Woest en Ledig

En de winnaar is: Amy Hoekstra

Na afloop van de Drentse finale van Read2Me, de voorleeswedstrijd voor brugklassers, donderdagavond in Assen, stapte een deelneemster op mij af. Ze wilde weten op welke plaats zij was geëindigd. En bracht mij, jury-voorzitter, daarmee een beetje in verlegenheid. Daar hadden wij het tijdens ons beraad niet over gehad, over nummer 2, 3 en zo verder. Wij waren gegaan voor een winnaar.

Die hadden we gevonden in Amy Hoekstra van het Dr. Nassaucollege Quintus in Assen, vaardig voorlezend uit Klem van Mel Wallis de Vries. Ik probeerde, zo goed en zo kwaad als het ging, aan het meisje uitleg te geven over de jury-procedure. Iets met een lijstje met persoonlijke favorieten en het optellen van punten, iets met discussie en dat dan daarna de deelnemer met de meeste punten werd gekozen.

"Maar wat ben ik dan geworden?", vroeg het meisje nogmaals. "We hebben alleen een nummer 1", probeerde ik. "De rest is eigenlijk allemaal op de tweede plaats geëindigd." Het stemde haar niet tevreden. Niet worden gekozen tot beste voorlezer van alle brugklassers in Drenthe in het schooljaar 2018/2019 was nog tot daar aan toe, maar naar huis moeten zonder eindnotering, zonder verhaal eigenlijk, nee, het zinde haar niets.

Amy Hoekstra kon ondertussen haar geluk niet op. Als winnaar van de finale mag ze het 25 mei aanstaande tijdens de landelijke eindronde in Amsterdam opnemen tegen de elf andere provinciale voorleeskampioenen in de strijd om de titel Brugklas Voorleeskampioen 2019.

De erfenis van verzetsheld Johannes Post

Te zien op NPO2 op maandag 29 april om 20.25 uur: een documentaire van Geertjan Lassche over verzetsheld Johannes Post, gezien door de ogen van zijn kinderen.

Johannes Post uit Hollandscheveld redde tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven van honderden joden en werd in 1944 op 37-jarige leeftijd in de duinen bij Overveen door de Nazi's doodgeschoten. Daarna groeide hij uit een oorlogsheld naar wie in heel Nederland straten, scholen en zelfs een kazerne is vernoemd.

Uit een persbericht verspreid ter aankondiging van De erfenis van een verzetsheld: "Terwijl zijn daden tot op de dag van vandaag tot mythische proporties worden verheven, blijft zijn familie met andere herinneringen achter. Wat zijn hun verwerkingsmechanismen en wat geven ze door aan de generaties erna? Over de pijnlijke prijs voor de achterblijvers - een moeder met acht kinderen - is een leven lang gezwegen."

En ook: "Je zult als kind maar moeten onderduiken, gescheiden van je ouders, en horen dat je vader doodgeschoten is, een vader die je misschien niet of nauwelijks hebt gekend. En dan op de een of andere manier weer verdergaan als herenigd gezin. Vijfenzeventig jaar na zijn dood nemen de in leven zijnde kinderen van Johannes Post alsnog plaats aan de keukentafel om het echte verhaal - ieder op zijn of haar manier - door te geven aan hun nageslacht."

Op de foto: Trijneke, dochter van Johannes Post en haar kleinkind Noor in de gereconstrueerde keuken van de familie Post, zoals die in de oorlog was. Foto Geertjan Lassche/VPRO

Moet Emmen hoofdstad van Drenthe worden?

Ik mocht als onderdeel van de Promotiedagen Drenthe in De Nieuwe Kolk in Assen een voordracht houden tijdens een ondernemersdebat. Hieronder de tekst. Bijgevoegde foto is gemaakt tijdens het feitelijke debat met als sprekers van links naar rechts Albert Smit (oud-wethouder Assen), Niels Palmers (Young Business Award), Ronald Lubbers (FC Emmen/OrangeRock, Ellen van Acht (Ziengs), Alfred Koop (Watter) en debatleider Bouke Nielsen (Dagblad van het Noorden).

Toen ik vertelde dat ik een bijeenkomst zou bijwonen met als thema 'Emmen moet hoofdstad van Drenthe worden' kreeg ik nogal wat verbaasde reacties.

Zoals: Waarom geen Beilen? Of Roswinkel?

Zoals: Wat is er is mis met Assen?

Zoals: Wat heb je aan een hoofdstad?

Die laatste opmerking kwam uit Rotterdam, de stad waar ze zeggen dat zij het geld verdienen dat in Den Haag wordt verdeeld en in Amsterdam wordt uitgegeven. Daar zijn ze dan heel trots op, die Rotterdammers.

Het is een goede vraag: wat heb je aan een hoofdstad? Wat is een hoofdstad?

Een hoofdstad is Drenthe een plek waar in het openbaar besluiten worden genomen namens en voor de hele gemeenschap. Waar geld wordt verdeeld wat niet alleen ten goede komt aan die hoofdstad, maar ook aan de omgeving.

Sinds Assen hoofdstad van Drenthe is, sinds 1809 of 1814, het is maar hoe je het wilt zien, gaat dat heel aardig.

Voor die tijd was Drenthe woest en ledig. Onaanzienlijk. Niet begerenswaardig. Slechts een armoedig gewest. Met één stad: Coevorden.

Sinds Assen hoofdstad van Drenthe is, trekken nauwelijks nog bendes plunderend door de provincie Drenthe. No Surrender was de laatste. Alles ziet er groen en gladjes en aangeharkt uit. De hunebedden liggen waar ze moeten liggen. Er waren nog nooit zoveel supermarkten en kapperszaken. Drenthe lijkt af. Uit verveling is Henk Brink begonnen met het asfalteren van de Hondsrug.

Goed gedaan Assen.

En wat doet het bestuur van de provincie voor Assen terug?

Het stopt geld in het Drents Museum, zodat er jaarlijks 150.000, 200.000 mensen naar de Brink komen om archeologische vondsten en schilderijen uit landen met dubieuze regeringen te zien. China. Rusland. Noord-Korea. Verenigde Staten. Iran. Straks Italië.

Allemaal heel mooi en onschuldig.

Maar diezelfde provincie Drenthe, de bestuurders en de ambtenaren, geeft geen vergunning voor een nieuw groot winkelcentrum bij het TT Circuit. En geen geld voor een nieuwe ijsbaan in Assen. Als zich een kans voordoet om de Formule 1 naar Assen te halen, beperkt de provincie Drenthe zich tot het spreken van woorden, maar volgen er geen daden.

Daar zit je dan met je mooie parkeerterreinen en glimmende op- en afritten bij de A28 en N33. Waarom al dat geld geïnvesteerd in de FlorijnAs? Waarom in hemelsnaam het Koopmansplein nog opknappen?

Nee, dan Emmen. Kijk eens wat daar gebeurt. En dat is niet eens een stad, maar een dorp gebouwd in een moeras. Waar zelfs het gemeentebestuur aan het ondernemen is geslagen en inmiddels eigenaar is van twee parken en een schitterend plein met meer horeca dan een mens kan bijdrinken. Met daaronder een lekkende tunnel. Zoek het verband.

Hoe kan het dat in een gemeente in een van de armste gebieden van Nederland – Zuidoost-Drenthe – veel meer reuring is dan in Assen? Toeval? Heeft het met de samenstelling van bevolking maken?

Het is verleidelijk om nu over de volksaard te beginnen. Over het verschil tussen zand en veen. Over enerzijds mensen die tevreden zijn met hoe het is en daarom geen verandering willen. Over anderzijds mensen die zich moéten inspannen omdat ze met een achterstand te maken hebben. Het verschil tussen mensen die iets te verliezen hebben en die iets te winnen hebben.

Het kan zomaar zijn dat er van de ene groep getalsmatig meer in Assen wonen en van de andere groep er meer in Emmen. Met volksaard heeft dat niets te maken. Want er bestaat geen volksaard.

Verschillen hebben met omstandigheden te maken. Met gebrek. Met mogelijkheden. Met ambities. Met noodzaak. Bijvoorbeeld omdat je een eigen bedrijf moét beginnen omdat ergens in het Westen is besloten dat het filiaal waar je voor werkt wordt opgedoekt. Wat in Emmen vanwege de aard van de bedrijven vaker voorkomt dan Assen, stad van kruideniers ,  ambtenaren en dienstverleners.

Verschillen hebben te maken met mensen die iets willen. Naar iets streven. Naar zelfstandigheid. Onafhankelijkheid. Vrijheid. Een meerdaags popfestival in het voorjaar. Een ijsbaan voor kinderen in de winter. Een nieuw voetbalstadion. Iets met oud ijzer, bouwmaterialen en chemie.

In de aankondiging van dit debat las ik de suggestie dat Drenthe meer zou kunnen hebben aan een door ondernemers gedreven bestuur. Ik weet niet of dat zo is.

Het klinkt mij als het fladderen van de uil van Minerva. Wie houdt dan de ziekenhuizen op de been? Wie geeft dan Het Pauperparadijs, Mammoet en Jumping Jack een kontje? Wie komt dan op voor de zwakken en de misselijken?

Een door ondernemers gedreven bestuur doet mij denken aan de Verenigde Staten. Aan handelsoorlogen. Volgens mij moet het systeem helemaal niet anders. Het moet beter.

Via mijn werk, ik schrijf over kunst en cultuur, heb ik veel te maken met mensen die dankzij het systeem iets kunnen proberen. Iets maken. Eindjes aan elkaar knopen. Ideeën ontwikkelen. Veranderingen te weeg brengen. Kunst waar nu nog geen publiek voor is, maar in de toekomst misschien wel.

Denk aan Vincent van Gogh. Die 150 jaar geleden in Nieuw-Amsterdam werd uitgelachen maar waar nu over de hele wereld miljoenen aan worden verdiend. Behalve in Nieuw-Amsterdam. Als Van Gogh nu had geleefd, was hij dankzij het systeem niet berooid aan zijn einde gekomen. Tenminste, als hij zich aan zijn sollicitatieplicht had gehouden.

Er gaat overigens in de asfaltindustrie veel meer subsidie rond dan in de kunst, maar dit terzijde.

Afgelopen week las ik in Voetbal International over hoe FC Emmen zich probeert te handhaven in de Eredivisie. In het blad wordt gesteld dat Emmen – ik vat het even samen – sinds mei 2018 met de borst vooruit loopt. Ik las: 'Van Nooitgedacht tot Stuifzand is geen Drent te vinden die niet trots is op FC Emmen. De provincie van rust, ruimte, hard werken en gewoon doen heeft er een attractie bij.'

Ik woon in Emmen. Ik merk niks van trots en de borst vooruit. Hooguit de buik vooruit. Nieuwe attractie? Ik heb nog geen thuiswedstrijd bijgewoond. Gewoon doen? Ik zou niet weten hoe het moest.

Wat ik wel meen te merken is dat er in Emmen iets gemeenschappelijks is gegroeid. Dat een voetbalclub die tot voor kort door een paar duizend man werd gevolgd nu door tienduizend en misschien wel meer mensen wordt gevolgd. Tot in Amsterdam, Rotterdam, Doetinchem en Breda aan toe.

Dat meer mensen dan voorheen hopen dat er gewonnen wordt. Maakt niet uit wat en van wie. Wat heel iets anders is dan achteloos de schouders ophalen. Dat meer mensen dan voorheen met een trainer of doelman meeleven omdat er een familielid is overleden. Dat de familie groter is dan ooit. Dat zie ik niet in Assen. Ook niet in Hoogeveen.

Als je wint heb je vrienden. Rijen dik. Echte vrienden. Dat zie ik nu in Emmen gebeuren.

In Voetbal International mijmert de voorzitter van FC Emmen over FC Emmen als landelijk marketinginstrument en uithangbord voor Drenthe. Hij zegt: 'In Assen zijn ze op Groningen georiënteerd, in Meppel op Overijssel. Emmen is echt Drenthe, hier regelen we de dingen zelf.’

Hier regelen we de dingen zelf. Even moest ik denken aan Zuid-Italië en Limburg. Maar bedoeld werd, mag ik hopen: Emmen als het goede voorbeeld.

Dat is nog eens wat anders dan de hand ophouden. Dat lijkt op ambitie. Dat heet zelfbewustzijn.

Ineens zie zelfs ik een nieuw voetbalstadion aan de Meerdijk verrijzen. Vlak naast het Bouke Arends Zwembad. Gebouwd door een plaatselijke projectontwikkelaar. Met lichtmasten als windmolens zo hoog dat ze door Hendrikus Velzing in Klazienaveen gezien worden.

Emmen regelt het zelf. Met een beetje hulp van Cees Bijl. Die als gedeputeerde tijd heeft om de raad van commissarissen van de FC voor te zitten. Drenthe is toch al af.

De dingen zelf regelen. Het hoort bij iets in gang zetten waar niet alleen de initiatiefnemer baat bij heeft. Niet alleen Assen of Emmen, maar heel Drenthe. Inclusief Beilen en Roswinkel.

Het hoort bij mooi zo door doen. Wat anderen ook zeggen. Samen met het door de bevolking gekozen bestuur en door de bevolking betaalde ambtenaren. Misschien wordt er iets mee gewonnen. Zo niet, dan is het in ieder geval geprobeerd.

VPRO Tegenlicht zoekt, eh, plattelandspioniers

Arjen Fortuin merkte een paar weken geleden in zijn televisierubriek in NRC/Handelsblad op dat de plattelandsobsessie van de Nederlandse televisiemakers zorgelijke trekken begint te krijgen.

Hij noemde in dat verband een aantal programma’s: Boer zoekt vrouw, Onze Boerderij, een programma van Powned over de vraag of het leven beter was op het platteland of in de stad, de serie Jouw stad, ons dorp en de reportageserie Lex Lokaal – Eus in Medialand moet toen nog worden uitgezonden.

Nu heeft ook de VPRO een streekproduct in voorbereiding. Gisteren, maandag, ontving ik althans een persbericht over de start van een zoektocht door VPRO Tegenlicht naar ‘pioniers op het platteland’.

Citaat: "Mensen die de kracht van het landelijke inzetten voor de samenleving van de toekomst. Welke vernieuwers inspireren met hun radicale, maar realiseerbare ideeën over wonen, mobiliteit, natuurbeleving, voedsel, recreatie, spiritualiteit en zorg?”

Dat klinkt veelbelovend, maar de aanleiding doet iets ergs vermoeden. Want de tweede alinea meldt dit: "De trek naar het platteland is een feit. Mede door de hoge huur- en vastgoedprijzen in (vooral) de Randstad verruilen steeds meer starters, startups en jonge gezinnen de stad voor het platteland.”

Hier wordt een verband gesuggereerd tussen het een en het ander. Tussen sukkelaars en redders, tussen achteruitgang en innovatie.

Alsof op het platteland niet al ver voor de huizenbubbel in Amsterdam en Utrecht sprake was – en is – van ‘mensen die de kracht van het landelijke inzetten voor de samenleving van de toekomst’. Alsof het platteland niet al bestond voor er sprake was van steden.

Misschien begin ik overgevoelig te worden, dat kan natuurlijk ook.

Omdat iedereen het voordeel van de twijfel verdient, en VPRO Tegenlicht zeker, toch maar even de rest van het persbericht:

"VPRO Tegenlicht zoekt vernieuwers die durven denken buiten de kaders van de stad. Pioniers met vooruitstrevende ideeën over de samenleving van morgen. Mensen die gebruik maken van de kracht van het landelijke en met concrete oplossingen komen tegen krimp en sociaal isolement. Maar ook mensen die nieuwe vergezichten bieden en/of praktische plannen hebben voor bijvoorbeeld wonen, natuurbeleving, mobiliteit en voedselproductie.

Plattelandspioniers kunnen zich tot woensdag 1 mei aanmelden via vpro.nl/pioniers. Tevens kunnen pioniers worden aangemeld door kennissen, vrienden en familie. Stemmen kan van 1 t/m 16 mei. De vijf finalisten worden (deels) gekozen door bezoekers van de website en een vakkundige jury. De winnaar wordt bekend gemaakt tijdens een speciale Meet Up in het oosten van het land: zaterdag 25 mei 2019 in de DRU Cultuurfabriek te Ulft."

Drenthe beter af met met ondernemers aan het stuur?

Morgen, dinsdag, begeef ik mij op glad ijs. Ik mag, als onderdeel van de Promotiedagen Drenthe, een voordracht houden tijdens een ondernemersdebat in De Nieuwe Kolk. Het debat is een initiatief van Dagblad van het Noorden en Noordz, een platform dat 'vanuit passie het verhaal achter de ondernemer wil vertellen en publiek wil meenemen in de ontwikkelingen op de zakelijke markt in de regio'.

Thema van de bijeenkomst is 'Emmen moet de hoofdstad van Drenthe worden'. Achterliggende gedachte bij het thema is dat in Emmen de ondernemers zitten en in Assen alleen bestuurders en ambtenaren. Gedachte is ook dat Drenthe meer aan een door ondernemers gedreven bestuur zou kunnen hebben.

Waarbij mijn gedachten dan meteen uitgaan naar de Verenigde Staten.

Onder leiding van economieredactie Bouke Nielsen en Noordz-frontvrouw Karlijn ter Horst gaan vijf ondernemers en (oud-)bestuurders met elkaar in gesprek: Ellen van Acht (Ziengs), Ronald Lubbers (FC Emmen/OrangeRock), Albert Smit (oud-wethouder Assen), Niels Palmers (Young Business Award) en Alfred Koop (Watter).

Aanvang is 14.30 uur in Studio DNK. Gratis toegangskaarten zijn verkrijgbaar via deze link.

Heeft meer muziek op school ook een keerzijde?

De afgelopen dagen dook via verschillende kanalen in Drenthe een persbericht op over de ondertekening van een akkoord waarmee scholen, culturele instellingen, Pabo’s, muziekverenigingen en overheden in Drenthe beloven dat ze zich samen gaan inzetten voor meer en beter muziekonderwijs op alle basisscholen in deze provincie.

Gevolg: op 20 juni worden in Hoogeveen door meer dan twintig partijen een overeenkomst bekrachtigd waarin afspraken rond muziekeducatie zijn vastgelegd voor de komende jaren. Doel van dit Muziekakkoord Drenthe is dat muziekonderwijs weer structureel onderdeel wordt van het lesprogramma op alle basisscholen.

Uit het persbericht:

"De partners zijn ervan overtuigd dat muziek het inlevingsvermogen, de sociale binding en de creativiteit van kinderen stimuleert en daarmee hoort bij de brede vorming van het kind. Muziek leert kinderen om naar elkaar te luisteren en open te staan voor elkaars verschillen. Ook helpt muziek kinderen bij het ontdekken van hun talenten en de verwerking van andere leerstof, zoals taal en rekenen. Muziek maken geeft energie, durf en zelfvertrouwen."

Goed nieuws. Dat er al een tijd aan zit te komen. Want onder minister Jet Bussemaker is steeds meer geld beschikbaar gekomen voor meer muziek in de klas. Ik geloof dat zelfs koningin Maxima zich er nog mee heeft bemoeid. Eerder werden in Groningen en Zeeland vergelijkbare akkoorden ondertekend.

Ik lees in het persbericht, verspreid door K&C uit Assen, dat dankzij de landelijke subsidieregeling Impuls Muziekonderwijs op dit moment al bijna zestig Drentse basisscholen aan de verbetering van hun muziekonderwijs werken. "Deze stimulans werkt uitstekend. Leerkrachten worden geschoold door vakleerkrachten muziek, zodat zij zelfstandig aan de slag kunnen."

Ik geloof dat het zo is. Maar.

Wat ik niet lees, is wat dit betekent voor al die andere kunstdisciplines op de basisschool. Vanuit het idee dat 'ze' kunst en cultuur heel leuk vinden, die leerkrachten, maar dat het niet te dol moet worden, want het cultuurgeld raakt een keer op, en er moet ook nog iets anders worden geleerd, zou ik mij zomaar kunnen voorstellen dat voor, zeg, poëzie in de klas, beeldende kunst in de klas, erfgoed in de klas, dans in de klas, theater in de klas, film in de klas minder ruimte komt. Kortom, dat meer aandacht voor muziek ook een keerzijde heeft.

Voorts: morgen in de Dagblad van het Noorden een stuk over een onderzoek waaruit blijkt dat de cultuurtalent-ontwikkeling in Drenthe - zacht gezegd - met horten en storen verloopt. En niemand een goed beeld heeft van hoe kinderen in Drenthe op basisscholen met kunst en cultuur kennismaken.

Schaatsschilderijen - Cor Mollema

Bezoek eens een piepklein museum

Ik sprak voor Dagblad van het Noorden met fotograaf Maartje ter Horst. Dit naar aanleiding van haar bij Lecturis verschenen boek Ode aan de kleinste musea van Nederland (en de mensen die ze mogelijk maken). Dat het boek van Ter Horst nu verschijnt is niet helemaal toeval: het is deze week Nationale Museumweek.

Hier in Noord-Nederland is dat blijkbaar niet genoeg, want in deze contreien is tot en met eind april sprake van de Noordelijke Museumweken waarbij middels een krant – ook van de NDC Mediagroep – aandacht wordt gevraagd voor een groot aantal musea in het Noorden van Nederland.  

De belangstelling van Ter Horst ging niet alleen uit naar collecties, nog belangrijker zijn voor haar de mensen achter het museum. "Soms zit er een legertje vrijwilligers omheen, maar vaak zijn het echtparen of eenlingen. Als je ziet wat voor tijd en energie in hun verzameling stoppen, vaak is het een vrucht van een heel leven, daar heb ik veel bewondering voor. Wat mij verraste was hun openheid en gastvrijheid. Aan iedereen die het wil horen, vertellen ze hun verhaal."

In de krant van woensdag, vandaag, drie foto's van Ter Horst, gemaakt in Drenthe en Groningen. In het boek aandacht voor 22 piepkleine musea, waaronder het Henny Huisman Museum in Hoogeveen.

Opnieuw een cultuurprijswinnaar uit Zuidoost-Drenthe

Na het optreden van Isa Zwart (uit (Emmen), na de uitreiking van de Drentse Talentprijs Cultuur aan Anne-Will Lufting (uit Nieuw-Amsterdam), na het optreden van Danshuis Noord (uit Zuidlaren), na de overhandiging van de Drentse Anjer Prijs aan Gedeelde Verhalen (uit Groningen), na het optreden van Willemien Dijkstra en haar vader Harm (uit Sleen), na de afsluitende woorden van presentator Bartele van der Meer (uit Foxwolde), na het laatste liedje van Bibi Wemmenhoven (uit Diever), na het afscheid van alles en iedereen in Het Muziekcentrum op het industrieterrein van Dieverbrug stapte ik maandagavond in de auto naar Emmen.

Ter hoogte van Hoogersmilde vernam ik dat er nóg een cultuurprijs was uitgereikt. De AKF Sonneveldprijs en een Shaffy Cheque ter waarde van 2500 euro in De Kleine Komedie in Amsterdam. Juryvoorzitter Tom Dicke (uit Dordrecht) deed dat met de volgende woorden: "Rosa da Silva uit Klazienaveen heeft een Portugese vader, een Nederlandse moeder en woont tegenwoordig in Amsterdam. Waar hoort zij thuis?"

Dicke sprak daarna lovend woorden over Saudade, de voorstelling die Da Silva heeft gemaakt met Remko Wind (uit Grijpskerk): "De voorstelling bestaat uit aan elkaar gehechte scenes die worden afgewisseld met veelzijdige zang en muziek, waarbij Rosa kundig wordt ondersteund door multi-instrumentalist Remco Wind, die geweldig speelt. De jury ziet in Rosa een veelzijdig talent dat van het podium afspat."

Wat ter hoogte van Beilen de vraag opriep hoe het kan dat iedere keer weer cultuurtalent uit Zuidoost-Drenthe in de prijzen valt: Rosa da Silva (2014), Marloes de Vries (2015), Arjen Linker (2016), Cody Hidding (2017), Willemien Dijkstra (2018).

Wat ter hoogte van Westerbork tot een mogelijk antwoord leidde. Allemaal, ook Anne-Will Lufting (2019), hebben ze nog meegemaakt dat Emmen over een kunstencentrum kon beschikken, CQ, een plek waar aan kunst en cultuur geproefd kon worden en vervolgens besloten daar 'iets' mee te gaan doen. In Groningen, in Enschede, in Zwolle, in Amsterdam.

In 2014 werd datzelfde CQ op slinkse wijze in een faillissement geduwd. Sindsdien moet het cultuurtalent maar zien waar in Zuidoost-Drenthe de mosterd staat. Sombere voorspelling: volgend jaar of het jaar daarop komt het Drents talent van elders. Want zonder boom geen vruchten. Het feest houdt een keer op.

Leest 'Nu alles voorbij is' van Liesbeth Vonhögen

Ter voorbereiding op een nieuwe bijeenkomst van De Literaire Hemel komende vrijdag in Amen lees ik Nu alles voorbij is, begint wat voorbij is opnieuw van Liesbeth Vonhögen. Hoewel de titel wellicht anders doet vermoeden hebben we hier te maken met de publieksuitgave van een wetenschappelijk onderzoek waarmee Vonhögen in 2017 promoveerde aan de Open Universiteit.

Twee vragen gingen aan het onderzoek vooraf, vragen die nauwelijks of eigenlijk niet worden beantwoord in de laatste twee delen van De Geschiedenis van de Nederlandse literatuur. Verpakt in een zin: in welke mate en op welke wijze heeft de Tweede Wereldoorlog weerslag gekregen in de Nederlandse poëzie tussen 1940 en 2005.

Voor het antwoord nam Vonhögen een enorme hoeveelheid poëzie tot zich, wat mij niet altijd even gezond lijkt. Ze destilleerde daaruit bijna drieduizend gedichten waarin de oorlog op een op andere manier doorwerkt. De opmerking 'iemand moet het doen ' is ook hier van toepassing, want niet eerder werd dit toch weinig misselijke onderwerp zo grondig aangepakt.

Er is veel interessant aan Nu alles voorbij is, begint wat voorbij is opnieuw. Om te beginnen wat Vonhögen schrijft over gedichten waarin wordt gewaarschuwd voor de rampen die op komst zijn; in de jaren dertig waren sommige Nederlandse dichters zich bewust van de ontwikkelingen in het Duitsland van de NSDAP. Jan Campert is met zijn Ballade der verbrande boeken één van hen, net als Willem Elsschot met het gedicht Van der Lubbe, waarover hij later zou zeggen 'was Van der Lubbe een fascist dan zou ik datzelfde gedicht geschreven hebben'.

Meer bekend is het verhaal van de poëzie tijdens de oorlog. Met enerzijds de dichters die als lid van de Kultuurkamer bleven doorschrijven, zoals de jenever slurpende J.C. Bloem die, naar ik mij meen te herinneren, de bezetter voorstelde geconfisqueerd Joods geld aan hem over te maken. En aan de andere kant hun collega's die in de illegaliteit zaten of clandestien te werk gingen. Bijvoorbeeld door gedichten voor rijmprenten te schrijven waarvan de opbrengst ten goede kon komen aan het verzet.

Zwaartepunt in het boek ligt bij de jaren na 1945. Vonhögen heeft voor haar onderzoek een reeks categorieën in het leven groepen, zoals tijdgedichten waarin oorlogsgerelateerde gebeurtenissen centraal staan, herdenkingspoëzie waarin de slachtoffers worden herdacht, gedichten over slachtoffers geschreven na een bezoek aan concentratiekamp en gedichten waarin een kritische houdingen tegenover Nederland wordt aangenomen. In hoofdstuk 9, dat heb ik met een schuin oog al gezien, maar zo ver ben ik nog niet, wordt aandacht geschonken aan oorlogsgedichten waar foto's aan ten grondslag liggen.

Vonhögen is komende vrijdag niet de enige gast in Amen met een boek waarin de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol speelt. Het geldt ook Hans Münstermann van wie vorig jaar de roman De onderstroom verscheen over een doodgeschoten vader die samen met een Duitse soldaat in een schimmenrijk op zoek gaat naar zijn verloren zoon en Wessel Krul die de biografie schreef van Dirk Hannema, oud-museumdirecteur in Rotterdam en later grondlegger van Museum De Fundatie in Heino en Zwolle.

Aanvang 20.30 uur. Entree 15 euro. Muziek van Nicolette Leenstra en Marinus Scholten inbegrepen.