Woest en Ledig

Minder armoede. Maar de fuik blijft

De provincies Drenthe, Friesland en Groningen hebben onderzoek laten doen naar 'de rol van binnenlandse verhuizingen bij de ontwikkeling van inkomensverschillen binnen Noord-Nederland'. In de conclusie van het onderzoek, verricht door dr. H. Elshof en hier na te lezen, staat onder meer dit:

"Dat er inkomensverschillen bestaan tussen gebieden in Noord-Nederland is niet nieuw. Dit onderzoek geeft aan dat de inkomensverschillen tussen krimp-, anticipeer en niet-krimpende gebieden in Noord-Nederland toenemen, mede door verschillen in verhuizingen. Ondanks dat ook in krimp- en anticipeergebieden het aandeel lagere inkomens afneemt, wordt de kloof met niet-krimpende gebieden wel steeds groter."

Hoe dit kan, legt onderzoeker Elshof helder uit. Vrij vertaald komt het er op neer dat mensen met een relatief goed inkomen, met een vaste baan, of vooruitzichten op een baan met een relatief goed inkomen, zoals studenten, zich niet in de krimp- en anticipeergebieden willen vestigen, maar die juist verlaten omdat de mogelijkheden elders groter zijn. Cru gesteld: ze verlaten het zinkende schip.

Dit heeft onder meer gevolgen voor de huizenprijzen, redeneer ik op mijn beurt. In de krimp- en anticipeergebieden zullen die prijzen minder snel stijgen dan elders, simpelweg omdat de vraag kleiner is dan het aanbod. Buiten die gebieden zullen de prijzen sneller stijgen, omdat de vraag groter is dan het aanbod – zie wat gaande is in de universiteitssteden. Waardoor het voor achterblijvers, als zij dat zouden willen, nog moeilijker wordt om aan boord van het varende schip te klimmen.

De vraag is, of daar iets tegen gedaan kan worden. Meest voor de hand liggende antwoord: meer goed betaalde banen in de krimp- en anticipeergebieden zodat het aantrekkelijk is om te blijven. Bijkomend probleem is dat een groeiend deel van de inwoners in de vergrijzende krimp- en anticipeergebieden niet meer werkt. En dus nauwelijks mogelijkheden heeft om de kloof te overbruggen. Met als gevolg dat de kloof nog verder zal toenemen.

Dit alles overdenkendgingen de gedachten uit naar Het pauperparadijs, het boek van Suzanna Jansen. Daarin wordt duidelijk gemaakt dat armoede een fuik is – om in de nautische beeldspraak te blijven. Wie erin verzeild is geraakt, of erger: verstrikt, komt er vrijwel nooit uit. De armoede, zo blijkt uit het onderzoek van Elshof, daalt. In onderzoekstaal: 'Het aandeel lagere inkomens neemt in heel Noord-Nederland af'. Dat is goed nieuws. Maar de fuik blijft. Dat is minder.

Veenhuizen krijgt een jazzfestival(letje)

Het dorp heeft al een filmfestival, een festival met klassieke muziek en – waarschijnlijk deze zomer opnieuw – een weken durend theaterspektakel. En nu krijgt Veenhuizen ook nog een eigen jazzfestival.

De eerste editie is zondag 15 maart in het Verenigingsgebouw. Op het programma staan optredens van gitarist Jesse van Ruller, saxofonist Maarten Hogenhuis en de band A Pale Blue Dot. De zaal gaat 14.30 uur open.

Uit het persbericht, een citaat van mede-organisator Bart van der Meij: "Pauperjazz combineert het DNA van jazz met die van de rijke historie van het dorp, een logische combinatie. De bedoeling is dat Pauperjazz uitgroeit tot een passend platform, waarin combinaties met andere ondernemers en bestaande evenementen mogelijk zijn." Kaarten via www.pauperjazz.nl.

Waar blijft het geld voor literatuur in Drenthe?

Ik wilde weten wat gedeputeerde Cees Bijl en het provinciebestuur van Drenthe de komende vier jaar van plan zijn te doen voor de literatuur. En nam daartoe de deze week gepresenteerde concept cultuurnota Cultuur om te delen ter hand. Waar moest ik kijken?

Bij het Huus van de Taol, de organisatie die zich inzet voor het behoud en de verspreiding van het Nedersaksisch? Ik las in de nota dat ze in Beilen de komende periode jaarlijks zo'n 420.000 euro uit Assen mogen ontvangen. Ik las ook, op bladzijde 20, dit: 'De Drentse streektaal is herkenning, communicatie, saamhorigheid, emotie, meertaligheid, altijd in ontwikkeling en een bron van inspiratie voor literaire en culturele activiteiten.'

Maar wat als je niet in het Drents schrijft, zoals een groeiende meerderheid?

Ik keek bij de bibliotheken. Die mogen jaarlijks zo'n 3,6 miljoen euro uit Assen ontvangen voor de uitvoering van de haperende Bibliotheekwet. Vijf verantwoordelijkheden hebben de bibliotheken, verantwoordelijkheden die hier en daar doubleren en desondanks tot op heden niet allemaal even goed worden nagekomen. Dat weten we dankzij de Raad voor Cultuur.

Bibliotheken, ook in Drenthe, verspreiden informatie en bieden een podium. Ze zijn er voor de lezer, luisteraar, kijker en kaartspeler, dat is mooi en dat is het. Om de productie van literatuur gaat het ze niet – een incidentele workshop gedichten schrijven voor beginners die nooit vorderen daargelaten.

Vervolgens zocht ik met met Control F in de concept cultuurnota naar het woord 'literatuur'. Ik belandde op bladzijde 30 en las dit: 'Museum De Buitenplaats is een museum voor figuratieve kunst van na 1945, gevestigd in Eelde. Het bestaat uit een museumpaviljoen, een museumtuin met oranjerie en museumcafé en het zeventiende-eeuwse Nijsinghhuis. Het museum biedt naast beeldende kunst ook een podium voor uitvoerende kunsten en literatuur. Museum De Buitenplaats ontvangt een subsidie van € 110.000 per jaar.'

Buiten De Buitenplaats kwam ik het woord literatuur in de nota nergens meer tegen.

Het theater, het poppenspel, de klassieke muziek, de beeldende kunsten, de (uit)festivals, de musea, het erfgoed, de archieven de cultuurondersteuners, het Drents Senioren Orkest, Geopark De Hondsrug, de website Terug in Drenthe - ze worden op het provinciehuis in Assen gezien, gehoord en gesteund. Maar de literatuur, die doet eigenlijk niet mee. Waarom is dat?

Het ligt niet aan gedeputeerde Bijl, het ligt aan de schrijvers. Die zijn georganiseerd, in de Neie Drentse Schrieverskring, waar ondanks die naam zowel Nederlandstalige als Drentstalige schrijvers aan verbonden zijn. Die produceren en publiceren, onder meer in tijdschriften die onder de vlag van het Huus van de Taol verschijnen, Roet en Zinnig. Die zijn daar blijkbaar heel tevreden mee. Gezelligheid voor alles.

In de vorige periode was onder het kopje festivals in de cultuurnota een post Zomerzinnen opgenomen, jaarlijks goed voor 30.000 euro. Eind vorig jaar werd bekend dat Zomerzinnen in 2020 niet wordt gehouden. De organisatoren waren zoveel tijd en energie kwijt aan randzaken en randprogrammering dat de kernzaak, het presenteren van literatuur, erbij inschoot. Zomerzinnen komt ook de komende vier jaar niet terug. Dus heeft de provincie geen geld voor het festival – of een opvolger ervan in de winter – gereserveerd.

En zo gaan tienduizenden euro's voor de literatuur verloren. Of naar Museum De Buitenplaats. Vanwege Drenthe.

Dat moet anders kunnen. Bijvoorbeeld door alsnog een post literatuur in de nota op te nemen, een bedragje op de provinciale plank waar schrijvers en organisatoren een beroep kunnen doen als ze de literatuur in Drenthe een structurele dienst bewijzen. Waar, bijvoorbeeld, uitgevers, organisatoren van schrijversinterviews, bedenkers van schrijfopdrachten, de mensen achter Lichtvoetig of misschien zelfs de gezamenlijke leden van Neie Drentse Schrieverskring mee vooruit worden geholpen?

Want vooruit moet het met de Drentse letteren. En niet, zoals nu, achteruit. Schrijvers in Drenthe, schrijf eens een doordacht plan. Roep er desnoods de hulp van Noordwoord voor in. De ambtenaren van Bijl zullen het graag lezen. Anders ik wel.

Schrijvers die vriendelijk doen tegen journalisten

Vijf dagen na bezorging lees ik in de Volkskrant een interview van Sander Pleij met Jan Brokken. Pleij zet zwaar in:

'De schrijver ploetert in zijn eenzaamheid en wie schrijver in Holland wil zijn, ploetert nog ietsjes harder, zo blijkt uit het verhaal van Jan Brokken (70 jaren, 32 boeken, 16 talen). In Zuid-Europa geniet hij van de solidariteit onder schrijvers. In Nederland is dat wel anders, verzucht Brokken.'

De schrijver: 'Op het Boekenbal kwamen altijd tal van schrijvers op me af, want ik schreef grote coververhalen in de Haagse Post. De eerste keer dat ik er niet als journalist maar als schrijver kwam, liepen ze zonder te groeten aan me voorbij.'

Aansporing van de interviewer: 'In uw nieuwe boek wordt u anders op festivals met alle egards behandeld.'

De schrijver: 'Dat is in Italië. Hier is het op festivals haat en nijd. Heeft die een betere tijd? Krijgt zij meer aandacht? Hoe lang is de rij voor het signeren bij hem? Zo gaat het bij de fictieschrijvers, dat zijn enórme ego's die zich voortdurend op de voorgrond dringen.'

Later raakt de frustratie in het interview op de achtergrond. Maar het kwaad is dan al geschied en lastig te vergeten. Schrijvers doen niet zo maar vriendelijk. Ze moeten voordeel zien, willen ze hun klamme hand uitsteken en hun afgunst wegslikken. 

Ook goed om te weten: Brokken heeft een nieuw boek uit, Stedevaart. Zonder dat boek, een bundel reisverhalen, zou hij vermoedelijk niet voor de Volkskrant zijn geïnterviewd. Zijn frustratie is hier aardig bedoeld. Het is een geste, voor de interviewer.

Zes korte (Drentse) cultuurberichten

1. Op het provinciehuis in Assen is dinsdag de concept cultuurnota voor 2021 – 2024 gepresenteerd: Cultuur om te delen. De afdeling communicatie spreekt van een 'voortzetting van het huidige beleid, met accenten op provinciebrede toegankelijkheid en intensivering van samenwerking met partners'. Tot 31 maart kan op de inhoud van nota gereageerd worden. De definitieve vaststelling staat gepland voor juli.

2. Bert Hadders schreef voor het herinneringsproject Streekgenoten een aantal nummers over de Joodse familie Stoppelman. Hij baseerde zich daarbij op een foto en summiere krantenberichten over de Stoppelmans, waarvan de leden in de Veenkoloniën een orkest vormden en tussen tussen 1850 en 1940 op bruiloften en partijen speelden. Het nummer Dreumer is nu ook via Spotify te beluisteren.

3. Iris Offringa stopt als zakelijk directeur bij theaterschool en productiehuis Loods13. Ze gaat aan het werk voor de gemeente Midden-Groningen. Samen met artistiek leider Eva Wortmann realiseerde Offringa een vast onderkomen voor Loods13 in het Rensenpark in Emmen en maakte ze reeks theaterproducties mogelijk in Zuid-Drenthe. Haar opvolger is Joran de Boer

4. Beeldend kunstplatform Noordenaars heeft de provincie Drenthe gevraagd te helpen om de kunstenaarsresidentie in de voormalige melkfabriek in Kolderveen open te houden. De provincie zou daarvoor een negatief subsidiebesluit moeten intrekken. Noordenaars is een samenwerkingsverband van onder meer Academie Minerva, CBK Emmen, Noorderlicht, Galerie SIGN en Kunstinitiatief VHDG in Leeuwarden samenwerken.

5. Het nieuwe album van Daniël Lohues heet Sowieso en verschijnt 28 februari. De plaat telt dertien nummers waaronder de inmiddels verschenen single Niks Mooiers As Dat. Uit het persbericht: ,,Sommige songs in één keer opgenomen met de band waar ik de laatste jaren zo graag mee speel, andere nummers in dezelfde studio, in mijn eentje bij een schemerlamp."

6. Op het provinciehuis in Groningen wordt donderdag een 'Proeftuin Meertaligheid' geopend, een samenwerking van Drenthe, Friesland, Gelderland, Groningen en Overijssel 'om culturele producties op te zetten die over de provinciegrenzen heen kijken, die een breed publiek kunnen bereiken en die meertaligheid hoog in het vaandel hebben – met daarin vooral een belangrijke plek voor de regionale taal'.

 

Dirkje Kuik herdacht in De Literaire Hemel

Omdat ik in Utrecht was, bezocht ik het Centraal Museum waar een kleine opstelling is gewijd aan dubbelkunstenaar Dirkje Kuik (1929 – 2008). Daar deed ik mogelijk verstandig aan, want Kuik staat vrijdag centraal in het onderdeel 'Hemel of hel' tijdens De Literaire Hemel in Amen. Lex Jansen zal dan over haar werk en leven vertellen.

Een voorbereid mens telt voor twee.

Heel veel kwam ik niet over Kuik te weten. In een zaaltje in het museum hing een aantal van haar werken, laat ik het erg knap gemaakte priegeltekeningen noemen waarin dierfiguren in dierfiguren opgeborgen zitten, waarin Pinokkio is opgehangen en gebouwen in verval zijn vastgelegd. Het werk had iets treurig-precairs, alsof het gemaakt is om onder het spinrag van de tijd verloren te gaan.

De tentoonstellingsteksten blonken niet uit in context en toelichting. Ze waren bovendien op doorzichtig plastic afgedrukt waardoor ze in de toch al donkere ruimte slecht leesbaar waren geworden. Achterin de zaal was op een wand een reusachtige fotoreproductie aangebracht: Kuik voor een boekenkast in een kamer. Op een bankje voor de foto lag een aantal van haar boeken aan de ketting.

Geen van de boeken heb ik ooit gelezen. De reden dat Kuik in mijn geheugen rondspookt moet ermee te maken dat zij geboren is als een hij. Ergens in de jaren dat ik mij voor de letteren begon te interesseren besloot William Kuik in Dirkje Kuik te veranderen. Dat moet indruk hebben gemaakt. Er bestaat ook een wereld voor Nikkie de Jager.

Hieronder het gedicht Geesten van stand:

Geesten van stand wonen, men weet het,
gaarne onder een steen.
En niet alleen in het theehuis denkt men zo beminde,
de schorpioen, de grijze pissebed, de vaal gezinde
muis kan het u vertellen.
Vreemd volk, vriendelijk voor vrienden, vreselijk voor vijanden,
zegt toch ook het boek
met gekleurde houtgravure, kleur van broodjes
harde waterverf, turks het rood, berlijns het blauw
vervuld de kinderhand.

Lex Jansen is vrijdag een van de drie gasten in café De Amer. De anderen zijn Miek Smilde, van wie de roman Dorsmans dood is verschenen en Bill Mensema, die deze week het tweede deel in zijn romanreeks Decade presenteert: Het pact van de Pont Neuf. Aanvang 20.15 uur.

DvhN Houtkachel-debat. Bijlen thuislaten a.u.b.

Toen ik ruim tien jaar geleden in mijn huidige woning kwam wonen, was een van de eerste ingrepen het slopen van 'de schouw', een plek in de woonkamer waar een kachel stond en aan de muur tegeltjes uit de achttiende waren bevestigd.

Die tegeltjes waren door mijn schoonvader gezet, een boerenzoon uit Schoonebeek die bij de Gasunie in Groningen werkte en op aarzelende wijze zijn droomhuis probeerde te veranderen in de boerderij waar hij was opgegroeid. (Mede daardoor hangt aan de buitenmuur in de tuin nog altijd een eg, een antiek houten landbouwwerktuig dat vermoedelijk ergens in het Emsland op de kop is getikt.)

De kachel, de schouw en de tegeltjes, hoe goed bedoeld ook, ik wilde ze weg hebben. Vooral om te voorkomen dat ik op winteravonden hout moest gaan stoken en in die antieke kachel poken, terwijl ik bij voorkeur boeken las en de volgende dag liever werd lastig gevallen door de inhoud van die boeken, in plaats van asresten opruimen en daarna buiten een nieuwe voorraad hout kloven. Dus.

Jaren gingen voorbij.

Nu mag ik maandag 10 februari leiding geven aan een debat over houtkachels en houtstook, twee zaken die schijnbaar in de verdrukking zijn geraakt omdat het vanuit van het oogpunt van milieu en volksgezondheid niet langer verantwoord zou zijn houtvuur te stoken. Hoesten en stikstofproblemen lijken zwaarder te wegen dan het principe van terug naar de natuur met hout en vuur.

Aanwezig bij het debat zijn onder anderen vertegenwoordigers van het Longfonds, de GGD, Milieudefensie en de Nederlandse Haarden- en Kachelbranche. DvhN-columnist Herman Sandman spreekt een column uit. De bijeenkomst vindt plaats in Restaurant Poolshoogte, Boswachter Meelkerlaan 5 in Odoorn. Aanvang 19.30 uur. Toegang is gratis. Kom op tijd, want vol=vol.

Over de treurtrips van Mark van Wonderen

Ik interviewde voor de cultuurbijlage van Dagblad van het Noorden journalist Mark van Wonderen, maker van het boek Chin.Ind.Rest.Spec. en, recenter, Treurtips. Voor laatstgenoemde boek, vormgegeven door Yolanda Huntelaar, reisde hij door gansch het land en fotografeerde plekken die hem vanwege aandoenlijke schoonheid een wow-effect bezorgden.

Dat effect deed zich onder meer voor in Delfzijl, Winschoten, Hoogezand, Stadskanaal en Hoogeveen.

Treurtrips heeft al veel media-aandacht gegeneerd. Inmiddels krijgt Van Wonderen ook reacties van ambtenaren en architecten, lieden die zich met stadsvernieuwing en ruimtelijke ordening bezighouden. Hij wordt gevraagd lezingen over zijn boek te geven, maar bleek tijdens het interview nog niet goed te weten waar die lezingen over zouden moeten gaan.

Het ingewikkelde zit erin dat Van Wonderen zich vermaakt met wat op gemeentehuizen 'rotte kiezen' worden genoemd, plekken die het dorpsgezicht of stadsbeeld verpesten. Van Wonderen, die in een gerenoveerd 19^e eeuws pand in de Indische buurt van Amsterdam woont, beleeft plezier aan die plekken. Vooral omdat ze breken met het beeld van Nederland als een keurig opgeruimd land.

Tegelijkertijd duiden de treurplekken op een serieus probleem, iets wat in het boek van Van Wonderen veel minder aan de orde wordt gesteld. Want: je zult er maar naast wonen. Of: wat als het je aan geld ontbreekt om de treurnis een halt toe te roepen? Of: wat als je meer verleden dan toekomst hebt? Of: stel dat je te maken hebt met een te geduldige projectontwikkelaar?

Fragment uit de krant van vandaag:

'Hoewel Van Wonderen zijn eigen provincie Noord-Holland beslist niet spaart, lijkt de lelijkheid – aandoenlijk of niet – aan de rand van het land erger dan elders. "Het lijkt erop dat veel plekken langs de grens niet goed meekomen. Leegloop. Mensen trekken naar grotere steden. Ik geloof dat er een kloof bestaat. Het lijkt er ook op dat die plekken minder goed op de politieke agenda in Den Haag staan. Noordoost-Groningen, Limburg, Zeeuws-Vlaanderen. Periferie."

Wat hij daarvan moet vinden, weet Van Wonderen  niet goed. "Dit is de gang van zaken. Als het ergens fout is gegaan, dan is het volgens mij omdat op nationaal niveau niet voldoende geld is uitgetrokken om bijvoorbeeld meer werkgelegenheid te creëren. Lastig hoor. Ik vrees dat het een natuurlijke gang van zaken is. Als mensen wegtrekken, komt er minder aandacht voor wat achterblijft en ontstaat verrommeling."

Met de introductie van webwinkelcentrum Amazon in Nederland zou het probleem van de lelijkheid fors groter kunnen worden, beaamt Van Wonderen. "Het is in sommige plaatsen nu al dramatisch. Je ziet steeds meer ketens, nauwelijks nog speciaalzaken. Hier en daar wordt de leegstand aangepakt met meer horeca, in de hoop dat er nog wat leven blijft. Dat houdt ook een keer op."

Poëzieweek op tv? Gelukkig is er RTV Drenthe

Ik zag vorige week woensdag Tom Lanoye een gedicht voorlezen in De Wereld Draait Door. Ik zag zondag de blik van Ellen Deckwitz in het cultuurprogramma Mondo. En dat was het dan, wat betreft de aandacht voor poëzie bij de publieke omroep tijdens de poëzieweek.

Denk ik, want ik kan natuurlijk altijd íets gemist hebben. Ik vrees echter van niet.

Gelukkig zag ik gisteren bij RTV Drenthe het programma Kolkende Taal met Cunera van Selm, opgenomen in de gezellige studio van cultuurmausoleum DNK te Assen. Van Selm had Roelof ten Napel, Renée Luth en Ria Westerhuis aan tafel. Een goede keus, ook qua variatie. Daarnaast sprak ze Esmé van den Boom, medewerker bij DNK, maar in dit geval recent debuterend dichter met de bundel Eigen kamers.

Het was de moeite van het kijken beslist waard. Niet in de laatste plaats vanwege de vertoning van beelden uit de minidocumentaire Jonge Dichters van het Noorden uit 2015 met daar aan vastgeplakt een herbezoek aan Joost Oomen. Die zichtbaar schrok dat hij vijf ouder en wijzer is geworden. Oomen weet nog steeds niet of hij als dichter is 'doorgebroken', maar heeft wel geleerd dat hij waarachtig werk moet en wil maken.

Een half uurtje duurde het programma, 26 minuten en 48 seconden. Wat niet avondvullend is, we moeten niet overdrijven. Maar het was wel heel veel meer dan wat alle publieke omroepen in Hilversum en Amsterdam en omstreken de afgelopen dagen bij elkaar lieten zien. Hulde daarvoor.

Of dat volgend jaar opnieuw gebeurt, valt te bezien. De voorbije week was meteen ook de laatste Poëzieweek die is georganiseerd door de CPNB. De boekenverkooppropagandist twijfelt te veel aan het nut van poëziecampagne, het vermoeden bestaat dat alleen mensen worden bereikt die toch al in poëzie zijn geïnteresseerd.

Wat daar op tegen is, is mij niet duidelijk. Op de nieuwjaarsreceptie van de CPNB beloofde CPNB-directeur Eveline Aendekerk evenwel dat poëzie een rol krijgt in andere campagnes, zoals de Boekenweek.

Kolkende Taal terugkijken kan hier. Negeer de vreselijke belettering. Lees ook vrijdag in Dagblad van het Noorden de column van Jean Pierre Rawie met de volgende zinnen: 'In de koffiekamer werd ik na afloop staande gehouden door een man die wilde weten van wie dat mooie gedicht was dat ik had voorgedragen. Eigen werk, sprak ik naar waarheid, en noemde met geveinsde bescheidenheid mijn naam. Die zei hem niets.'

Nieuwe opzet Vasalis-herdenking in Roden

Dichter M. Vasalis (1909 - 1998) wordt de komende jaren in Roden herdacht met de publicatie van een essay. Eerste schrijver is Nicolette Leenstra (foto) uit Assen.

Met de reeks wordt een deel van het oorspronkelijke herdenkingsdoel, aandacht vragen voor het Vasalis-monument in Roden, verlaten. Nieuw is dat jaarlijks een Vasalis-avond wordt georganiseerd rond de geboortedatum van Margaretha Droogleever Fortuyn-Leenmans zoals ze buiten de letteren heette.

Presentatie van het eerste essay is 4 maart in boekhandel Daan Nijman te Roden. Daar zal ook Ronald Ohlsen vertellen over zijn uren met de dichter. Verder staan optredens van verschillende dichters en singer-songwriter Eva Waterbolk op het programma. Entree 12,50 euro, inclusief essay. Aanvang 19.30 uur. Kaartjes via daan@daannijman.nl