Woest en Ledig

Na afloop van Grensloos Kunst Verkennen 2019

Als mij naar mijn mening over de jongste editie van de kunstroute Grensloos Kunst Verkennen De Wijk IJhorst zou worden gevraagd – zondag was de laatste dag – zou ik enige aarzeling in mijn antwoord laten doorklinken.

Ik zou beginnen te zeggen dat de twee dorpen aan weerszijde van de Reest er weer schitterend bij lagen. En dat de route uitstekend te volgen was. Dat de suppoosten allervriendelijkst waren. Dat het toch maar mooi is dat er zoiets bestaat. Dat we ons gelukkig mogen prijzen dat we er voor zo weinig geld van kunnen genieten.

Daarna zou ik, heel voorzichtig, opmerken dat ik de kunst dit keer nogal onnadrukkelijk vond. Niet heel goed, niet heel slecht, maar daar ergens tussenin. Soms beter, soms minder. Ik zou erbij zeggen dat ik in de loop der jaren misschien wat verwend ben geraakt. Of blasé. Of ronduit verpest. Ik zou de oorzaak van mijn twijfel aan de kwaliteit eerst bij mijzelf zoeken.

Vervolgens zou ik iets proberen te zeggen over het concept, over de keuze voor werk van '29 internationaal, nationaal en regionaal bekende professionele kunstenaars' die met elkaar garant staan voor 'een grote diversiteit aan disciplines en materiaalgebruik'. Dat is welbeschouwd niet echt een concept, geen visie, geen sterk uitgesproken idee. Dat is eerder een verzameling waarbij het aankomt op de ongedefinieerde smaak van de samenstellers.

Dat De overgave van Reinaert de vos van Leonard van Munster deze zomer ook te zien is in de Anningahof bij Zwolle zou ik de kunstenaar kwalijk nemen. Voor het overige zou ik stellen dat je als organisatie met het voor elk wat wils principe eigenlijk geen buil kunt vallen.

Tot slot zou ik namen laten vallen van kunstenaars die er wat mij betreft bovenuit staken: Carolien Evers met haar breikunst, Janneke Hogerheide met haar textielschilderijen, Moniek Westerman met haar straatvondstsculpturen en voorts Irma Frijlink met zowel de kwallen-installatie als haar hommage aan de gevallen vrouwen.

Een volgende keer zou ik weer gaan.

Welke taal sprak de slang in Assen?

Ik kijk naar de televisieserie Welkom in de jaren 20 en 30 van regisseur Niek Barendsen. Nadat vorige week zondag in de eerste aflevering koningin Wilhelmina weer tot leven werd gewekt en aan de tand werd gevoeld over het Nederland aan het begin van de twintigste eeuw, is komende zondag niemand minder dan de Amerikaanse vliegenier en kinderverwekker Charles Lindbergh te gast.

Vergeleken met aflevering een komt in deze tweede aflevering 'ons land' er bekaaid van af. Lindbergh, gespeeld door Alex Klaassen, vraagt zich dan ook af of er in Nederland niets gebeurde. Waarop de giebelende presentatrice Dorine Goudsmit, gespeeld door Plien van Bennekom, dat eerst beaamt en daarna te binnen schiet dat in 1926 de synode van Assen werd gehouden. Prompt wordt een filmpje ingestart.

In beeld verschijnt een groep in het zwart geklede mannen die discussiëren over de vraag of de slang uit het Oude Testament werkelijk heeft gesproken. Het hoogste woord wordt gevoerd door een gereformeerde dominee die op Pierre Bokma lijkt en stelt dat de slang wel degelijk tot Adam en Eva heeft gesproken. Waarop een dominee die op Peter Blok lijkt, tegenwerpt dat de slang niet sprak, omdat slangen niet kunnen spreken.

Dominee Bokma verwerpt dit. Het staat immers in de Bijbel dat de slang sprak. Dominee Blok probeert daarop de stelling voor de tweede maal onderuit te trekken door zich af te vragen welke taal de slang destijds sprak. Nederlands, zegt iemand. Hebreeuws, zegt iemand anders. Aramees, merkt iemand op. Als Blok wordt gedwongen de synode te ondertekenen, stapt hij op.

Bokma vat het nog eens samen: 'Iedereen het er over eens dat de slang heeft gesproken?' Maar opnieuw gaat het over de taal die de slang sprak. Engels natuurlijk. Gebarentaal. Bokma: 'Natuurlijk niet. Een slang heeft toch geen handen!?' Body language. Dominee Laus Steenbeeke spreekt daarop het verlossende woord: 'Slang. De slang sprak slang.' Waarmee de vergadering in Assen is afgelopen.

Allemaal waar gebeurd. Min of meer.

Op komst: De Weltmeister

In het Boertangermoeras, net over de grup

Omdat de weersomstandigheden gunstig oogden, besloot ik tot het fietsen van de Moor-tour, een rondje door het Duitse deel van het Boertangermoeras. Te beginnen even buiten Zwartemeer, voorbij Nieuw-Schoonebeek de grens over en dan met een omweg via Meppen weer terug. Al met al zo'n 70 kilometer.

De route bleek vooral een Nederlands initiatief, mede mogelijk gemaakt met grensoverschrijdende subsidies. Aanvankelijk waren de fietspaden nog heel goed, maar eenmaal over de grup was het snel gedaan met het comfort en verdwenen de speciaal ontworpen routebordjes al ras uit zicht. Duitsers zijn meer van de auto.

In Twist, wat volgens de kaart iets ander is dan Twist-Bült en Twist-Siedlung, trof ik naast het Rathaus een minibieb. De 'bieb' was door de gemeente Twist, de Katholisch Offentliche Bücherij en energiebedrijf Innogy, de Duitse moeder van Essent, op een sokkel van cortenstaal zeldzaam professioneel uitgevoerd en voorzien van panelen in twee talen.

Ik las: 'Want lezen verbindt en boeken zijn een belangrijk cultureel erfgoed dat moet worden behouden. Innogy begrijpt deze betrokkenheid als deel van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid'. In Nederland begrijpen de collega-bedrijven van Innogy dit blijkbaar niet, want hier zijn de minibieb vrijwel uitsluitend het initiatief van Happinez-lezeressen.

Na Twist raakte ik het spoor bijster ergens in een niemandsland waar links langs het verlaten industriespoor turf werd gewonnen, rechts olie werd opgepompt en in de verte windmolens stonden opgesteld. Beloofde dorpen als Torfwerk en Groß Hesepe heb ik daarna niet meer kunnen vinden.

Wel belandde ik via een omweg in Rühle, een gehucht dat met Meppen is verbonden via de Rühler Sommerweg. Langs deze lommerlijk weg zijn vijftien beelden geplaatst die tezamen een kruiswegstatie vormen. Het katholicisme is, als ware het een oefening in nederigheid, nog prominent in de streek aanwezig middels particuliere gebedshuisjes.

De terugweg voerde via Versen en Groß Fullen naar Schöningsdorf,  het Zwartemeer van dit deel van Duitsland. Belangrijkste attractie van het dorp, naast het Griekse restaurant Der Grieche, is een groot uitgevallen bushok waarin met een tegelkunstwerk lokale oorlogsslachtoffers worden herdacht. Hun achternamen zijn dezelfde als die in Zwartemeer.

Cuby + Blizzards als Hollandse Helden

Louis van Paridon (1922 – 2016) zette in de jaren zestig talloze min of meer beroemdheden op de foto. Tot hij er ineens genoeg van kreeg en zich besloot toe te leggen op de destijds zeer lucratieve handel in antiek. Als Van Paridon in de jaren daarna naar zijn archief werd gevraagd, vertelde hij dat vrijwel alles was vergaan. Na zijn overlijden bleek dat toch net even anders te zitten.

Rianne van Dijck stelde een boek samen met foto’s die Van Paridon maakte voor tijdschriften en kranten als Margriet, Libelle, Televisier, De Tijd, De Volkskrant en Den Haag. In Hollandse helden in de jaren 60. Het kleurenarchief van Louis van Paridon worden ze gepresenteerd in de categorieën sport, televisie, toneel, literatuur, Amsterdam en muziek.

Voor die laatste reeks legde hij in 1967 de niet zo heel erg Hollandse helden Cuby + Blizzards vast. Prachtige foto inderdaad. Niet alleen vanwege de kleuren, maar vooral vanwege de alleshalve brave blikken van de bandleden. Met dank aan Albert Haar van links naar rechts: Hans Waterman, Harry Muskee, Willy Middel (met rode trui), Eelco Gelling (met nagenoeg leeg glas) en Herman Brood.

Nog meer C+B: vijftig jaar na verschijning staat het Cuby-album Appleknockers Flophouse op 26 september in café Hofsteenge in Grolloo centraal tijdens een ode-avond met 'tal van Drentse artiesten'.

Gerhardt Heusinkveld, artistiek leider van het project: "We hebben een unieke avond samengesteld waarin die legendarische LP presentatie en het heden samenvloeien tot een zinderende muzikale voorstelling. Appleknockers Flophouse wordt gezien als één van de beste bluesalbums. Anno 2019 worden nog steeds bands geïnspireerd door dit album en Cuby & The Blizzards. Samen met de theatermakers van Garage TDI, het Puellae Strijkkwartet, de band Easterfield, DAF Assen en diverse vocalisten en musici verbinden we het verleden met het heden."

Heusinkveld  hoopt op een net zo’n legendarische avond als 50 jaar geleden toen Appleknockers Flophouse werd gepresenteerd in Café Perkaan in Wezup. Destijds zorgden grote hoeveelheden drank en een stripteasedanseres voor zoveel rumoer dat de burgemeester moest er aan te pas moest komen om een schandaal te voorkomen.

De kaartverkoop voor de Appleknockers Flophouse herleving is gestart via www.kunstencultuur.nl. Er zijn 150 kaarten beschikbaar. Dagblad van het Noorden is mediapartner van het project dat mogelijk is dankzij financiële bijdragen van de Provincie Drenthe en VSBfonds.

In het Vincentre te Nuenen

Komend vanuit Lieshout passeerde ik vlak voor Nuenen een witte paal met rode stip en een bordje waarop werd gemeld dat 'precies op deze plek' het huisje van de familie De Groot had gestaan. De familie zou model zijn geweest voor De aardappeleters van Vincent van Gogh. Ik had het kunnen weten, maar wist het niet.

Daarop reisde ik door naar Nuenen zelf. In het Van Gogh Village bleek een snackbar naar De aardappeleters genoemd – wel zo gevat. In het centrum, niet ver van de muziekkoepel in het park, trof ik een sculptuur aan waarmee de familie De Groot en dus de aardappeleters werd verbeeld. Op straat liepen mensen met boekjes, vermoedelijk volgden zij een Van Gogh-route.

In het Vincentre aan een straat die Berg wordt genoemd, vertelde een mevrouw wat het Vincentre zoal te bieden heeft: herinneringen aan de twee jaar die Van Gogh in Nuenen heeft doorgebracht. Hij arriveerde in het dorp op 5 december 1883, kort nadat hij halsoverkop uit Drenthe was vertrokken.

Om Nuenen zelf ging het hem niet. Als zijn vader er niet als dominee had gewerkt, was hij nooit naar het dorp gekomen. De mevrouw wist evenwel te vertellen dat Van Gogh in Nuenen definitief besloot kunstschilder te worden. Hetzelfde wordt over Nieuw-Amsterdam en Londen beweerd.

Los daarvan: het Vincentre laat zien dat hij niet heeft lopen niksen. De opstelling in het drie verdiepingen tellende bezoekerscentrum vertelt niet alleen over de schilder zelf, maar ook over diens familie, zijn schildersvrienden uit het nabijgelegen Eindhoven en vooral het Nuenen van eind negentiende eeuw.

Zo is er onder meer aandacht voor Margot Begemann, dochter van een dominee uit Nuenen met wie Van Gogh een verhouding heeft gehad. Met een verwijzing naar Sien, de gevallen vrouw uit Den Haag: 'Helaas, de geschiedenis herhaalt zich. Opnieuw was er bij Vincent sprake van liefde uit medelijden en opnieuw was zijn familie tegen de relatie gekant.'

En er is aandacht voor Anthon van Rappard, de kunstenaar die Van Gogh in Brussel had leren kennen en hem, Van Gogh dus, wees op de mogelijkheden in Drenthe. Van Rappard verbleef halverwege 1884 een aantal dagen in Nuenen, waar hij samen met Van Gogh een aantal wevers schilderde. In het Vincentre hangt Van Rappard's Garen winden uit 1884.

Originele schilderijen en tekeningen van Van Gogh zelf zijn er niet – wel veel reproducties. De meeste knappe is naar De oogst, een in Arles vervaardigd schilderij, in beperkte oplage nagemaakt met technische hulp van het Japanse bedrijf Fuji, officieel goedgekeurd door het Van Gogh Museum in Den Haag en vervolgens aangeschaft door de plaatselijke Rotary.

Wie voortmaakt, is na een half uur klaar met het Vincentre. Dat is inclusief een vluchtige blik in het werkdocument Becoming Vincent met plannen om het verhaal van de vroege Van Gogh onder de aandacht brengen en een praatje met een vrijwilliger die weet te vertellen dat er in Nuenen uitbreidingsplannen zijn en dat omwonenden daar zo hun bedenkingen bij hebben. Cultuurtoerisme is heel mooi, maar het moet niet te dol worden.

Dolce far niente - John William Godward

Woest & Ledig schort de berichtgeving tijdelijk op.

Kunstroute op Schokland brengt kunst en poëzie samen

Buitenkunst in Hoogeveen. Open Stal in Oldeberkoop. Folly Art in Norg. Wie van kunstroutes houdt, kan deze zomer ook naar Schokland reizen.

Op het voormalige Zuiderzee-eiland, nu te bezoeken in de lange leegte van de Noordoostpolder, is een zes kilometer lange route uitgezet met twintig werken gemaakt door kunstenaars uit binnen- en buitenland. Samensteller is Pat van Boeckel. Eerder was hij betrokken bij vergelijkbare routes in de Weerribben, de Rottige Meente en het Waterloopbos.

Bijzonder aan de route – titel: Dichter op het land – is de manier waarop beeldende kunst en poëzie worden gecombineerd. Bij ieder kunstwerk is een brievenbusje geplaatst met daarin kaarten waarop foto’s van heden en verleden plus een gedicht zijn afgedrukt. Bedoeling is dat wandelaars alle kaarten verzamelen en na afloop naar huis gaan met een heuse dichtbundel.

Gekozen is voor poëzie die uitleg bij de kunstwerken overbodig maakt en toch wat te raden overlaat: Excursie van Anna Enquist bij The giant matador van Roger Rigorth, Van lieverlede; zo van Hans Faverey bij Het wappert van Merel Holeboom, De eeuwigheid van Bernlef bij Ziel van Paula Walta, De kwal van Tonnus Oosterhoff bij Jelly fish van Elena Redaelli, Tot de waarnemer van Willem Jan Otten bij Geen schijn van Van Boeckel zelf.

Vertrekpunt van de route is het museumterrein, waar vier van de twintig werken staan opgesteld. Van Linda Verkaaik zijn beelden van hulp roepende drenkelingen in het riet gezet: Ondergaan. Onder-gaan. Saskia Boelsums laat in de kerk foto’s van landschappen zien geïnspireerd op schilderijen uit de zeventiende eeuw, toen de Zuiderzee de poort bleek tot (economisch) gouden tijden.

De bijdrage van Peter Veen, ook in de kerk, bestaat uit audiokunst: teksten die samenvallen met muziek en verwijzen naar het Schokland van nu, vroeger en straks. De route telt meer werken waarbij kunst en poëzie samenvallen. Van On Site Poetry, een project van Nick J. Swarth en Sander Neijnens, is in een weiland een palenhek met twee dichtregels te zien, Grens. De ene zijde leest ‘Tot hier en niet verder!’ De andere zijde leest ‘Geen grens die de wind vangt’.

Het museum zelf is een must. Het vertelt niet alleen over de opkomst en ondergang van Schokland in 1859. Het vertelt ook over het ontstaan van Nederland – vandaar de werelderfgoedstatus van Unesco sinds 1995, de eerste in Nederland. Als les voor de toekomt vertelt het museum vooral hoe klimaatveranderingen door de eeuwen heen menselijk handelen aanvankelijk mogelijk, maar uiteindelijk onmogelijk hebben gemaakt.

Die wetenschap geeft Dichter op het land een extra lading. Het deed Karin van der Molen besluiten een aantal mensfiguren in het weiland te plaatsen, vlakbij een begraafplaats die werd ontruimd nadat het wassende water met de botten en skeletten aan de haal gingen. Van veraf lijken het vluchtelingen die hogerop de droogte en veiligheid zoeken. Van dichtbij blijken haar Dwaalgasten opgebouwd uit maritiem zwerfafval: netten, touwen, jerrycans.

Wat was er en waar gaat het heen? Hannah Streefkerk lijkt een antwoord op die vraag te hebben gevonden. Op de balken en staanders van een gereconstrueerde zeewering, de oorspronkelijke is vergaan doordat VOC-schepen schadelijke houtwormen uit ‘de Oost’ meebrachten, heeft ze kleine, gehaakte textielwerkjes aangebracht, Traces. Ze ogen als algen, koraal, schelpen, korstmossen en al die andere tussenvormen met een veel oudere geschiedenis en langere toekomst dan de mens.

Op komst: Aan de andere kant

Rarekiek en andere korte verhalen

Als tegenhanger van de rubriek Miniman wordt in de Groninger editie van Dagblad van het Noorden de Rarekiek geplaatst, een rubriek met korte verhalen die naar waarheid zijn opgetekend door anonieme auteurs waarvan de naam bekend is bij de redactie van Dagblad van het Noorden.

Vorige week werd een door Anton Scheepstra van uitgeverij Passage geproduceerd boekje met Rarekieks-gepresenteerd – Jean Pierre Rawie deed de selectie en schreef een voorwoord. De presentatie ging gepaard met een heus driedaags festival in de Horatio-tent tijdens festival Noorderzon in Groningen.

Voorafgaand aan een optreden van A.L. Snijders, meester van het zeer korte verhaal, mocht ik mijn licht laten schijnen over 'de stand van het korte verhaal', een opdracht die ik vrij heb opgevat. Voor de geschreven variant van mijn bijdrage klik hier. Voor meer over het boekje met de Rarekieks klik daar.