Het wemelt van de bloemlezingen met poëzie, maar de Brandaan van de christelijke poëzie is iets opmerkelijks: normaliter komen christelijke dichters niet uit hun eigen hoekje. En wat is dat eigenlijk, christelijke poëzie? Samensteller Rien van den Berg hanteerde voor zijn deze week gepresenteerde overzicht een ruime definitie. “Ik heb werk geselecteerd van dichters die positief in het geloof staan, in de zin dat het christelijke geloof in hun leven een bewuste rol speelt”, zegt hij.

Het leidde tot keuze voor werk van Rikkert Zuiderveld, Henk Knol, C.O. Jellema, Muus Jacobse, Hans Werkman en A. Marja. Maar ook Ida Gerhardt, Huub Oosterhuis en Gerrit Achterberg. “En een rel-katholiek als Gerard Reve”, voegt Van den Berg toe. “Het ging mij om gedichten met literaire kwaliteit, niet zozeer om pastorale poëzie bedoeld om het vrome volk iets te leren. Nel Benschop staat om die reden niet in deze bloemlezing.”

Reve heeft jarenlang geweigerd opgenomen te worden in bloemlezingen. “Dit is volgens mij pas de tweede keer dat hij (legaal) in een bloemlezing staat. Velen twijfelden aan de echtheid van zijn keuze voor de katholieke kerk. Ik ga echter uit van de persoonlijke keuzes van de dichters. Als zij bij het christendom willen horen, op welke manier dan ook, ga ik er verder geen meetlat langs leggen.”

De Brandaan bevat poëzie gepubliceerd na 1950. “In de jaren vijftig maakte christelijke poëzie nog gewoon deel uit van de hoofdstroming, in de jaren zestig nam dat af, maar na de jaren zeventig zakt het volledig weg”, vertelt Van den Berg. “Een keerpunt is 1994 als Herman de Coninck de religieuze gedichten van Jan Willem Schulte Nordholt ontdekt en constateert dat christelijke poëzie, hoe goed ook, uit bloemlezingen is weggezuiverd.”

Dat geldt niet alle christelijke poëzie. C.O. Jellema en Ida Gerhardt hebben bij kenners, gelovig of niet, altijd op veel waardering kunnen rekenen. Gerhardt is met negen gedichten in de Brandaan vertegenwoordigd. Van den Berg koos onder meer voor Bij een eindexamenfoto met de regels ‘Mocht één van jullie ooit tot dàt bestaan verzinken (…) dan zie ik liever, dat hij eerlijk zal verdrinken.’ “Een cynisch gedicht”, zegt de samensteller, “ook dat kan christelijke poëzie zijn.”

Van den Berg, zelf met het gedicht Bruin vertegenwoordigd, is in het dagelijkse leven journalist bij het Nederlands Dagblad. Voor het samenstellen van de Brandaan putte hij uit tien jaar ervaring als poëzierecensent en interviewer van dichters. “Ik heb van de zeventig in de bloemlezing opgenomen dichters vrijwel alles opnieuw doorgenomen. Bij de selectie ging het mij niet om het meest christelijke gedicht, maar om het beste gedicht.”

Geloofszaken staan nu weer breed in de belangstelling. Niet alleen bij de media, maar ook in toenemende mate bij kunstenaars. “Al zijn er nog altijd dichters die niets van het christelijke geloof moeten hebben, of er nog steeds nadrukkelijk afstand van nemen, er wordt niet meer zo op neergekeken”, constateert Van den Berg.

Met de Brandaan wil Van den Berg méér doen een subcultuur naar boven halen. “Ik wil laten zien dat die zuivering uit de bloemlezingen ten onrechte is, dat christelijke poëzie net zo goed literaire kwaliteit heeft.” Het moet in ieder geval niet verward worden met lofliederen op God, zijn zoon en de heilige geest, zegt hij. “Je zult verbaasd staan over het ongeloof en de fundamentele twijfel in sommige gedichten.”

Hoewel de officiële presentatie van de Brandaan dinsdag in Amsterdam plaatsvond, had Groningen vorige week vrijdag de primeur met de start van een landelijke tournee rond de bloemlezing. “Vooral het bezoek aan het Gomarus College was verbazingwekkend”, blikt Van den Berg terug. “Niet veel mensen lezen gedichten, maar ik ben met twintig vwo’ers diep in Abri van Henk Knol gedoken. Op hun vrije vrijdagmiddag, nota bene.”

boek

De ‘Brandaan van de christelijk poëzie’ is verschenen bij uitgeverij Brandaan. Samenstelling Rien van den Berg. Prijs: tot 1 januari €25 (367 blz.).