Woest en Ledig

De terugkeer van de dichter Remco Campert

Na tien jaar zwijgen als dichter verschijnt half november weer een nieuwe bundel van Remco Campert. In Nieuwe herinneringen is hij ‘levendiger, melancholische en grimmiger dan ooit’, zo laat uitgeverij De Bezige Bij weten. “De bundel is een vervolg op zijn indrukwekkende poëtische oeuvre en laat zien dat de verbeeldingskracht van Remco Campert nog steeds op volle sterkte is.”

Nieuwe herinneringen wordt 15 november gepresenteerd in Amsterdam. Dat gebeurt samen met nog vier andere dichtbundels, waaronder het intrigerende debuut Onder de dieren van Peter du Gardijn. De presentatie wordt geopend met een kort optreden door saxofonist Benjamin Herman. Deze frontman van New Cool Collective nam eerder dit jaar muziek op voor de Campert-documentaire Tijd duurt één mens lang.

WoordenStroom nummer acht

Donderdag vindt op het Biggenmeer bij Grou de onthulling plaats van Stinne op swart, een kunstwerk van dichter Tsead Bruinja en typograaf René Knip. De twee maakten het werk als onderdeel van het project WoordenStroom, waarbij langs de waterweg tussen Delfzijl en Lemmer objecten zijn geplaatst die aandacht moeten vestigen op de vaarroute door Groningen en Friesland. Stinne op swart/IJveren op zwart is het achtste onderdeel van het project.

WoordenStroom omvat in totaal dertien kunstwerken waarbij taal, beeld (typografie) en landschap tot een aansprekend geheel moeten worden gemaakt. De vaarweg is daartoe in twaalf tracés verdeeld, zes in Groningen en zes in Fryslân. Twaalf koppels maakten voor ieder tracé een ’tekstbeeld’. Betrokken kunstenaars zijn onder anderen Wigger Bierma & Tonnus Oosterhoff, Marten Jongema & K. Schippers,  Regina Verhagen & Gerrit Krol en Gert Jan Slagter & Albertina Soepboer.

Prijs vernoemd naar Jacques den Haan

Naar boekhandelaar en schrijver Jacques den Haan wordt een prijs vernoemd. De bijbehorende bokaal wordt begin november uitgereikt aan de winnaar van de verkiezing van de beste boekverkoper van de provincie Groningen. Jacques den Haan (1908 – 1982) werkte tot 1946 in boekhandel Noording in Groningen en schreef verschillende boeken over de boekhandel.

Bedenker en organisator van de verkiezing is Coen Peppelenbos. Hij heeft de provinciale prijs ingesteld omdat op de lijst voor de landelijke Albert Hogeveen-bokaal geen enkele verkoper uit het Noorden blijkt te staan. Dat is volgens Peppelenbos opmerkelijk, omdat bij eerdere afleveringen verkopers als Daan Nijman uit Roden en Erik Kweksilber uit Groningen hoge ogen gooiden.

Volgens organisator Peppelenbos is een goede boekverkoper iemand met een bijzondere voorkeur die ook in de winkel is terug te vinden, iemand die mensen enthousiast maakt om boeken te lezen en iemand die zijn klanten kent. “Maar in elk geval is het iemand die weet wat er in de boeken staat die hij verkoopt”, zegt hij.

Peppelenbos’ campagne heeft reeds 800 stemmen opgeleverd. Tot 6 november kunnen per e-mail (met vermelding van naam en adres) drie kandidaten in volgorde van voorkeur worden opgegeven via c.peppelenbos@home.nl.

Eerst het verhaal, daarna de noten

De schilderijententoonstelling. Illustratie: Philip Hopman

Je komt ze overal tegen: in de boekhandel, het warenhuis, de cd-winkel. Maar wat zijn het nu eigenlijk? Boekjes met een cd, of cd’s met een boekje? De bedenkers zelf hebben er nog steeds geen passende naam voor gevonden. Melanie Lasance van uitgeverij Gottmer houdt het op muziekboekjes, Peter van der Heyden van platenmaatschappij Universal spreekt van kinderklassiekers.

Hoe het ook zij, de opvallend vormgegeven prenten-boek-cd’s proberen het beste van verschillende werelden te verenigen. Onlangs verscheen een nieuwe aflevering: Assepoester van Prokovjev. Marjolein Hof, winnaar van de Gouden Griffel met Een kleine kans schreef dit keer de tekst, Martijn van der Linden deed de illustraties, Kitty Courbois vertelde het verhaal, het Russisch Nationaal Orkest verzorgde de muziek.

Negen delen gaat dat al zo, steeds met grote namen. Zoals Carice van Houten, Jasperina de Jong en Gijs Scholten van Aschat, maar ook Thé Tjong-Khing, Charlotte Dematons en Philip Hopman. En wat te denken van het Koninklijk Concertgebouw Orkest, het London Philharmonic Orchestra of Gidon Kremer en Isabelle van Keulen? “Wie we ook bellen, iedereen wil meewerken”, zeggen Lasance en Van der Heyden.

Per deel worden zo’n dertigduizend exemplaren verkocht - enorme aantallen, zeker voor klassieke muziek. “Het is een groot succes. Dat merken we aan de verkopen, de recensies en de reacties”, vertelt Van der Heyden. “Ik hoor al van ouders dat ze hun kinderen met een kinderklassieker laten inslapen. ‘Ze worden er zo rustig van’, zeggen ze.”

Wie het idee voor de reeks heeft gelanceerd, is niet te achterhalen. “Wij wilden iets doen met een prentenboek en achterin een cd met Paul de Leeuw die Peter en de wolf van Prokovjef voorleest”, vertelt Lasance. “Wij zochten naar nieuwe mogelijkheden om klassieke muziek onder de aandacht te brengen bij jonge mensen. Dat is lastig, want Peter en de wolf en ook de Young Peoples Guide to the Orchestra zijn al tig keer op cd gezet.”

De enorme muziekcatalogus van Universal bood uitkomst, en dan vooral de afdeling met de composities bij balletten. “Er is heel veel muziek waar een verhaal of een tekst aan ten grondslag ligt die veel mensen niet kennen”, verklaart Annerieke Maurice van Universal. “Door deze verhalen opnieuw te laten opschrijven, proberen we een brug te slaan naar de belevingswereld van kinderen.”

Luisteren naar een verhaal en kijken naar prenten, gaat kinderen makkelijker af dan luisteren naar abstracte noten, meent Maurice. “Door de combinatie krijgen ze met het verhaal automatisch de noten mee. Hopelijk ontstaat zo ongemerkt een voedingsbodem voor een latere belangstelling. Want het is niet vanzelfsprekend dat kinderen in aanraking komen met klassieke muziek. 1+1=3 dus.”

Wat Universal betreft, volgen er nog veel meer delen. “Al moet het wel steeds iets wezenlijks toevoegen”, zegt Van der Heyden. Uitgever Lansance van Gottmer: “We willen De vier jaargetijden van Vivaldi nog doen en Kinderkamerliederen van Moessorgski. Bij L‘enfant et les sortilèges van Ravel wordt de tekst in het Frans gezongen. We zijn er nog niet uit hoe we dat moeten doen. Niet alles leent zich hier voor.”

Assepoester. Verteld door Kitty Courbois op een tekst van Marjolijn Hof met illustraties van Martijn van der Linden. Muziek van Prokofjev uitgevoerd door het Russisch Nationaal Orkest o.l.v. Mikhail Pletnev. Uitgebracht door Gottmer en Universal. Prijs: €16,95 vanaf vijf jaar.

Alinea zoek in ‘De gelukkige klas’

Het boek De gelukkige klas dat in een oplage van bijna een miljoen exemplaren wordt weggeven, mist een alinea. Het stukje tekst is verdwenen bij het vormgeven van de eerste bladzijde van de roman van Theo Thijssen uit 1926.

De gelukkige klas wordt via alle openbare bibliotheken verspreid in het kader van de campagne ’Nederland leest’. In Groningen en Drenthe zijn reeds 15.000 van de 53.000 exemplaren – zonder alinea – opgehaald door de leden van de bibliotheken.

De fout werd ontdekt toen een bibliothecaris het exemplaar van ’Nederland Leest’ vergeleek met een gewone uitgave. ”Daarna hebben we drie mensen het boek drie keer opnieuw laten nalezen”, zegt directeur Henk Kraima van de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB). ”De rest was in orde.”

Deze week hebben alle bibliotheken een erratum ontvangen in de vorm van een boekenlegger met de ontbrekende tekst. Kraima spreekt van een ’vervelende fout’. ”’Nederland Leest’ is een grote campagne. Zoiets kan gebeuren. Er had ook een probleem kunnen zijn met de lijm van het boek.”

Kindertaaltheaterdag rond Willem Wilmink

De jaarlijkse TaalTheaterDag in Emmen wordt uitgebreid met een middag voor kinderen. De eerste kindertaaltheaterdag staat in het teken van het werk van dichter en schrijver Willem Wilmink en wordt 17 november gehouden. Op het programma staat een voordracht- en voorleeswedstrijd voor kinderen uit het basis- en voortgezet onderwijs.

De ’gewone’ TaalTheaterNacht biedt optredens van Thomas Rosenboom, Nelleke Noordervliet en Ciel van Sambeek. De laatste debuteerde vorig jaar met de roman Stormvleugels. Het oudste literaire evenement van Drenthe wordt voor de achttiende keer gehouden, dit keer opnieuw in de Grote Kerk in Emmen.

De grootmoeder van Matthijs Röling

Museum De Buitenplaats in Eelde heeft het portret verworven dat de schilder Matthijs Röling in 1977 vervaardigde van zijn grootmoeder, H. Sloth Blaauboer. Dat is woensdag bekendgemaakt. Grootmoeder wordt gezien als een van de belangrijkste werken uit het oeuvre van Röling, als een scharnierpunt in de artistieke ontwikkeling van de schilder.

De aanschaf vloeit voort uit de gift van 150.000 euro die het museum voor figuratieve kunst eerder dit jaar heeft ontvangen van de BankGiroLoterij. Het museum gaf destijds al aan het geld te willen besteden aan de eigen collectie. Volgens de kunstcriticus en schilder Diederik Kraaijpoel is Grootmoeder ‘een van die zeldzame werken, die over enkele eeuwen nog van belang zijn als onderdeel van het culturele erfgoed van Nederland’.

Siemon Reker fulltime hoogleraar Gronings

Siemon Reker uit Bedum is aan de Rijksuniversiteit Groningen benoemd tot fulltime hoogleraar Gronings. Dat meldt Dagblad van het Noorden. Afgezien van het Fries is het Gronings de enige streektaal waarvoor een fulltime hoogleraar is aangesteld. Reker is al sinds 2001 bijzonder hoogleraar in Groningen.

Volgens Dagblad van het Noorden gaat Reker de streektaal niet alleen beschrijven en verklaren, maar ook vastleggen met geluidsapparatuur. "Op termijn moet via internet overal ter wereld na een muisklik kunnen worden beluisterd hoe bijvoorbeeld het Gronings van een boerin uit Onstwedde klinkt."

Duizend bladzijden limonade

Een dikke pil is het geworden, Gerrit Komrijs bloemlezing uit de Nederlandse kinderpoëzie. Niet eerder bevatte één band zoveel gedichten van vroeger en nu, ‘geschreven voor kinderen, of met kinderen in gedachten’. De manier waarop dat is gebeurd - in alle haast, zonder toestemming, tegen een geringe vergoeding voor de dichters - deed veel stof opwaaien. Maar aan de waarde en het belang wordt niet getwijfeld.

Dat laatste heeft alles te maken met de status van Gerrit Komrij als bloemlezer. Hij mag dan zelf balorig benadrukken weinig van kinderpoëzie af te weten, niemand lijkt hem dat kwalijk te nemen. Het is zelfs een voordeel, stelt Leendert Witvliet (1936) uit Eelde, die met acht gedichten (‘net zoveel als Wilmink’) in de bundel is vertegenwoordigd. “Komrij trekt zich nergens wat van aan en komt juist daardoor tot verrassende keuzes”, zegt hij.

Witvliet maakt een vergelijking met Van Alphen tot Zonderland van Anne de Vries uit 2000, de vorige grote bloemlezing met kinderpoëzie. “De Vries nam gedichten op die om historische redenen niet mochten ontbreken, of omdat anderen dat goede gedichten vonden. Komrij heeft een frisse, individuele aanpak. Hij komt met gedichten waar nog nooit iemand van heeft gehoord. En wat je ook van hem mag vinden, hij ís een autoriteit.”

Remco Ekkers (1941) uit Zuidhorn was allerminst verbaasd toen hij zeven gedichten van zijn hand aantrof. “Ik ben de eerste dichter die een Griffel heeft gekregen voor kinderpoëzie, het is in die zin vanzelfsprekend.” Ekkers liet samen met Witvliet in de jaren tachtig zien dat kinderpoëzie en volwassen middelen goed samengaan, dat er meer is dan rijm en metrum. Zo baanden zij de weg voor, bijvoorbeeld, Edward van de Vendel.

Ekkers, en ook Witvliet, wrikken aan het schot tussen kinderpoëzie en poëzie voor volwassenen. “Natuurlijk, er zijn verschillen,” stelt Ekkers. “Het perspectief is anders, de taal is toegankelijker en de beschreven ervaringen moeten door een kind herkend kunnen worden. Het moet behapbaar zijn.” Witvliet: “Kinderen zijn complete mensen, al is hun referentiekader kleiner. Je kunt niet komen aanzetten met citaten en allusies.”

In De Nederlandse Kinderpoëzie in 1000 en enige gedichten neemt Komrij het niet zo nauw met de categorieën. Hij heeft ruimte voor Lucebert, maar ook voor bakerrijmpjes. Hij selecteerde een professional als Ted van Lieshout en zelfs werk van (school)kinderen. Volgens Ekkers is daar niets op tegen. “Ik kom veel op scholen en ben betrokken bij Doe Maar Dicht Maar, daar zie ik kinderen heel goede gedichten maken”, zegt hij.

Harm de Jonge (1939) is overrompeld door zijn plek in de bloemlezing. De schrijver uit Boerakker werd er tijdens een signeersessie rond zijn roman Josja Pruis in Amsterdam op gewezen dat hij met twee gedichten is opgenomen. Beide zijn afkomstig uit het boek De Peperdans van Panzibas waarin het personage H. Duif op een aantal ‘zachte verzen’ zit te broeden.

“Geen idee hoe Komrij ze op het spoor is gekomen, maar ik vind het wel hartstikke leuk,” vertelt De Jonge, die terstond een exemplaar heeft aangeschaft. “Het ene gedicht - De peperpit glipt in de sluis - is uit z’n context gehaald”, vervolgt hij. “H. Duif schrijft het in een lallerige bui aan het einde van een feest. Ik vraag me af of het zo wel begrepen kan worden. Het is een soort klankgedicht in de geest van Vera Janacoupolus van Jan Engelman.”

Met de keuze voor de zachte verzen van H. Duif wordt andermaal de eigenzinnigheid van de samensteller bewezen. “Want ik ben natuurlijk geen dichter”, zegt de De Jonge. “Ik heb wel eens een gedicht geschreven, maar dat is nooit gepubliceerd. Ik schrijf romans. Gedichten zijn in mijn ogen als limonadesiroop, sterk geconcentreerd. Proza is dan limonade met een scheut water erbij. Misschien dat ik er eens voor moet gaan zitten.”

Gerard Berends (1946) uit Emmen staat met tien gedichten in de bloemlezing, het maximum per dichter. “Samen met Sjoerd Kuyper ben ik de enige nog levende dichter met dat aantal”, zegt Berends. “Ik wil niet zeggen dat ik dezelfde keuze gemaakt zou hebben, maar ik geloof wel dat het een goed beeld geeft van mijn poëzie. Jammer dat geen van de bundels waar Komrij uit geput heeft, nog verkrijgbaar is.”

Ook Berends vindt het lastig om aan te geven waar kinderpoëzie ophoudt en de poëzie voor volwassenen begint. “De traditie is ontstaan met moralistische gedichten van Van Alphen uit de achttiende eeuw. Maar kijk naar Paul van Ostaijen  – is dat voor kinderen? Van sommige van mijn gedichten weet ik het zelf ook niet. Ik ga niet zitten met het idee ‘dit wordt er voor een kinderen’. Het zijn eenvoudige observaties. Ik constateer.”

Tot deze zomer had Komrij nooit iets van Berends gelezen. “Ik ben niet iemand die graag achter mensen aanloopt”, zegt de dichter over zijn geringe bekendheid. Net als Ted van Lieshout heeft hij zich verbaasd over de totstandkoming. “Op basis van die vijf euro per gedicht krijg ik vijftig euro. Daar wordt de belasting niet rijker van. Ik ben het geld overigens al kwijt, want ik heb twee bloemlezingen gekocht.”

Boek: De Nederlandse kinderpoëzie in 1000 en enige gedichten. Samenstelling: Gerrit Komrij. Uitgever: Prometheus. Prijs: €25 (1040 blz.)

Eenzame vader zoekt ongewenste zoon

Jeroen Brouwers ontvangt volgende maand de Prijs der Nederlandse letteren. In zijn lange loopbaan is hij feitelijk slechts één keer massaal omarmd, in 2000 met zijn roman Geheime kamers.

Waar dat aan ligt? Allereerst aan zijn imago. Rondom Brouwers hangt altijd iets van een knorrige schrijver – niet echt een pre in dit tijdperk van ’leuk’ en ’gezellig’. Maar het ligt ook aan zijn werk. Zijn boeken zitten zo knap in elkaar dat een lezer op het puntje van zijn stoel moet zitten om in die ongemakkelijke houding een ronduit zwaarmoedig wereldbeeld door de strot geduwd te krijgen.

Ook Datumloze dagen, de negende roman van Brouwers, is er een voor liefhebbers van het sombere werk. Dit keer is de ik–figuur een man op leeftijd die eenzaam wandelend in een bos zijn bestaan overdenkt. Veel plezier kent hij niet. Zijn loopbaan in de letteren is weinig spectaculair en hoewel de vrouwen hem wel degelijk zien staan, ontbreekt het aan talent om het leven tot iets aangenaams te maken.

Grootste punt van zorg tijdens de wandeling is het vaderschap van de ik–figuur. Hij heeft nooit een zoon gewild, maar er toch een gekregen, opgedrongen door zijn eerste vrouw. De schaarse keren dat het pad van vader en zoon elkaar kruisten, liepen door onwil en onvermogen uit op een teleurstelling. Pas als de zoon doodziek blijkt, probeert de vader hem in zijn armen te sluiten.

Zo samengevat lijkt Datumloze dagen een draak van verhaal. Maar dat is buiten het vakmanschap van Brouwers gerekend. Want de wijze waarop hij de ik–figuur in een monoloog laat vertellen, is zeer indrukwekkend – zowel in stijl als compositie. De zinnen zwieren over de bladzijden, Brouwers knoopt en trekt strikken los, jongleert met woorden, ook in deze roman bestaat niets dat niet iets anders aanraakt.

Soms valt er nog te lachen ook. Bijvoorbeeld over de manier waarop hij het fenomeen musical aan gort schrijft, de bedrijfstak waarin de zoon tot grote hoogte is gestegen. Of te huiveren: in de visie van Brouwers is de medische wetenschap nauwelijks tot hulp in staat en is het ziekenhuis weinig anders dan de laatste halte voor de hel.

En juist als je denkt dat het allemaal veel te veel van het goede is – geen barok, maar rococo, of erger nog: musical – dan tovert Brouwers een finale uit zijn hoed waarin alles op zijn plek valt. Ineens is er begrip voor die gekwelde vader op leeftijd, eenzaam sjokkend in zijn bos. We worden ongewild geboren en we gaan ongewild dood – niet iets om je vrolijk over te maken.

Boek: Datumloze dagen. Auteur: Jeroen Brouwers. Uitgeverij: Atlas. Prijs: € 18,50 (189 blz). Bijzonderheid: ook verkrijgbaar als luisterboek voorgelezen door Jeroen Willems (Uitgeverij Rubinstein, 6 cd’s, € 19,95) en als eBook (www.ebook.nl, € 12,95).