Woest en Ledig

Schrijver en vertaler August Willemsen overleden

Vertaler, essayist en auteur August Willemsen is donderdag 29 november op 71-jarige leeftijd overleden. Dat heeft uitgeverij De Arbeiderspers bekendgemaakt. Willemsen (1936) verwierf bekendheid als vertaler van Portugese en Braziliaanse auteurs als Fernando Pessoa, Carlos Drummond de Andrade en Machado de Assis. Voor zijn vertaalwerk kreeg hij de Martinus Nijhoff Prijs.

Met essayistisch werk als De taal als bril en Het hoge woord ontsloot hij de moderne Braziliaanse en Portugese poëzie voor Nederlandse en Vlaamse lezers. Tevens was Willemsen schrijver van autobiografische werken als Braziliaanse brieven, De val en Vrienden, vreemden, vrouwen. Zijn voorliefde voor het Braziliaanse voetbal zette hij om in het veelgeprezen boek De Goddelijke Kanarie.

'Campert' van Benjamin Herman

In de zomer van 2006 werd saxofonist Benjamin Herman gevraagd muziek te maken bij Tijd duurt één mens lang een filmportret van Remco Campert door Thorvald Kleve, Jeroen Kostense en Jeroen Rozendaal. Het leverde een kwartier muziek op bij beelden waarin de dichter denkt, schrijft, rookt en over poëzie praat.

Voor het nu verschenen album Campert vulde Herman de vijftien minuten aan tot een volwaardige cd van iets meer dan drie kwartier. Hij riep daarvoor de hulp in van bassist Sean Fasciani, drummer Joost Kroon en pianist Gideon van Gelder. In sommige stukken horen we de dichter tikken op een typemachine, in Lamento horen we hem zelfs voordragen.

De meeste nummers op Campert vallen in de categorie ‘weemoedige jazz met poëtische trekken’, toegankelijke geïmproviseerde muziek zoals die in de jaren vijftig werd gemaakt door Miles Davis voor de film Ascenseur pour l’échafaud en het album Kind of blue. Dromerig, cool, melodieus en – geheel in de geest van Campert – melancholiek.

Cd: Campert. Door: Benjamin Herman. Platenlabel: Roach Records/Dox

Een ’Max Liebermann’ uit Zweeloo

Het Drents Museum pakte begin dit jaar groots uit met de tentoonstelling Max Liebermann en zijn Nederlandse kunstenaarsvrienden. Daarbij werd in Assen onder meer werk getoond dat de Duitse kunstschilder eind negentiende eeuw tijdens een bezoek aan Zweeloo had gemaakt.

De expositie omvatte niet alle Drentse werken van Liebermann. Zo moest De Bleek, mogelijk zijn meest geslaagde schilderij, wegens de kwetsbaarheid van het werk in Duitsland achterblijven .

Ook destijds niet te zien, maar nu ineens wél in Nederland, is Dorpsstraat met kinderen in Zweeloo. Kunsthandel Simonis & Buunk toont deze aquarel uit 1882 tijdens de jaarlijkse verkooptentoonstelling Met Stip die vanaf vandaag in Ede wordt gehouden. Het weinig bekende kunstwerk is afkomstig van een galerie uit Keulen die het in 1966 heeft verworven.

Liebermann (1847-1935) geldt als een van de belangrijkste impressionisten van Duitsland. Hij verbleef regelmatig in ons land en was bevriend met verschillende Nederlandse schilders, voornamelijk vertegenwoordigers van de Haagse School. Hij werd bewonderd door Vincent van Gogh die hem eind 1883 in Drenthe hoopte te ontmoeten.

Dorpsstraat met kinderen is niet het enige ’noordelijke’ kunstwerk dat in Ede is te zien. De kunsthandel toont onder meer ook Stilleven met groene flessen en kan (1985) van Henk Helmantel, Gezicht op het voormalig Sint Maartenscollege en Zeilboten op het meer van Johan Dijkstra, Blauwborgje, Groningen (1942) van Jan Altink en Bloemstilleven met op de achterzijde Zwitsers landschap van Jan Wiegers.

En de kunstenaar, hij sappelde voort

Uit het dinsdag gepresenteerde rapport Kunstenaars in Nederland van het Centraal Bureau voor de Statistiek:

“In Nederland zijn bijna 96 duizend personen werkzaam als kunstenaar. De grootste groep kunstenaars, iets meer dan de helft, werkt in het cluster ‘vormgeving & bouwkunst’. Het merendeel van de kunstenaars is man.

Kenmerkend aan de kunstenaars is het grote aantal zelfstandigen; meer dan de helft van de kunstenaars werkt als zelfstandige. Daarnaast werken kunstenaars vooral in kleine bedrijven met minder dan 10 werknemers en hebben zij relatief lage inkomsten uit arbeid. Bijna 30 procent van de kunstenaars verdiende in 2005 minder dan 10 duizend euro.

Personen werkzaam als kunstenaar hebben vaak geen specifieke kunstenaarsopleiding gedaan; 40 procent heeft een kunstenaarsopleiding. Meer dan 70 procent van de personen die een kunstenaarsopleiding hebben gedaan, is niet werkzaam als kunstenaar. De beroepen waarin deze personen werken, zijn heel divers; soms zijn de beroepen gerelateerd aan de kunstenaarsberoepen.”

Hup het kanaal in, dit boekje over Drenthe

Het zette niet aan tot juichen, het idee van het Drents Plateau, Drents Archief en uitgeverij Waanders voor de 18-delige boekenserie Drenthe Toen & Nu. Geschiedenis voor ontdekkers. Alweer een overzicht? Alweer een poging om de Drentse historie te introduceren bij een breed publiek? Wordt het niet eens tijd voor enige verdieping?

Maar goede bedoelingen verdienen een kans. En eerlijk is eerlijk, de eerste twee delen waren heel aardig. Aangekomen bij deel drie, waarin Mark Goslinga met instemming van professionele historici mag vertellen hoe in Drenthe met de ‘vrije tijd’ werd en wordt omgesprongen, gaat het echter mis.

Vrije tijd is een begrip uit de twintigste eeuw, stelt Goslinga vast. Maar dan komt het: “Vóór die tijd deed men niet aan vrije tijd; er moest gewerkt worden (…) van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat. Alleen de elite, de burgemeester, de notaris of de dominee had de tijd en het geld om reisjes te maken.’

Ziet u het voor zich? Vóór 1900 stond vrijwel iedereen in Drenthe vroeg op om aan het werk te gaan. En ’s avonds na de bruine bonen ging iedereen subiet naar bed. Dag in, dag uit. Ook in de zomer, als het ’s avonds lang licht bleef. Werk, werk en nog eens werk. Vandaar dat Drenthe al heel vroeg een ongekende industrialisatie en zeer hoog welvaartspeil wist te bereiken.

Onzin. Je hoeft geen historicus te zijn om te weten dat in de negentiende eeuw het culturele leven verburgerlijkte. Ook in Drenthe ontstonden in de vrije tijd rederijkerskamers die reciteer- en toneelavonden organiseerden – een aantal bestaat nog steeds. Ook in Drenthe werd ver voor 1900 in groepsverband gezongen. Ook in Drenthe werden muziekkorpsen opgericht.

Goslinga, werkzaam bij het Drents Archief, weet dat blijkbaar niet. Hij weet zelfs niet hoe de afgelopen eeuw in Drenthe met vrije tijd is omgesprongen. Sport komt in zijn boekje niet voor. Volksdans en concerten zeggen hem niets. Theaters, bioscopen, galeries, kermissen, leeskringen, oogstfeesten, carnavalsoptochten, festivals – het is allemaal aan hem voorbijgegaan.

Hoe hij er toch in geslaagd is een boekje te schrijven? Door vrije tijd te zien als toerisme, als iets wat wordt gevuld met louter uitstapjes: naar de hunebedden, de grafheuvels, de Dwingeloosche heide, het Veenpark bij Barger-Compascuum, de dierentuin in Emmen, het Paterswoldse meer.

Dat zou allemaal zo erg niet zijn, als dit boekje niet bedoeld was voor mensen die weinig van Drenthe afweten – daar zijn er nogal wat van. Straks denken die mensen dat je in deze provincie alleen maar kunt wandelen, kamperen en fietsen. O, dus dat is nou Drenthe. Hup het kanaal in, dit geschiedenisboekje.

Boek: Drenthe Toen & Nu. Vrije tijd. Auteur: Mark Goslinga. Uitgever: Waanders. Prijs: €6,95 (96 blz.)

Televisieserie over leven Annie M.G. Schmidt

Dana Nechustan gaat het leven van Annie M.G. Schmidt verfilmen voor een zevendelige televisieserie. De regisseur van onder meer Dunya & Desie, Offers en Nachtrit baseert zich voor de reeks op de biografie Anna van Annejet van der Zijl. Het scenario wordt geschreven door Tamara Bos en Mieke de Jong. Dat is bekendgemaakt door het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties.

In de serie, waarin veel gebruik wordt gemaakt van muziek, zang en dans, komen onder meer herinneringen voorbij aan Annies jeugd in Zeeland en aan haar leven in Amsterdam. Een belangrijke rol is volgens het fonds weggelegd voor de gedichten, verhalen, liedjes en toneelstukken die Schmidt in haar leven schreef. Producenten zijn BosBros. Film-TV Productions, NPS en VARA.

Het boek van Sinterklaas

De boot van Sinterklaas. Illustratie: Charlotte Dematons

Nog geen vijftien jaar geleden dreigde Sinterklaas overvleugeld te worden door zijn Amerikaanse collega de kerstman. Protesten alom, met als uitkomst een gentleman's agreement waarin - met instemming van de middenstand - werd bepaald dat de twee elkaar niet voor de voeten zouden lopen. En het werkt: het sinterklaasfeest leeft ook in deze eeuw onverdroten voort.

Dat laatste is in de boekwinkels duidelijk te zien: na een aantal kwakkeljaren lijkt de stapel sinterklaasboeken weer groeiende. Groot mag de verscheidenheid niet genoemd worden - het blijft tenslotte een seizoensproduct - maar de belangstelling is dusdanig dat Sinterklaas zelfs de Bestseller 60 weet te halen. Deze maand staat hij met meerdere titels in de boekenhitparade.

In twee gevallen gaat het om uitgaven die het al een aantal jaren goed doen: Jip en Janneke. Sinterklaas komt! van Annie M.G. Schmidt en Fiep Westendorp en Dikkie Dik Sinterklaas + Dikkie Dik Kerstmis van Jet Boeke. De hit van het moment is Sinterklaas van Charlotte Dematons. Voor Sint Maarten waren er reeds tienduizend exemplaren van verkocht, uitgeverij Lemniscaat heeft onlangs twintigduizend boeken laten bijdrukken.

In Sinterklaas wordt niet zozeer een verhaal verteld, in het prachtige boek komen geen woorden voor, maar wordt een fenomeen neergezet. Demantons gebruikt daarvoor grote prenten met veel kleur en priegeltekeningen vol details. Ze portretteert Sinterklaas en zijn Pieten, ze tekent zijn landgoed en huis. Ze toont een reusachtige dwarsdoorsnede van de boot met alle pakjes, de aankomst en de bekende verdeling der geschenken.

Het gegeven dat Sint per boot uit Spanje arriveert, dateert uit 1850 toen het boek Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman verscheen. Ook Schenkman vertelde geen verhaal in de strikte zin. Aan de hand van zestien prenten bij zestien versjes, waaronder het bekende Zie, ginds komt de stoomboot, zette hij een beeld neer dat nog steeds overeind wordt gehouden, inclusief de Piet als knecht en een paard dat op daken kan rijden.

Ook Greet Bosschaert borduurt voort op de erfenis van Schenkman uit de negentiende eeuw. In haar boek Zie ginds komt de stoomboot last de Vlaamse illustratrice evenwel een avontuur in: tijdens de overtocht slaan alle pakjes overboord. "Ik weet raad", zegt Sinterklaas opgewekt. "We varen de wereld rond en ik ben er zeker van dat we hulp krijgen." Wat volgt is een reis langs de werelddelen, tot in Rusland toe.

De prenten van Bosschaert ogen moderner dan die van Dematons. Ze tekent en schildert, ze knipt en plakt, ze gebruikt uitlopende materialen, er zit veel vaart en bedrijvigheid in haar collages. Het verhaal is iets minder geslaagd. Dat blijkt niet alleen uit 'de oplossing' van Sinterklaas, maar ook uit de weinig logische vaarroute die wordt gekozen, kriskras over de wereldzeeën, alsof tijd en ruimte geen enkele rol spelen.

Zie ginds komt de stoomboot sluit aan bij de tendens om het sinterklaasfeest multicultureel maken. Ook dat is eerder gedaan. Bekend is het prentenboek Sinterklaasje kom maar binnen (2000) van Catharina Frederiks en René Pullens waarin Sinterklaas en zijn gevolg door Nederland dolen tot hij onderdak vindt in de straat waar Ahmet woont. In diezelfde geest opereert Pauline Michgelsen met Schoenen van Sinterklaas waarin Said wordt uitgelegd hoe alles in zijn werk gaat.

Het sinterklaasfeest is een volkstraditie, met commerciële trekjes. Douwe Egberts speelt daar op in met eigen uitgaven. Onlangs verscheen een vierde serie DE-prentenboeken met sinterklaasverhalen, dit jaar met teksten van Edward van de Vendel, Ted van Lieshout en Kim van Kooten en illustraties van Noëlle Smit, Sieb Posthuma en Sebastiaan Van Doninck.

Botsing met Zwarte Piet van Carry Slee en Jubelientje en Sinterklaas van Hans Hagen verschenen in respectievelijk 2004 en 2005 als Douwe Egberts-uitgave, maar zijn nu ook in de gewone winkel verkrijgbaar. Beide uitgaven zijn geïllustreerd door Philip Hopman. Vooral in het Jubelientje-boek heeft deze zich kunnen uitleven middels losse tekeningen, dragende prenten, strips en handgeschreven briefjes - de vrolijk heid spat van het papier.

Het verhaal van Hans Hagen is eveneens subliem. Jubelientje mag haar schoen zetten, ze wil dit jaar een eekhoorn en droomt zelfs van een pony, maar krijgt een brief waarin ze door Sinterklaas wordt uitgenodigd om Piet te spelen. Geschminkt en verkleed - als piet Petra, de emancipatie wil wat - gaat ze langs bij baby Roy en haar vriendje Dirk-Jan. Door de eerste wordt ze herkend, door de tweede niet.

Afgezien van een getekende droom laat Sinterklaas zich het hele verhaal niet zien, en dat is misschien wel het meest bijzondere. Door zijn aanwezigheid te suggereren, zetten Hagen en Hopman een stap in het schemergebied waar fantasie en werkelijkheid samenkomen. Jubelientje weet ergens wel dat het oma is die haar avontuur stuurt, maar wil het tegelijkertijd ook niet weten. Ze wil wel vertellen dat zij de Piet was, maar houdt het toch voor zich.

Balanceren tussen geloven en weten - dat is de essentie van het sinterklaasfeest.

Boek: Sinterklaas. Auteur: Charlotte Dematons (illustraties). Uitgever: Lemniscaat. Prijs: € 14,95 (32 blz.).

Boek: Zie ginds komt de stoomboot. Auteur: Greet Bosschaert (tekst en illustraties). Uitgever: De Eenhoorn. Prijs: € 13,75 (26 blz.).

Boek: Jubelientje en Sinterklaas. Auteur: Hans Hagen (tekst) en Philip Hopman (illustraties). Uitgever: Querido. Prijs: € 6,95 (36 blz.). 

Locatietheater rond schrijver en dichter Jan Arends

Jan Arendz, acteur bij het Fries theatergezelschap Tryater, kruipt vanaf volgende maand in de huid van de schrijver en dichter Jan Arends (1925 - 1974). Hij doet dat in het stuk Arendz’ Arends, onder regie van Rients Gratama. Maarten van Roozendaal schreef de muziek voor de productie. Het decor is van Stans Lutz, die ook voor de musical Doe Maar werkte. De premiere van het stuk is 9 december in Us Honk in Britswerd, daarna volgen voorstellingen op verschillende locaties in Friesland. Arendz’ Arends is gebaseerd op teksten van zowel de acteur als de dichter/schrijver. Zie voor een speellijst www.tryater.nl.

Altijd maar weer die scheepsjongens van Bontekoe

Johan Fabricius. Foto: DBNL

Vandaag gaat De scheepsjongens van Bontekoe in première, de verfilming door regisseur Steven de Jong van het gelijknamige boek van Johan Fabricius. Het is niet voor het eerst dat een verhaal van Fabricius wordt verfilmd. Wel nieuw is de tamtam: een nieuwe vertaling, een filmeditie en een luisterboek.

In de jaren vijftig en zestig was Fabricius (1899 – 1981) er behoorlijk flauw van om altijd maar weer op De scheepsjongens van Bontekoe te worden aangesproken. Alsof hij gedurende zijn lange schrijversloopbaan nooit iets anders had geschreven dan dat ene jongensboek uit 1923. Gebaseerd op een scheepsjournaal uit de zeventiende eeuw, na een tip van zijn vader nota bene.

Fabricius’ ergernis had veel te maken met de afgenomen waardering in Nederland voor zijn literaire werk. Naoorlogse critici zagen hem vooral als een letterproducent die om den brode schreef, niet om de kunst. Wat ook al niet meehielp was dat hij veel in het buitenland verbleef. Zo iemand laat zich veilig bespotten.

Z’n wieg stond in Nederlands-Indië, waar zijn vader Jan eind negentiende eeuw via Assen en Winschoten was neergestreken om voor een krant te werken, net zoals zijn grootvader journalist was geweest in het Noorden. Johan Fabricius zou eveneens van zijn pen leven, maar was eerst nog avonturier. In 1922 verscheen zijn eerste boek, daarna produceerde hij er bijna ieder jaar een.

Bekend werd Fabricius met Het meisje met de blauwe hoed (1927). Zijn creatieve hoogtepunt beleefde hij met De komedianten trokken voorbij (1931), Melodie der verten (1932) en Dans om de galg (1934), enigszins melodramatische werken voor een groot, volwassen publiek. Fabricius was een rasverteller, met een goed oog voor het exotische, een intrige en een grap.

De scheepsjongens van Bontekoe geldt nu als een jeugdklassieker. Vraag is echter of het nog veel gelezen wordt, de cast van de film (zie elders op deze pagina) heeft vermoedelijk alleen het stripverhaal uit Het Vrije Volk met tekeningen van Piet Wijn tot zich genomen. Cabaretier Erik van Muiswinkel heeft het in ieder geval wel gelezen, onlangs verscheen een veertien cd’s tellende luisterboek met zijn stem.

Eerder dit jaar verscheen de 29^ste druk van Bontekoe, wederom opgedragen aan vader Jan Fabricius, met de originele tekeningen. Hertaald door Suzanna Braam leest Bontekoe opvallend goed. Wie eenmaal begint, is zo vergeten dat het met vaart beschreven verhaal 75 jaar oud is, het avontuur bijna vierhonderd jaar. Het einde, met de schaatstocht dwars door Holland en de thuiskomst in Hoorn, is ronduit ontroerend.

Nadat hij nog even nieuwslezer en commentator bij de BBC was, vestigde Fabricius zich in 1956 definitief in Nederland. Na het overlijden van zijn echtgenoot, met wie hij drie kinderen had, verhuisde hij in 1968 met zijn tweede vrouw naar Glimmen. Daar schreef hij onverdroten voort tot zijn overlijden in 1981. Op zijn grafmonument in Noordlaren, een meerpaal, werd een zeilschip aangebracht. Het is inmiddels spoorloos verdwenen.

Het boek ‘De scheepsjongens van Bontekoe’ is hertaald door Suzanna Braam en verschenen bij uitgeverij Leopold (19.95, 478 blz; filmeditie 12,50)

Nieuw boek van Richard Klinkhamer

Richard Klinkhamer komt met een nieuw boek: Bajesverhalen en andere ongemakken. Dat heeft zijn uitgever Jan Wierenga van Just Publishers bekendgemaakt. De verschijning staat gepland voor februari. In de uitgave beschrijft de voor moord veroordeelde Klinkhamer over zijn tijd in de gevangenis van Veenhuizen, maar ook over ervaringen in zijn jeugd. Just Publishers komt met het boek nu de uitgave van Woensdag Gehaktdag een verkoopsucces is gebleken. Van dat boek zijn naar schatting inmiddels 15.000 exemplaren verkocht.