De boot van Sinterklaas. Illustratie: Charlotte Dematons
Nog geen vijftien jaar geleden dreigde Sinterklaas overvleugeld te worden door zijn Amerikaanse collega de kerstman. Protesten alom, met als uitkomst een gentleman's agreement waarin - met instemming van de middenstand - werd bepaald dat de twee elkaar niet voor de voeten zouden lopen. En het werkt: het sinterklaasfeest leeft ook in deze eeuw onverdroten voort.
Dat laatste is in de boekwinkels duidelijk te zien: na een aantal kwakkeljaren lijkt de stapel sinterklaasboeken weer groeiende. Groot mag de verscheidenheid niet genoemd worden - het blijft tenslotte een seizoensproduct - maar de belangstelling is dusdanig dat Sinterklaas zelfs de Bestseller 60 weet te halen. Deze maand staat hij met meerdere titels in de boekenhitparade.
In twee gevallen gaat het om uitgaven die het al een aantal jaren goed doen: Jip en Janneke. Sinterklaas komt! van Annie M.G. Schmidt en Fiep Westendorp en Dikkie Dik Sinterklaas + Dikkie Dik Kerstmis van Jet Boeke. De hit van het moment is Sinterklaas van Charlotte Dematons. Voor Sint Maarten waren er reeds tienduizend exemplaren van verkocht, uitgeverij Lemniscaat heeft onlangs twintigduizend boeken laten bijdrukken.
In Sinterklaas wordt niet zozeer een verhaal verteld, in het prachtige boek komen geen woorden voor, maar wordt een fenomeen neergezet. Demantons gebruikt daarvoor grote prenten met veel kleur en priegeltekeningen vol details. Ze portretteert Sinterklaas en zijn Pieten, ze tekent zijn landgoed en huis. Ze toont een reusachtige dwarsdoorsnede van de boot met alle pakjes, de aankomst en de bekende verdeling der geschenken.
Het gegeven dat Sint per boot uit Spanje arriveert, dateert uit 1850 toen het boek Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman verscheen. Ook Schenkman vertelde geen verhaal in de strikte zin. Aan de hand van zestien prenten bij zestien versjes, waaronder het bekende Zie, ginds komt de stoomboot, zette hij een beeld neer dat nog steeds overeind wordt gehouden, inclusief de Piet als knecht en een paard dat op daken kan rijden.
Ook Greet Bosschaert borduurt voort op de erfenis van Schenkman uit de negentiende eeuw. In haar boek Zie ginds komt de stoomboot last de Vlaamse illustratrice evenwel een avontuur in: tijdens de overtocht slaan alle pakjes overboord. "Ik weet raad", zegt Sinterklaas opgewekt. "We varen de wereld rond en ik ben er zeker van dat we hulp krijgen." Wat volgt is een reis langs de werelddelen, tot in Rusland toe.
De prenten van Bosschaert ogen moderner dan die van Dematons. Ze tekent en schildert, ze knipt en plakt, ze gebruikt uitlopende materialen, er zit veel vaart en bedrijvigheid in haar collages. Het verhaal is iets minder geslaagd. Dat blijkt niet alleen uit 'de oplossing' van Sinterklaas, maar ook uit de weinig logische vaarroute die wordt gekozen, kriskras over de wereldzeeën, alsof tijd en ruimte geen enkele rol spelen.
Zie ginds komt de stoomboot sluit aan bij de tendens om het sinterklaasfeest multicultureel maken. Ook dat is eerder gedaan. Bekend is het prentenboek Sinterklaasje kom maar binnen (2000) van Catharina Frederiks en René Pullens waarin Sinterklaas en zijn gevolg door Nederland dolen tot hij onderdak vindt in de straat waar Ahmet woont. In diezelfde geest opereert Pauline Michgelsen met Schoenen van Sinterklaas waarin Said wordt uitgelegd hoe alles in zijn werk gaat.
Het sinterklaasfeest is een volkstraditie, met commerciële trekjes. Douwe Egberts speelt daar op in met eigen uitgaven. Onlangs verscheen een vierde serie DE-prentenboeken met sinterklaasverhalen, dit jaar met teksten van Edward van de Vendel, Ted van Lieshout en Kim van Kooten en illustraties van Noëlle Smit, Sieb Posthuma en Sebastiaan Van Doninck.
Botsing met Zwarte Piet van Carry Slee en Jubelientje en Sinterklaas van Hans Hagen verschenen in respectievelijk 2004 en 2005 als Douwe Egberts-uitgave, maar zijn nu ook in de gewone winkel verkrijgbaar. Beide uitgaven zijn geïllustreerd door Philip Hopman. Vooral in het Jubelientje-boek heeft deze zich kunnen uitleven middels losse tekeningen, dragende prenten, strips en handgeschreven briefjes - de vrolijk heid spat van het papier.
Het verhaal van Hans Hagen is eveneens subliem. Jubelientje mag haar schoen zetten, ze wil dit jaar een eekhoorn en droomt zelfs van een pony, maar krijgt een brief waarin ze door Sinterklaas wordt uitgenodigd om Piet te spelen. Geschminkt en verkleed - als piet Petra, de emancipatie wil wat - gaat ze langs bij baby Roy en haar vriendje Dirk-Jan. Door de eerste wordt ze herkend, door de tweede niet.
Afgezien van een getekende droom laat Sinterklaas zich het hele verhaal niet zien, en dat is misschien wel het meest bijzondere. Door zijn aanwezigheid te suggereren, zetten Hagen en Hopman een stap in het schemergebied waar fantasie en werkelijkheid samenkomen. Jubelientje weet ergens wel dat het oma is die haar avontuur stuurt, maar wil het tegelijkertijd ook niet weten. Ze wil wel vertellen dat zij de Piet was, maar houdt het toch voor zich.
Balanceren tussen geloven en weten - dat is de essentie van het sinterklaasfeest.
Boek: Sinterklaas. Auteur: Charlotte Dematons (illustraties). Uitgever: Lemniscaat. Prijs: € 14,95 (32 blz.).
Boek: Zie ginds komt de stoomboot. Auteur: Greet Bosschaert (tekst en illustraties). Uitgever: De Eenhoorn. Prijs: € 13,75 (26 blz.).
Boek: Jubelientje en Sinterklaas. Auteur: Hans Hagen (tekst) en Philip Hopman (illustraties). Uitgever: Querido. Prijs: € 6,95 (36 blz.).