Ik heb altijd graag geschreven. Rapporten, beleidsstukken en verslagen maken was voor mij geen straf. Op een gegeven moment ben ik naast mij werk aan een roman begonnen, over monniken in Noordlaren."

 

 Winschoten

 

"Tijdens een bedrijfsuitje in Winschoten hoorde ik in 2005 een verhaal over de vondst van een koffer met alleen maar rechterschoenen. Toen ik thuiskwam, heb ik dat boek over die monniken weggestopt – zeven jaar werk zat er in – en ben ik opnieuw begonnen. Voor Een goed jaar voor de rozen heb ik mij ondergedompeld in de oorlogsliteratuur. Mijn vrouw wist van niets. Ik zat boven en deed alsof ik met mijn werk bezig was. Ik leidde een dubbelleven. Natuurlijk ging dat niet goed. Tijdens het schrijven van mijn proefschrift had ze bijna alles alleen moeten doen, en nu moest ze dat weer."

 

 Eendenkooi

 

"Mijn tweede roman is voortgevloeid vanuit Een goed jaar voor de rozen. We gingen een week met de jongens naar Terschelling. Op het eiland aangekomen las ik een krantje over een eendenkooi, hoe tamme eenden worden gebruikt om wilde eenden te lokken en te vangen. Ik zag direct overeenkomsten tussen die kooi en kamp Westerbork. Mijn hoofd zat nog zo vol van die oorlog. Ik had een laptop mee en moest mij bedwingen dat ding niet open te klappen om meteen te gaan schrijven. Dat kon ik mijn vrouw niet aandoen. Dus ik heb op het toilet aantekeningen gemaakt en die thuis uitgewerkt. Het was een cadeautje, zo makkelijk ging het."

 

Schrijversschap

 

"Een goed jaar voor de rozen heeft me veel gekost, maar ook veel opgeleverd. Het gevoel dat ik iets goeds heb gepresteerd. Er komen nog steeds reacties binnen. Laatst van een man die met mijn boek naar Tel Aviv wil om te eten in het restaurant dat ik heb beschreven - terwijl ik daar nooit ben geweest. Of een reactie van iemand die tijdens de oorlog het servies van joodse familie heeft bewaard en dat nu, na lang zoeken, aan een van de nazaten gaat overhandigen. Ik kreeg een uitnodiging voor het Boekenbal, waarschijnlijk vanwege De eendenkooi. Het schrijversschap brengt zoveel leuke, onverwachte dingen met zich mee."

 

 Leesclub

 

"Ik herinner mij dat ik als twaalfjarige een boek over de oorlog las met op de laatste bladzijde een foto van twee mannen in een concentratiekamp die mij met holle ogen aankeken. Dat beeld is mij altijd bijgebleven. Ik ben van huis uit niet met literatuur opgevoed. Mede daarom ben ik lid geworden van een leesclub. Zo ben ik Dostojevski en Faulkner gaan lezen. De structuur van De eendenkooi, waarbij je als lezer steeds in een ander hoofd zit, is vergelijkbaar met als As I lay dying van Faulkner."

 

Handboek

 

"Naar aanleiding van mijn proefschrift werd ik door het ziekenhuis in Leeuwarden uitgenodigd voor een lezing. Ik vertelde dat ik een handboek voor ziekenhuizen wilde schrijven over budgettering, maar dat ik daar geen tijd voor heb omdat ik ook publicaties moet doen. Die zijn belangrijk, maar zo’n handboek vind ik nog belangrijker. Dat is een dilemma: ik wil iets doen dat een maatschappelijk belang heeft, maar voel me ook verplicht tot onderzoek. Daarom ben ik zo blij met Een goed jaar voor de rozen en De eendenkooi – die boeken zie ik als mijn bijdrage aan een betere wereld."

‘De avonden’ volgens Theo Zwinderman

Gezien bij galerie Van Strien: een reeks tekeningen van Theo Zwinderman naar romans, veelal uit de Nederlandse literatuur. Waaronder De avonden (1947) van Gerard Reve. Zwinderman is een in Nieuwe Pekela woonachtige kunstenaar die op vele terreinen actief is en onder meer als illustrator werkte voor uitgevers als Wolters Noordhoff, Malmberg, Zwijsen en Leopold. Te zien in Nieuw-Amsterdam tot en met 4 juli.