Vrijwel iedere vader of moeder heeft ze gezongen: bakerliedjes en kinderrijmen als Altijd is Kortjakje ziek, Jan Huigen in de ton en Berend Botje ging uit varen. Hoewel bedoeld om de kleintjes wat taalgevoel en muzikaliteit bij te brengen, of gewoon als gezellige bezigheid, zijn veel versjes van vroeger allerminst onschuldig.

Jant van der Weg ging met hulp van de Koninklijke Bibliotheek op zoek naar de bronnen van het kinderrijm en stelde een boekje met tekst en prachtige prenten samen over deze wat onderbelichte vorm van literatuur. In Midden in de week maar zondags niet laat ze zien dat achter de poëzie voor beginners een wereld schuilgaat die vaak helemaal niet voor kinderoren en – ogen bedoeld was.

Bekend is het verhaal van Kortjakje, gebaseerd op een Amsterdamse toiletjuffrouw die te veel dronk. Van der Weg achterhaalde gekuiste regels waarin ze een zielenherder op bezoek krijgt: ’’s Zondags ziet ze Heer Pastoor/ Daar spreidt ze haar beentjes voor’ en een variant waarin ze op woensdag een dikke buik krijgt waar donderdag een kind uitkomt.

Over Berend Botje uit Zuidlaren doen verschillende verhalen de ronde. Hoe het precies zat, is niet meer achterhalen, wel is het interessant om te weten dat de Berend in het liedje zou verwijzen naar de Groninger reder Berend Drenth die wrakkige schepen de Oostzee opstuurde en als de bemanning verdronken was het verzekeringsgeld, de botjes, opstreek.

Grofweg zijn de kinderrijmen terug te voeren op lokale anecdoten, historische gebeurtenissen en religieuze boodschappen. Dat de achtergronden verloren zijn geraakt, heeft te maken met het overzetten van de liedjes op papier vanaf het begin van de negentiende eeuw en het illustreren van gekuiste rijmpjes. Simpel gezegd: in de loop der jaren zijn ze verwaterd en bekort.

Illustratief is het lot van Moriaantje, een liedje dat tegenwoordig met enige aarzeling wordt gezongen vanwege vermeend racisme. Van der Weg tilde ontbrekende regels boven tafel en vertelt het hele verhaal waarin een vriendenclubje het moortje bespot en vervolgens wordt gestraft: ze worden met inkt besmeurd door ene Nicolaas:

In ’t zonlicht stapt de brave moor

De zwartgeverwde knapen voor.

’t Was enkel door hun stout gespot:

Dat zij geraakten in den pot

Dus: lieve Kind’ren! Spot toch niet,

Als gij iets vreemds aan and’ren ziet!

Boek: Midden in de week maar zondags niet. De ware geschiedenissen van Kortjakje, Berend Botje, Jan Huigen en consorten. Auteur: Jant van der Weg. Uitgever: d’Jonge Hond. Prijs: € 17,95, (96 blz.).